Jeżeli dana czynność prawna nie prowadzi do powstania obowiązku uiszczenia podatku dochodowego oraz podatku od towarów i usług, to można być niemal pewnym, że prawodawca przewidział inny rodzaj daniny publicznej. W większości wypadków będzie to podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC). Jest to opłata przez wielu uznawana za haracz, powstanie zobowiązania do jej opłacenia nie jest bowiem powiązane z powstaniem faktycznego dochodu. Skutkiem tego, mimo braku realnego zysku, uczestnik czynności cywilnoprawnej musi zapłacić określony procent fiskusowi. Na szczęście w niektórych wypadkach podatnik może liczyć na zwolnienie z PCC. Kiedy jest to możliwe? Sprawdźmy.
Co podlega pod PCC?
Na wstępie określmy dokładnie, czego dotyczy podatek od czynności cywilnoprawnych. Omawiana materia została uregulowana w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Mimo to prawodawca nie określił w niej, co powinniśmy rozumieć przez PCC. Należy zatem sięgnąć do nauki prawa, która ustaliła, że czynność prawna jest to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa – co najmniej w podstawowym zakresie – konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego. Instytucja ta została stworzona przez system prawny, aby podmioty mogły samodzielnie kształtować wiążące je stosunki na mocy swoich decyzji. Elementem koniecznym czynności prawnej jest oświadczenie woli jej uczestnika, przy czym często normy prawne wiążą konsekwencje prawne nie z jednym, lecz dopiero z wieloma oświadczeniami woli (np. umowy). Pojęcie czynności prawnej służy w takich przypadkach do oznaczenia całości zdarzenia prawnego. Uznanie, że z czynnością prawną będziemy mieli do czynienia w momencie uzyskania wszystkich oświadczeń woli na nią się składających, będzie miało wpływ na określenie momentu powstania konkretnego zobowiązania podatkowego.
Ponadto PCC można zdefiniować poprzez konkretne czynności prawne, których dotyczy. Podlegają mu między innymi:
- umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
- umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
- umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
- umowy dożywocia,
- umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,
- ustanowienie hipoteki,
- ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
- umowy depozytu nieprawidłowego,
- umowy spółki.
Kiedy powstaje obowiązek zapłaty PCC?
Zasadą jest, że PCC należy uiścić w terminie 14 dni od daty dokonania czynności prawnej obwarowanej tym ciężarem podatkowym. Warto zatem wiedzieć, kiedy dokładnie powstanie obowiązek zapłaty omawianej daniny.
Obowiązek zapłaty PCC powstaje z chwilą złożenia oświadczenia woli, czyli zawarcia umowy. Jest to zasada generalna, od której – prócz depozytu nieprawidłowego – nie ma wyjątków. Warto przy tym wskazać, że w przypadku umów zobowiązujących do przeniesienia własności (takich jak umowa sprzedaży), których przedmiotem są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłe, umowa ta uznawana jest za dokonaną w chwili jej zawarcia, nie zaś w momencie przeniesienia rzeczy na nabywcę. Obowiązek podatkowy powstaje, nawet jeżeli sprzedawca nie wyda kupującemu przedmiotu umowy.
Kto jest objęty zwolnieniem z podatku PCC?
Ustawa wskazuje na konkretne czynności, które są obciążone obowiązkiem zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Niekiedy jednak może dojść do zwolnienia z PCC. Dzieje się tak, jeżeli stroną takiej czynności jest jeden z podmiotów określonych w art. 8 ustawy.
Jak wskazuje wspomniany przepis art. 8 ustawy, zwolnione od PCC są:
- państwa obce i organizacje międzynarodowe,
- organizacje pożytku publicznego,
- Skarb Państwa,
- jednostki samorządu terytorialnego,
- osoby z niepełnosprawnościami.
