Zgodnie z przepisami formalnym warunkiem zakończenia likwidacji i wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców jest spłacenie przez nią zaciągniętych zobowiązań. Często jednak zdarza się, że zobowiązania ciążące na spółce są przedawnione bądź nie zgłaszają się jej wierzyciele, by je wyegzekwować. Czy taki podmiot można wykreślić z rejestru, czy możliwa jest likwidacja zadłużonej spółki z o.o.?
Procedura likwidacyjna na gruncie Kodeksu spółek handlowych
Zgodnie z art. 272 Kodeksu spółek handlowych rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością następuje z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców.
Uchwała o likwidacji spółki powoduje otwarcie likwidacji, które należy zgłosić do sądu rejestrowego wraz ze wskazaniem nazwisk i imion likwidatorów, ich adresów oraz sposobu reprezentacji spółki w okresie likwidacji.
Likwidatorzy powinni ogłosić rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i otwarcie likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia tego ogłoszenia.
Następnie likwidatorzy sporządzają bilans otwarcia likwidacji, który składają zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia. Mają także za zadanie zakończyć interesy bieżące spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić jej majątek. Nowe interesy mogą wszczynać tylko wówczas, gdy to jest potrzebne do ukończenia spraw w toku. Nieruchomości mogą być zbywane w drodze publicznej licytacji, a z wolnej ręki – jedynie na mocy uchwały wspólników i po cenie nie niższej od uchwalonej przez nich.
Sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne, należy złożyć do depozytu sądowego.
Podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Majątek dzieli się między wspólników w stosunku do ich udziałów.
Wierzyciele spółki, którzy nie zgłosili swoich roszczeń we właściwym terminie ani nie byli spółce znani, mogą żądać zaspokojenia swoich należności z majątku spółki jeszcze niepodzielonego.
Po zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli i po zakończeniu likwidacji, likwidatorzy powinni ogłosić w siedzibie spółki to sprawozdanie i złożyć je sądowi rejestrowemu, z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru.
Czy spółkę z długiem sąd wykreśli z rejestru?
W zasadzie zatem powyższa procedura powinna doprowadzić do sporządzenia bilansu likwidacyjnego „na zero”. Co jednak w sytuacji, gdy po spieniężeniu majątku nadal pozostaje dług do spłacenia? Albo gdy majątek co prawda istnieje, ale wierzyciel nie zgłasza się bądź sam dług się przedawnił? Kodeks spółek handlowych nie reguluje takiej sytuacji.
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 18 grudnia 1996 r., I CKN 20/96, wskazuje, że taka sytuacja: „Nie może (…) jednak stanowić przeszkody do wykreślenia z rejestru handlowego spółki niezdolnej do działania i nie mającej żadnego majątku – a więc »martwego« podmiotu gospodarczego”. Judykatura nie uznaje zatem możliwości sztucznego utrzymywania funkcjonowania podmiotów rzeczywiście nieprowadzących już działalności gospodarczej.
Odnosząc się do warunku wykreślenia z rejestru w postaci konieczności zaspokojenia wierzycieli przed wykreśleniem z rejestru Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 grudnia 2003 r., IV CK 256/02, wskazał również, że: „Gdyby taki warunek traktować jako negatywną przesłankę wykreślenia spółki z rejestru, to w istocie oznaczałoby to utrzymanie jej bytu, mimo całkowitej utraty zdolności uczestniczenia w działalności gospodarczej przy jednoczesnym braku jakichkolwiek perspektyw co do możliwości wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań. Jeżeli spółka nie pozostaje we władaniu jakichkolwiek składników majątkowych, to nie sposób w samym tylko jej istnieniu upatrywać możliwości zaspokojenia przez nią wierzycieli”.
Orzecznictwo wprost opowiada się za zdroworozsądkowym podejściem i nieutrzymywaniem przy życiu przedsiębiorstw, które w rzeczywistości nie prowadzą już działalności gospodarczej.
Likwidacja zadłużonej spółki na gruncie prawa podatkowego
Z powyższego wynika, że może powstać sytuacja, gdy sąd rejestrowy wykreśli spółkę z ujemnym bilansem. Nie będzie ona musiała spłacić zobowiązań, które w innych okolicznościach nadal byłyby należne. Czy takie niespłacone zobowiązania należy zatem traktować jako przychód spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym?
Z dwóch zasadniczych powodów odpowiedź na powyższe pytanie brzmi nie. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że umorzenie zobowiązań, do jakiego dochodzi w przypadku likwidacji spółki z długiem, nie jest tożsame z umorzeniem, z którym ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych wiąże powstanie obowiązku podatkowego.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 czerwca 2010 r., II FSK 345/09, wskazuje, że: „(…) pod pojęciem umorzonych zobowiązań generujących przychód w podatku dochodowym należy (…) rozumieć takie instytucje prawa cywilnego jak zwolnienie z długu, potrącenie i odnowienie”. Przychód może natomiast powstać jedynie w przypadku zwolnienia z długu, które to jednak jest umową między wierzycielem a dłużnikiem. Dla skuteczności zwolnienia z długu dłużnik musi takie zwolnienie przyjąć. Co oczywiste, w przypadku likwidacji nie mamy do czynienia z umową a dłużnik nie może przyjąć tego zwolnienia, ponieważ do umorzenia dochodzi automatycznie, z mocy prawa.
Drugim powodem, dla którego w przypadku likwidacji spółki z długiem nie dochodzi do powstania po stronie spółki przychodu podatkowego jest okoliczność, w której momentem umorzenia zobowiązania jest moment wykreślenia spółki z rejestru. Niemożliwe jest zatem przypisanie nieistniejącemu podmiotowi przysporzenia, a tym samym opodatkowania takiego przychodu.
Czy dług przestaje istnieć?
Niezapłacony dług automatycznie ulega umorzeniu z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców. W tym momencie przestaje także istnieć sama spółka. Wbrew pozorom nie jest to jednak idealny sposób na obejście prawa i niespłacanie zobowiązań bez konsekwencji.
Możliwe jest wystąpienie przez wierzycieli z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko członkom zarządu zlikwidowanej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Ewentualną odpowiedzialność za niespłacone zobowiązania wykreślonej spółki będą zatem ponosić członkowie jej zarządu.
