Spółka cywilna jest stosunkowo popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Z uwagi na jej specyficzny charakter sposób prowadzenia egzekucji zobowiązań może budzić spore wątpliwości. Jak wygląda prowadzenie egzekucji z majątku wspólników spółki?
Specyficzny charakter spółki cywilnej
Spółka cywilna – wbrew swojej nazwie – nie jest spółką w rozumieniu przepisów prawa handlowego, a jedynie umową cywilnoprawną, na podstawie której wspólnicy będący przedsiębiorcami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą zobowiązują się do współdziałania w celu osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego.
Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej i z tego powodu windykacja należności od niej będzie w istotny sposób różniła się od egzekucji prowadzonej względem spółki jawnej czy z ograniczoną odpowiedzialnością.
Spółka cywilna nie posiada majątku – należy on do jej wspólników i stanowi współwłasność łączną. Jest to szczególny rodzaj współwłasności, w której nie sposób wyróżnić udziałów. Majątek przysługuje wspólnikom spółki łącznie i niepodzielnie, a w czasie trwania spółki żaden z nich nie może żądać przeprowadzenia podziału majątku. Również zobowiązania spółki mają podobny charakter, nie stanowią bowiem zobowiązań samej spółki, lecz zobowiązania wspólników (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 30 grudnia 2008 r., wydany w sprawie o sygn. I ACa 917/08).
„Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie”.
Jak wskazuje przepis art. 864 Kodeksu cywilnego, wspólnicy spółki odpowiadają za jej zobowiązania solidarnie. Odpowiedzialność solidarna oznacza, że wierzyciel może dochodzić spłaty należności od wszystkich wspólników, od tylko niektórych z nich albo nawet od tylko jednego wspólnika. Wybór należy do wierzyciela i zazwyczaj podyktowany jest realną możliwością odzyskania długu. Wspólnik, który spłaci należność, ma roszczenie regresowe względem pozostałych wspólników.
„Na podstawie art. 864 k.c. wspólnicy są solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania zaciągnięte w ich imieniu lub wynikające ze zdarzeń odnoszących się do ich wspólnego majątku albo wspólnej działalności. Przepis ten, o charakterze bezwzględnie obowiązującym, wyraża jednocześnie zasadę, że każdy wspólnik odpowiada za całość zobowiązań spółki całym swoim majątkiem, także majątkiem osobistym (por. też art. 778 k.p.c.)”.
Warto zauważyć jednocześnie, że wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki nie tylko majątkiem spółki (wniesionymi do spółki wkładami, wypracowanym zyskiem, nabytymi w trakcie trwania spółki przedmiotami itd.), lecz również majątkiem osobistym.
Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, a zatem w toku postępowań sądowych stroną postępowania nie będzie sama spółka, lecz jej wspólnicy. Przedsiębiorcy utrzymujący stosunki handlowe z osobami działającymi w ramach spółek cywilnych winni dokładać staranności przy zawieraniu umów w celu ustalenia dokładnego składu osobowego spółki. Umowa zawierana z przedsiębiorcami prowadzącymi spółkę cywilną powinna zawierać dane wszystkich wspólników, zaś sama umowa spółki cywilnej winna stanowić załącznik do zawieranej umowy. Takie działanie ułatwi przedsiębiorcy dochodzenie spłaty zaległości w przyszłości, jeśli wspólnicy spółki nie wywiążą się z poczynionych wcześniej ustaleń.
Prowadzenie egzekucji z majątku - tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim wspólnikom
Prowadzenie egzekucji z majątku wspólników wykonane jest na podstawie posiadania tytułu egzekucyjnego. Tytułem egzekucyjnym może być na przykład:
-
prawomocne orzeczenie sądu,
-
ugoda sądowa,
-
prawomocne orzeczenie referendarza sądowego,
-
akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji.
Aby prowadzenie egzekucji z majątku było możliwe, konieczne jest zaopatrzenie tytułu egzekucyjnego w klauzulę wykonalności.
„Do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom”.
