Zakaz konkurencji to inaczej zobowiązanie do powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej względem danego podmiotu. Osoby świadczące określony rodzaj usług, czy to na podstawie umowy o pracę, czy o współpracę często pozyskują kluczowe informacje dla danego przedsiębiorstwa. W związku z tym powszechne w obrocie gospodarczym stało się zawieranie umów o powstrzymaniu się od prowadzenia działalności konkurencyjnej względem danego podmiotu, zarówno pomiędzy firmą a pracownikiem, jak i w umowie między przedsiębiorcami. W dzisiejszym artykule omówimy czym jest odszkodowanie dla przedsiębiorcy objętego zakazem konkurencji oraz jakie są konsekwencje na gruncie podatku dochodowego i podatku VAT.
Zakaz konkurencji między przedsiębiorcami – jak sporządzić umowę?
Podpisanie umowy o zakazie konkurencji po zakończeniu współpracy między przedsiębiorcami jest dopuszczalne, przepisy ani orzecznictwo sądowe nie precyzuje jednak, czy w takiej sytuacji konieczne jest wypłacenie odszkodowania za przestrzeganie tego zakazu po zakończeniu okresu obowiązywania umowy. Trzeba jednak mieć na uwadze, że zapisy umowy o zakazie konkurencji nie powinny naruszać zasad współżycia społecznego. Umowa o powstrzymaniu się od prowadzenia działalności konkurencyjnej względem danego podmiotu powinna być zgodna z obowiązującymi przepisami, czyli m.in. odnosić się do przedmiotu działalności pracodawcy/zleceniodawcy określonego w przepisach prawa, aktach założycielskich itp.
Odszkodowanie dla przedsiębiorcy objętego zakazem konkurencji – konsekwencje w PIT
Odszkodowanie wypłacone przedsiębiorcy z tytułu zakazu konkurencji, które wynika z umowy o świadczenie usług zawartej w ramach działalności gospodarczej, stanowi przychód z tej działalności. Do przychodów z tytułu prowadzenia firmy zaliczamy bowiem wszelkie wypłaty i świadczenia mające swoje źródło w działalności gospodarczej, których skutkiem jest powstanie u przedsiębiorcy korzyści majątkowej.
„Za przychód z działalności, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3, uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. U podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych podatkiem od towarów i usług za przychód z tej sprzedaży uważa się przychód pomniejszony o należny podatek od towarów i usług”.
„Wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy- Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 917, 1000 i 1076), z wyjątkiem odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji”.
W jaki sposób rozliczyć odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji na gruncie VAT?
W celu ustalenia, czy odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, w pierwszej kolejności przytoczymy kluczowy w tej kwestii zapis w ustawie o VAT.
„Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji”.
W przypadku wypłaty wynagrodzenia z tytułu zakazu konkurencji podatnik (osoba otrzymująca pieniądze) czerpie korzyści z tytułu powstrzymania się od konkurencyjnej działalności. Dodatkowo w tej sytuacji wskazać możemy również beneficjenta świadczenia, odnoszącego pewną korzyść o charakterze majątkowym. Jest nim oczywiście firma, w stosunku do której osoba świadcząca wcześniej usługi na podstawie umowy o współpracę zobowiązuje się do powstrzymania od wykonywania działalności konkurencyjnej. Dzięki temu podmiot ten zyskuje gwarancję ochrony swoich interesów i zachowania w tajemnicy informacji kluczowych dla przedsiębiorstwa. Obie te przesłanki wskazują jednoznacznie, że powyższe wynagrodzenie należy uznać za usługę i opodatkować podatkiem VAT.
W konsekwencji odszkodowanie, jakie otrzyma przedsiębiorca w związku z obowiązującym go zakazem konkurencji, podlega opodatkowaniu zarówno podatkiem dochodowym, jak i podatkiem od towarów i usług.
Odszkodowanie dla przedsiębiorcy objętego zakazem konkurencji w interpretacji indywidualnej
Konieczność opodatkowania podatkiem od towarów i usług odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji wskazane zostało m.in. w interpretacji indywidualnej z 15 października 2015 r. IBPP2/4512-651/15/WN, wydanej przed Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach.
