W naszym dzisiejszym artykule w sposób kompleksowy przeanalizujemy zagadnienie odszkodowania otrzymywanego przez podatników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Skupimy się na regulacjach podatku dochodowego od osób fizycznych i na tej podstawie zastanowimy się nad skutkami podatkowymi otrzymanego odszkodowania. Sprawdź zatem, czy przychód z odszkodowania podlega każdorazowo opodatkowaniu w działalności?
Odszkodowanie jako przychód w pozarolniczej działalności gospodarczej
Na wstępie wskażmy, że zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 12 ustawy PIT przychodem z pozarolniczej działalności gospodarczej są otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej.
W myśl art. 14 ust. 1c ustawy o PIT za datę powstania przychodu, o którym mowa w ust. 1, uważa się, z zastrzeżeniem ust. 1e, 1h-1j i 1n-1p, dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi, albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień:
- wystawienia faktury, albo
- uregulowania należności.
Art. 14 ust. 1i ustawy o PIT stanowi, że w przypadku otrzymania przychodu z działalności gospodarczej, do którego nie stosuje się ust. 1c, 1e i 1h, za datę powstania przychodu uznaje się dzień otrzymania zapłaty.
Zgodnie z art. 14 ust. 1i ustawy o PIT przychód z tego tytułu powstaje w dacie otrzymania odszkodowania. Powoduje to, że mamy do czynienia z kasową metodą rozpoznawania przychodu z tytułu otrzymanego odszkodowania. Przychód powstaje dopiero w momencie faktycznego otrzymania odszkodowania.
Jest to wyjątek od reguły podstawowej wskazującej, że w przypadku pozarolniczej działalności gospodarczej przychodem są kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane.
Przychód z odszkodowania a możliwość zastosowania zwolnienia podatkowego
W przypadku gdy odszkodowanie jest wypłacane osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, to zazwyczaj możliwe jest skorzystanie ze zwolnienia podatkowego.
Natomiast w przypadku przedsiębiorców możliwości skorzystania ze zwolnienia są ograniczone. Wskażmy, że zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT wolne od podatku są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem:
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane zgodnie z art. 27 ust. 1 lub art. 30c;
- dochodu, o którym mowa w art. 24 ust. 15 i 15a.
Przykład 1.
W wyniku pożaru w magazynie cały towar handlowy przedsiębiorcy uległ zniszczeniu. Towar objęty był ubezpieczeniem majątkowym, co oznacza, że podatnik otrzymał odszkodowanie. Takie odszkodowanie nie korzysta ze zwolnienia określonego w art 21 ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT. Konieczne jest rozpoznanie przychodu w dacie otrzymania odszkodowania.
W zakresie prowadzonej działalności gospodarczej należy jednak zwrócić uwagę na treść art. 21 ust. 1 pkt 29b ustawy o PIT. W przepisie tym ustanowiono, że wolne od podatku są odszkodowania za szkody w środku trwałym, z wyłączeniem samochodu osobowego, w części wydatkowanej w roku podatkowym lub w roku bezpośrednio po nim następującym na remont tego środka trwałego albo na zakup bądź na wytworzenie we własnym zakresie środka trwałego.
Aby jednak powyższe zwolnienie znalazło zastosowanie, konieczne jest spełnienie wymogów, jakie stawia ten przepis. Konieczne jest rzeczywiste wydatkowanie uzyskanego odszkodowania na wskazane cele: remont, zakup bądź wytworzenie środka trwałego oraz określony przedział czasu na wydatkowanie: w roku podatkowym lub w roku bezpośrednio po nim następującym. Z takiej konstrukcji przepisu wynika, że tylko niespełnienie 1 z tych warunków oznacza obowiązek opodatkowania uzyskanego odszkodowania z tytułu szkody w środkach trwałych.
W wyniku powodzi trwałemu uszkodzeniu uległa maszyna stanowiąca środek trwały w prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej. Podatnik uzyskał z tego tytułu odszkodowanie. Uznał jednak, że remont środka trwałego będzie nieopłacalny i całą kwotę uzyskaną z odszkodowania wydatkował na bieżące potrzeby firmowe. W takim przypadku podatnik nie może skorzystać ze zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 29b ustawy o PIT.
Jak już wskazaliśmy, art. 21 ust. 1 pkt 29b ustawy o PIT nie ma zastosowania do samochodów osobowych. W konsekwencji podatnik otrzymujący odszkodowanie musi rozpoznać w takim przypadku przychód podatkowy.