We wniosku egzekucyjnym wierzyciel ma obowiązek wskazania, z jakich przedmiotów i praw majątkowych domaga się prowadzenia egzekucji. Prowadzenie egzekucji z majątku względem składników wchodzących w skład majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej zgodnie z przywołanym powyżej przepisem wymaga posiadania tytułu egzekucyjnego wydanego przeciwko wszystkim wspólnikom. Wierzyciel nie ma obowiązku pozywania wszystkich wspólników – może pozwać tylko niektórych z nich, jednak w takim przypadku nie będzie mógł prowadzić egzekucji z ich majątku wspólnego. Jeśli uzyska on osobne tytuły egzekucyjne przeciwko każdemu ze wspólników, również nie będzie mógł prowadzić egzekucji względem majątku wspólnego wspólników.
Tytuł egzekucyjny wystawiony przeciwko wszystkim wspólnikom umożliwi prowadzenie egzekucji z majątku zarówno względem majątku wspólnego wspólników, jak i względem ich majątków osobistych.
Ochrona spółki przed zobowiązaniami osobistymi wspólnika nie jest bezwzględna
Przepisy Kodeksu cywilnego chronią majątek wspólny wspólników w przypadku, w którym wspólnik spółki posiada swoje zobowiązania osobiste, niezwiązane z prowadzoną w ramach spółki działalnością (na przykład zobowiązania alimentacyjne). Przykładem tej ochrony jest przepis art. 863 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym w czasie trwania spółki wspólnik nie może rozporządzać swoim udziałem ani żądać podziału majątku wspólnego. Jednocześnie, wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Ochrona majątku spółki nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Wierzyciel wspólnika ma prawo do wypowiedzenia udziału wspólnika w spółce, jeśli w ciągu ostatnich 6 miesięcy przeprowadzono egzekucję z ruchomości należących do niego i okazała się ona bezskuteczna.
„§ 1. Na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi można zająć wierzytelność z rachunku wspólnego prowadzonego dla dłużnika i osób trzecich. Dalsze czynności egzekucyjne będą prowadzone do udziału przypadającego dłużnikowi w rachunku wspólnym stosownie do treści umowy rachunku bankowego, którą dłużnik jest obowiązany przedłożyć komornikowi w terminie tygodnia od daty zajęcia. Przepisy o wyjawieniu majątku stosuje się odpowiednio. Jeżeli umowa nie określa udziału w rachunku wspólnym albo gdy dłużnik nie przedłoży umowy, domniemywa się, że udziały są równe. Po ustaleniu udziału dłużnika zwalnia się pozostałe udziały od egzekucji.
§ 2. W razie zajęcia rachunku wspólnego dla wspólników spółki cywilnej, komornik zawiadamia pozostałych wspólników”.
Ponadto, zgodnie z przywołanym powyżej przepisem, wierzyciel, który uzyskał tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi, ma prawo do zajęcia rachunku bankowego prowadzonego nie tylko dla dłużnika, lecz także wspólnie dla niego i innych osób. Przykładem takiego rachunku może być na przykład rachunek bankowy prowadzony dla wspólników spółki cywilnej. Obowiązkiem dłużnika jest poinformowanie komornika o udziałach w rachunku bankowym poprzez przedłożenie umowy o prowadzenie rachunku, a jeśli dłużnik tego nie uczyni, komornik przyjmie, że udziały w środkach zgromadzonych na rachunku są równe. W odniesieniu do wspólników spółki cywilnej, ustawodawca wskazał, że komornik musi zawiadomić wszystkich pozostałych wspólników spółki.
Wskazany przepis budzi poważne kontrowersje praktyczne, w istocie umożliwia bowiem prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego wspólników w związku ze zobowiązaniem osobistym tylko jednego wspólnika. Takie działanie jest sprzeczne z charakterem wspólności łącznej, która cechuje majątek spółki cywilnej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2007 r., wydane w sprawie o sygn. II CSK 321/06, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że „Dopóki trwa stosunek prawny spółki wspólność łączna majątku wspólnego jest nienaruszalna (art. 863 k.c.)”).
