Jednym z fundamentalnych zagadnień związanych z zatrudnianiem pracownika jest czas pracy. Zagadnienia te szczegółowo normuje Dział VI Kodeksu pracy – określa on m.in. maksymalny dobowy wymiar czasu pracy, minimalne okresy odpoczynku czy też zasady pracy w godzinach nocnych. Zawodem, którego czas pracy normują szczególne przepisy prawa, jest zawód kierowcy. Określa go ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. 2004 nr 92, poz. 879). Obowiązuje ona od dnia wejścia Polski do Unii Europejskiej – 1 maja 2004 roku. Jak wygląda czas pracy kierowcy?
Jak definiuje się czas pracy kierowcy?
Art. 6 ustawy wskazuje, że czas pracy kierowcy to czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, która obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego. Są to w szczególności:
-
prowadzenie pojazdu
-
załadowywanie i rozładowywanie towarów oraz nadzór nad załadunkiem i rozładunkiem
-
nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym
-
czynności spedycyjne
-
obsługa codzienna pojazdów i przyczep
-
inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdów i rzeczy
-
niezbędne formalności administracyjne
-
utrzymanie pojazdu w czystości
-
pozostawanie w gotowości do wykonywania pracy np. w trakcie oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem.
Zgodnie z art. 7 ustawy czas pracy kierowców nie uwzględnia:
-
czasu dyżuru – jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał żadnej pracy
-
nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu, np. na załatwienie prywatnych spraw
-
dobowego nieprzerwanego odpoczynku – zgodnie z kp jest nim 11-godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie. Kierowca może korzystać z tego odpoczynku w kabinie samochodu podczas postoju i o ile samochód jest wyposażony w miejsce do spania
-
przerwy w pracy – o których mowa w art. 16 ust. 1, takich jakie wynikają z systemu przerywanego czasu pracy według z góry ustalonego rozkładu przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. W przypadku, gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy czas pracy kierowcy nie przekracza 7 godzin. Podczas przerwy kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem.
Czym jest dyżur kierowcy i jak go się rozlicza?
Zgodnie z art. 151(5) kp pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Mówi się wówczas o dyżurze. W sytuacji gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem jest czasem dyżuru.
Czas dyżuru kierowcy nie może być wliczany do przysługującego pracownikowi nieprzerwanego dobowego odpoczynku wynoszącego co najmniej 11 godzin.
Za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, kierowcy przysługuje czas wolny w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego, wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik nie został wyodrębniony – 60% wynagrodzenia.
Takie stanowisko potwierdza również wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2012 roku (II PK 116/11): „(…) nie ulega wątpliwości, że czasem dyżuru jest czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem, w przypadku, gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców. Kierowcy mogą bowiem prowadzić pojazd na zmianę. W takim przypadku za czas dyżuru uważa się czas prowadzenia pojazdu przez drugiego kierowcę. (…) Jeżeli kierowca w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy, pracy tej nie wykonuje z przyczyn od siebie niezależnych, to zachowuje prawo do wynagrodzenia na zasadach ogólnych. Nie ma natomiast żadnego uzasadnienia dla przyjęcia tezy, że w okresie niewykonywania pracy (w sytuacji wymienionej w art. 9 ust. 3 u.c.p.k.), ale przypadającej na czas pracy(według obowiązującego go rozkładu) pracownikowi temu przysługuje poza normalnym wynagrodzeniem dodatkowe wynagrodzenie określone w art. 9 ust. 6 u.c.p.k.”.
Jak orzekł Sąd Najwyższy w przywołanym wcześniej wyroku „jeżeli pracodawca nie wprowadził przerywanego czasu pracy, to czas specyficznego dyżuru kierowcy powinien być wliczany do czasu pracy. Czas pracy kierowcy powinien być tak zaplanowany, aby jasno wynikało, które godziny są ‘normalnymi godzinami pracy’ w ramach etatu, a które są godzinami dyżurowymi”.
Czas pracy kierowcy, czyli przerwy i odpoczynek dobowy
Podobnie jak ma to miejsce w przypadku pozostałych pracowników, również czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w średnio pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy (art. 11 pkt 1 ustawy o czasie pracy kierowców).
Po 6 godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut – w przypadku gdy liczba godzin nie przekracza 9 godzin na dobę i 45 minut – gdy liczba godzin pracy w danym dniu jest większa niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie 6-godzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po nim.
W każdej dobie kierowcy przysługuje 11-godzinny nieprzerwany odpoczynek. Dla celów rozliczania czasu pracy przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny od momentu rozpoczęcia świadczenia pracy przez kierowcę. Indywidualny czas pracy kierowcy może przewidywać różne momenty rozpoczynania i kończenia pracy, wówczas rozpoczęcie pracy w tej samej dobie nie będzie powodowało obowiązku wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. W przeciwnym razie należy wypłacić pracownikowi nadgodziny z 50% dodatkiem. Co ważne, te nadgodziny są wymagalne od razu, a nie na zakończenie okresu rozliczeniowego. Aby ich uniknąć należy pamiętać, aby pracownik zaczynał pracę codziennie o tej samej porze lub później, nigdy wcześniej.
Dla kierowców wykonujących przewóz drogowy możliwe jest wprowadzenie równoważnego czasu pracy, który daje możliwość przedłużenia wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę. Czas, o jaki jest wydłużony dobowy wymiar w danym dniu, powinien być równoważony skróconym czasem pracy w innym dniu lub oddaniem dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego.
Art. 16.1 ustawy daje możliwość stosowania wobec kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym przerywanego czasu pracy przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin. Za czas przerwy w przerywanym czasie pracy kierowcy przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia określonego w umowie o pracę. Co ważne, w trakcie przerwy pracownik może swobodnie dysponować swoim czasem.
Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy w porozumieniu z organizacją związkową.
W przypadku, gdy pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym lub nie jest obowiązany do tworzenia regulaminu pracy, umieszcza się je w obwieszczeniu na terenie zakładu pracy.
Do tworzenia regulaminu pracy jest zobowiązany pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników. Natomiast układ zbiorowy zawiera się pomiędzy pracodawcą a związkiem lub związkami zawodowymi. Rozwiązania zawarte w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym nie mogą być mniej korzystne niż te w Kodeksie pracy. Pracodawca, u którego nie działa organizacja związkowa, a także ten, u którego organizacja związkowa nie wyraża zgody na zmianę systemów i rozkładów czasu pracy, może stosować wybrane okresy rozliczeniowe po zawiadomieniu właściwego inspektora pracy. W przypadku, gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w każdej dobie. Pora nocna to dla kierowcy okres czterech godzin pomiędzy godziną 0.00 a 7.00.
Ewidencja czasu pracy kierowcy
Pracodawca zatrudniający kierowców prowadzi ewidencję czasu pracy w postaci:
-
zapisów na wykresówkach
-
wydruków danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego
-
plików pobranych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego
-
innych dokumentów potwierdzających czas pracy kierowcy i rodzaj wykonywanych czynności.
Ewidencję czasu pracy pracodawca zobowiązany jest przechowywać przez okres 3 lat po zakończeniu objętego nią okresu.