Jeżeli chodzi o powypadkowy koszt naprawy, to w przypadku samochodów o przeznaczeniu mieszanym zastosowanie będzie miał art. 23 ust. 1 pkt 46a ustawy o PIT, który podaje, że nie uważa się za koszt 25% poniesionych wydatków, z zastrzeżeniem pkt 36, z tytułu kosztów używania samochodu osobowego, innego niż określony w pkt 46, na potrzeby prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej – jeżeli samochód osobowy jest wykorzystywany również do celów niezwiązanych z działalnością gospodarczą prowadzoną przez podatnika.
A zatem, jeśli samochód osobowy (środek trwały) jest wykorzystywany do tzw. celów mieszanych, to wydatki na jego naprawy ujmowane są w kosztach podatkowych w ramach limitu 75%.
Tymczasem organy podatkowe uznają, że gotówkowa naprawa takiego pojazdu i związane z tym odszkodowanie powinno stanowić przychód w 100% kwoty otrzymanej.
W tym zakresie wskażmy, że zgodnie z art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy o PIT nie uważa się za przychód podatkowy zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów.
Organy podatkowe uznają jednak, że w przypadku gdy podatnik poniesie wydatek, który zostaje sfinansowany kwotą pochodzącą z tytułu ubezpieczenia, nie można mówić o zwrocie wydatku poniesionego przez podatnika. Otrzymane odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia jest realizacją świadczenia wynikającego z postanowień umowy ubezpieczenia i stanowi wyrównanie poniesionego wydatku (na pokrycie szkody z majątku podatnika), w kwocie odpowiadającej poniesionemu przez podatnika wydatkowi, a nie zwrot tego wydatku. Tym samym kwoty wypłaconych odszkodowań, nawet na pokrycie wydatków poniesionych przez podatnika niezaliczanych do kosztów uzyskania przychodów, nie stanowią zwrotu wydatków, w rozumieniu art. 14 ust. 3 pkt 3a ustawy. Tak wynika m.in. z interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z 2 grudnia 2020 roku (nr 0115-KDIT1.4011.695.2020.1.MR).
Przykład 4.
Podatnik posiada w firmie samochód będący środkiem trwałym, który jest wykorzystywany do celów mieszanych. Na skutek szkody komunikacyjnej otrzymał odszkodowanie w kwocie 10 000 zł. Całość kwoty przeznaczył na naprawę pojazdu. To oznacza, że przychodem podatkowym będzie kwota 10 000 zł, natomiast do kosztów podatkowych może zaliczyć jedynie 7500 zł.
Nieco inaczej wygląda sytuacja, gdy szkoda dotyczy leasingowanego pojazdu. Otóż jak możemy przeczytać w interpretacji Dyrektora KIS z 30 listopada 2020 roku (nr 0115-KDIT3.4011.585.2020.1.AW), w przypadku naprawy bezgotówkowej, gdzie ubezpieczyciel przelał pieniądze serwisowi, który dokonywał naprawy, odszkodowanie „wypłacone leasingodawcy”, tj. właścicielowi pojazdu, nie stanowi przychodu leasingobiorcy, tzn. dla podatnika jest obojętne podatkowo. W takim bowiem przypadku leasingobiorca nie otrzymuje żadnej kwoty, w związku z czym nie powstaje przychód podlegający opodatkowaniu.
Przykład 5.
Przedsiębiorca wykorzystuje w działalności gospodarczej samochód na podstawie umowy leasingu do celów mieszanych. Na skutek szkody komunikacyjnej ubezpieczyciel dokonał bezgotówkowej naprawy pojazdu, przekazując kwotę z odszkodowania bezpośrednio do serwisu. Podatnik nie poniósł żadnego wydatku na naprawę pojazdu. W takich okolicznościach odszkodowanie jest dla leasingobiorcy neutralne podatkowo.
Przechodząc zatem do podsumowania naszej analizy, możemy wskazać, że zagadnienie odszkodowania otrzymanego przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą jest tematyką rozbudowaną i może wywoływać różne skutki w podatku dochodowym. Możliwe jest bowiem zarówno wystąpienie przychodu podlegającego opodatkowaniu, zastosowanie zwolnienia od podatku, jak i wykazanie neutralności takiego zdarzenia.
