W celu ustalenia, czy dana osoba może podjąć zatrudnienie na określonym stanowisku, należy skierować ją na wstępne badania lekarskie. Bez ich wykonania zatrudnienie pracownika jest niedopuszczalne. To standardowa procedura wynikająca z regulacji prawa pracy. Może się zdarzyć, że pracownik, już po zawarciu umowy o pracę i wykonaniu wstępnych badań lekarskich rezygnuje z zatrudnienia. Czy brak podjęcia pracy uzasadnia obciążenie niedoszłego pracownika kosztami wstępnych badań poniesionych przez pracodawcę? Odpowiedź na to pytanie poniżej.
Wstępne badania lekarskie – informacje ogólne
Kwestie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników uregulowano w art. 229 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp.
Zgodnie z art. 229 § 1 kp wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy;
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Przepisy Kodeksu pracy przewidują pewne wyjątki w zakresie obowiązku przeprowadzania wstępnych badań lekarskich – oznacza to, że badaniom tym nie podlegają osoby:
- przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
- przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych; zasadę tę stosuje się odpowiednio w przypadku przyjmowania do pracy osoby pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą.
Koszty badań profilaktycznych pracowników
Przepisy kp nie pozostawiają wątpliwości, kto ponosi koszty badań profilaktycznych pracowników oraz inne koszty profilaktycznej opieki nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.
Rezygnacja lub brak podjęcia pracy w kontekście kosztów wstępnych badań lekarskich
Powyżej wspomniano, że koszty badań profilaktycznych, w tym także wstępnych badań lekarskich, ponosi w pełni pracodawca. Czy istnieją jakieś wyjątki od tej reguły?
Przykład 1.
Osoba ubiegająca się o pracę złożyła wszelkie niezbędne dokumenty podczas rekrutacji. Pracodawca skierował ją do ośrodka medycyny pracy w celu wykonania wstępnych badań lekarskich. Po stwierdzeniu braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy pracownik podjął wykonywanie czynności służbowych zgodnie z umową o pracę. Jednak po miesiącu zatrudnienia przestał przychodzić do pracy. Po pewnym czasie poinformował, że otrzymał ofertę o wiele bardziej intratnego zajęcia, przy czym musiał się zdecydować natychmiast. Pracodawca wystąpił do pracownika z żądaniem zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu sfinansowania wstępnych badań lekarskich. Czy postąpił słusznie?
Niezależnie od tego, jak ocenimy – z punktu widzenia zasad współżycia społecznego – postępowanie pracownika, należy wyraźnie stwierdzić, że pracodawca nie ma podstaw do żądania zwrotu kosztów wstępnych badań lekarskich. W tym przypadku decydujące znaczenie ma zapis przytoczonego już wcześniej art. 229 § 6 kp. Nie istnieją podstawy prawne, na które mógłby powołać się pracodawca, kierując w stosunku do pracownika żądanie zwrotu kosztów wstępnych badań.
W praktyce może dojść do jeszcze innej sytuacji, kiedy dana osoba wykonała wstępne badania zlecone przez pracodawcę, po czym się rozmyśliła i nie podjęła pracy.
Przykład 2.
Kandydat na pracownika zainteresował się ofertą pracy biurowej w jednej z firm. Po przedłożeniu wymaganych dokumentów pracodawca skierował wspomnianą osobę na wstępne badania lekarskie, informując jednocześnie, że po wydaniu przez lekarza orzeczenia o zdolności do pracy nawiązany zostanie stosunek pracy. Osoba ubiegająca się o zatrudnienie zgłosiła się na wstępne badania, otrzymując – po ich przeprowadzeniu – orzeczenie o zdolności do pracy na opisanym w skierowaniu stanowisku biurowym. Jednak nie stawiła się ona w zakładzie pracy w celu zawarcia umowy o pracę. Tłumaczyła to tym, że firma, z którą miała podjąć współpracę, jest położona zbyt daleko od miejsca zamieszkania. Stwierdziła ponadto, że nieoczekiwanie otrzymała propozycję podobnej pracy w pobliżu miejsca, gdzie zamieszkuje. Czy pracodawca w takim przypadku może żądać zwrotu kosztów wstępnych badań lekarskich?
Odpowiedź jest analogiczna jak w poprzednio omawianych okolicznościach – pracodawca nie dysponuje narzędziami prawnymi niezbędnymi do ubiegania się o zwrot kosztów wstępnych badań lekarskich. W przedstawionej sytuacji ponownie art. 229 § 6 kp przesądza o braku możliwości obciążenia kosztami badań profilaktycznych osoby, która nie wywiązała się ze złożonych obietnic. Z możliwością wystąpienia tego typu zdarzeń pracodawca musi się niestety liczyć.
Brak podjęcia pracy po zawarciu umowy a koszty wstępnych badań lekarskich – podsumowanie
Przepisy kp jednoznacznie wskazują, że koszty badań profilaktycznych pracowników, w tym oczywiście także wstępnych badań lekarskich, obciążają pracodawcę. Rezygnacja z zatrudnienia przez pracownika lub brak podjęcia pracy przez osobę ubiegającą się o pracę, nie może stanowić przesłanki do przeniesienia kosztów tych badań na pracownika lub ubiegającego się o zatrudnienie. Ewentualne straty poniesione przez pracodawcę z tytułu sfinansowania wstępnych badań lekarskich stanowią klasyczny przykład ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej.
