Czym skutkuje odwołanie stanu epidemii?

16 maja 2022 roku został odwołany stan epidemii wprowadzony w związku z COVID-19. Jest to oczywiście korzystna wiadomość, oznacza bowiem, że groźba zakażenia patogenem jest zauważalnie mniejsza. W okresie trwania wspomnianego stanu obowiązywało wiele przepisów szczególnych, w tym dotyczących pracodawców. Jakie zatem są skutki odwołania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego dla podmiotów zatrudniających?

Odwołanie stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego – podstawy prawne

Stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 został odwołany na podstawie Rozporządzenia Ministra Zdrowia (MZ) z dnia 12 maja 2022 roku w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii i wskutek tego przestał obowiązywać na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (RP) 16 maja 2022 roku.

Czy oznacza to koniec stosowania regulacji szczególnych przewidzianych w odrębnych przepisach? Zdecydowanie nie, przepisy te posługują się bowiem alternatywnie występującymi pojęciami „stan epidemii” oraz „stan zagrożenia epidemicznego”. 

Właśnie w ustawie o COVID-19 określono szczególne zapisy, z których pracodawcy mogą korzystać w okresie trwania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego. Jaki wpływ na możliwość używania narzędzi prawnych przewidzianych w ustawie o COVID-19 ma fakt odwołania stanu epidemii?

Dlaczego tak właśnie jest? Konstrukcja przepisów ustawy o COVID-19 polega na tym, że zarówno stan epidemii, jak i stan zagrożenia epidemicznego wiążą się z tymi samymi uprawnieniami. Pracodawca może np. w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu polecić pracownikowi pracę zdalną. Odwołanie tylko jednego ze wskazanych stanów w zasadzie nic nie zmienia w przedmiocie korzystania z postanowień ustawy o COVID-19.

Praca zdalna, obniżenie wymiaru czasu pracy oraz przestój ekonomiczny

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie pracy zdalnej.

Ponadto pracodawca, u którego wystąpił spadek przychodów ze sprzedaży towarów lub usług w następstwie wystąpienia COVID-19 i w związku z tym wystąpił istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, może:

• obniżyć wymiar czasu pracy pracownika maksymalnie o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu, przy czym pensja nie może być niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy pracownika przed obniżeniem tego wymiaru;
• objąć pracownika przestojem ekonomicznym, z tym że pracownikowi objętemu przestojem ekonomicznym pracodawca wypłaca wynagrodzenie obniżone nie więcej niż o 50%, nie niższe jednak niż w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy.

Tak więc odwołanie stanu epidemii znów nie ma w tym przypadku znaczenia, ponieważ stan zagrożenia epidemicznego również umożliwia stosowanie przepisów o obniżeniu wymiaru czasu pracy i przestoju ekonomicznym. Jeżeli stan zagrożenia epidemicznego zostanie uchylony, obowiązywanie wspomnianych szczególnych rozwiązań nie będzie mogło trwać dłużej niż przez rok od dnia jego odwołania. 

Przeprowadzanie szkoleń w zakresie BHP

Omawiane dotychczas analogie dotyczą także szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Oznacza to, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie BHP w formie zdalnej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

1. pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym;
2. pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych;
3. pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1 i 2;
4. ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

Jeżeli termin przeprowadzenia szkolenia okresowego w zakresie BHP przypada w:

• okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii albo
• w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, lub stanu epidemii 

– termin ten wydłuża się do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, lub stanu epidemii.

I znów, dopiero odwołanie obydwu stanów (epidemii oraz zagrożenia epidemicznego) spowoduje powrót do zasad przeprowadzania szkoleń BHP według zasad obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o COVID-19.

Orzeczenia lekarskie wydane w ramach profilaktycznej opieki nad pracownikami

Zgodnie z art. 31m ust. 1 ustawy o COVID orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po 7 marca 2020 roku, zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Jak więc widać, również w tym przypadku odwołanie stanu epidemii nie oznacza niemożności skorzystania z tego przepisu. Jeżeli stan zagrożenia epidemicznego zostanie także odwołany, badania profilaktyczne zachowają ważność jeszcze przez pół roku.

W razie gdy odrębne przepisy w zakresie badań lekarskich, innych niż określone w art. 31m ust. 1 ustawy o COVID-19 lub badań psychologicznych, wymagają posiadania aktualnego orzeczenia lekarskiego lub psychologicznego, a ważność upłynęła po 7 marca 2020 roku – orzeczenie to zachowuje ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego bądź stanu epidemii.

Zaległe urlopy pracowników

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii pracodawca może udzielić pracownikowi, w terminie przez siebie wskazanym, bez uzyskania zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów, urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego przez pracownika w poprzednich latach kalendarzowych, w wymiarze do 30 dni urlopu, a pracownik jest obowiązany taki urlop wykorzystać – tak stanowi art. 15gc ustawy o COVID-19.

Funkcjonowanie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii w przypadku wystąpienia u pracodawcy spadku obrotów gospodarczych lub istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń pracodawca może zawiesić obowiązki:

1. tworzenia lub funkcjonowania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS);
2. dokonywania odpisu podstawowego;
3. wypłaty świadczeń urlopowych

– o których mowa w Ustawie z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (ustawa o ZFŚS).

Skutki odwołania stanu zagrożenia epidemicznego dla pracodawcy – podsumowanie

16 maja br. odwołano stan epidemii na terytorium RP, nie oznacza to jednak wcale powrotu do stosowania przepisów prawa sprzed pandemii. Uchylenie stanu epidemii powoduje przejście w stan zagrożenia epidemicznego, który zasadniczo nie wiąże się z odstąpieniem od stosowania specjalnych regulacji przewidzianych w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Po 16 maja 2022 roku pracodawcy będą nadal objęci udogodnieniami zawartymi w powołanym akcie prawnym. Dopiero odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego doprowadzi do powrotu stosowania „zwykłych” regulacji prawa pracy.