Zwolnienie z PCC a państwa obce
Zwolnienie to dotyczy 3 grup podmiotów. Istotne jest tutaj, że następuje ono wyłącznie na podstawie umów wzajemnych. Wśród podmiotów zwolnionych występują:
- państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne,
- międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa, korzystające na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych z przywilejów i immunitetów; są to między innymi ONZ, Rada Europy czy NATO,
- członkowie personelu przedstawicielstw państw, organizacji międzynarodowych i inne osoby zrównane z nimi, jeżeli nie są one obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium RP.
Jak wskazuje się w nauce prawa, omawiane zwolnienie obcych państw i ich przedstawicielstw dyplomatycznych jest podyktowane zwyczajami międzynarodowymi. Jednocześnie zwolnieniu podlegają tylko te podmioty, które działają na zasadach wzajemności. Jeżeli Polska oraz jej przedstawicielstwo na terytorium państwa obcego korzysta z przywilejów podatkowych, to owo państwo trzecie korzysta z takich samych praw w naszym kraju.
Zwolnienie z PCC a organizacje pożytku publicznego
Organizacje pożytku publicznego to stowarzyszenia, fundacje, a także spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością niedziałające w celu osiągnięcia zysku. Zostały one zwolnione z obowiązku zapłaty PCC z uwagi na ich ważny społecznie charakter działalności. Organizacje te nastawione są na pomoc najbardziej potrzebującym grupom społecznym (uczniowie, seniorzy, ludzie chorzy, osoby z niepełnosprawnościami) oraz walkę na rzecz ekologii i ochronę zwierząt. Prawodawca docenił ten wkład w życie obywateli RP i zwolnił ich z podatku przy dokonywaniu określonych czynności cywilnoprawnych.
Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego jako beneficjenci podatkowi
Skarb państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego, czyli gminy, powiaty i województwa zostały zwolnione z obowiązku uiszczania PCC z prostego powodu. To te podmioty bowiem są beneficjentami płatności podatków od czynności cywilnoprawnych. Owszem, bezpośrednim beneficjentem jest Skarb Państwa, ale JST są przecież centralnie finansowane w sytuacji, gdy administracja rządowa zleca im określone zadania. To czyni je beneficjentami pośrednimi.
Zwolnienie z PCC a osoby z niepełnosprawnościami
Ostatnią grupą podmiotów zwolnionych z PCC są osoby nabywające na własne potrzeby sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe, pod warunkiem że zaliczają się one do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, lub osób o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu.
Jest to ułatwienie dla osób posiadających niepełnosprawności. Dzięki temu nabycie sprzętu ważnego ze względu na ich mobilność staje się o wiele łatwiejsze (a przynajmniej tańsze). Warunkiem jest tu jednak, aby zakup sprzętu rehabilitacyjnego czy samochodu był na potrzeby własne. To istotne, jeżeli stroną umowy będzie bowiem np. żona osoby z niepełnosprawnością, urząd skarbowy może uznać, że nie zachodzą tu przesłanki zwolnienia, gdyż nie doszło do nabycia na „potrzeby własne”. Wydaje się zatem, że jedynym pewnym rozwiązaniem jest, aby stroną umowy sprzedaży zawsze była właśnie ta osoba, która następnie będzie korzystała z danego sprzętu.
Prawodawca w omawianym unormowaniu rozróżnił także poziomy niepełnosprawności, wskazując, że osoby zaliczające się do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności są zwolnione z PCC bez względu na rodzaj schorzenia. Natomiast osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności jedynie w wypadku, gdy dana czynność prawna (zakup) odnosi się do sprzętu związanego ze schorzeniami narządów ruchu. Warto zatem przypomnieć, kiedy mamy do czynienia z określonym stopniem niepełnosprawności.
Znaczny stopnień niepełnosprawności charakteryzuje osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającej, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Umiarkowany stopień niepełnosprawności przypisuje się osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającej czasowej, albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
Z kolei o lekkim stopniu niepełnosprawności możemy mówić, kiedy dana osoba posiada naruszoną sprawność organizmu powodującą w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