We wniosku przedstawione zostało następujące zdarzenie: przedsiębiorca zawarł ze spółką kontrakt menedżerski w przedmiocie zarządzania przedsiębiorstwem i zobowiązał się m.in., że po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umowy nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej wobec spółki przez określony czas. Z tytułu przestrzegania zakazu konkurencji przedsiębiorcy przysługiwało wynagrodzenie (odszkodowanie). Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach potwierdził, że odszkodowanie to powinno zostać opodatkowane podatkiem od towarów i usług:
„Mając na uwadze przedstawiony stan prawny oraz opis sprawy należy stwierdzić, że czynność polegająca na powstrzymaniu się od działalności konkurencyjnej dla Spółki w zamian za wynagrodzenie ma charakter odpłatny. Zauważyć należy, że z opisu sprawy wynika, iż strony łączy stosunek prawny, ponadto umowa o zakazie konkurencji została zawarta przez Zarządzającego, jako podatnika podatku od towarów i usług (a zatem Wnioskodawca-Zarządzający nie korzystał w tym zakresie z wyłączenia wynikającego z art. 15 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług), zaś otrzymane wynagrodzenie za powstrzymanie się od dokonywania określonych czynności stanowi ekwiwalent za konkretną usługę, którą w niniejszej sprawie jest powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej wobec Spółki. Z kolei beneficjentem usługi, z uwagi na uzyskane w ten sposób zobowiązanie (gwarancję) nieprowadzenia przez Zarządzającego działalności konkurencyjnej jest Spółka. W konsekwencji uznać należy, że otrzymywane odszkodowanie, związane z prowadzoną przez Zarządzającego działalnością gospodarczą (w ramach bowiem tej działalności została zawarta umowa o zakazie konkurencji), na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług stanowi świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług”.
W jaki sposób udokumentować wynagrodzenie wypłacone z tytułu powstrzymania się od wykonywania działalności konkurencyjnej?
Reasumując, możemy stwierdzić, że źródłem przychodu odszkodowania wypłaconego z tytułu zakazu konkurencji na mocy umowy o świadczenie usług zawartej w ramach działalności gospodarczej jest pozarolnicza działalność gospodarcza. Taki rodzaj wynagrodzenia powinien zostać również opodatkowany podatkiem od towarów i usług. W związku z powyższym przedsiębiorca, który otrzymał odszkodowanie w związku z powstrzymaniem się od wykonywania działalności konkurencyjnej w stosunku do danej firmy, powinien wystawić fakturę VAT. Na tej podstawie wykazany zostanie przychód z działalności oraz odprowadzony podatek od towarów i usług.
Wynagrodzenie z tytułu zakazu konkurencji a zawieszenie działalności gospodarczej
Może się zdarzyć, że osoba prowadząca firmę i powstrzymująca się od wykonywania działalności konkurencyjnej względem podmiotu, dla którego uprzednio świadczyła usługi, będzie zmuszona do zawieszenia działalności gospodarczej.
Niejednokrotnie wynagrodzenie z tytułu zakazu konkurencji wypłacane jest natomiast w ratach, co oznacza, że przychód powstaje wówczas w okresie zawieszenia firmy. W takiej sytuacji przedsiębiorca, który otrzymał całość lub część odszkodowania z tytułu powstrzymania się od wykonywania działalności konkurencyjnej, powinien na bieżąco wykazywać przychód w podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Z uwagi na zawieszenie działalności gospodarczej przedsiębiorca jest zwolniony z uiszczania zaliczek na podatek dochodowy, co oznacza, że powstały przychód z tytułu wypłaty odszkodowania rozliczyć należy:
- w miesiącu odwieszenia działalności – w razie, gdy odwieszenie firmy nastąpi jeszcze w trakcie roku podatkowego;
- w deklaracji rocznej PIT – w przypadku, gdy odwieszenie działalności nastąpi po zakończeniu roku lub wcale.
Przedsiębiorca, który zawiesił firmę i otrzymuje wynagrodzenie z tytułu powstrzymania się od wykonywania działalności konkurencyjnej, nie zostaje zwolniony z obowiązku comiesięcznego lub kwartalnego składania deklaracji VAT i pliku JPK oraz regulowania zobowiązania z tytułu VAT.
