Kwestie związane z podleganiem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym czy ustaleniem podmiotów, które mają obowiązek opłacać składki ZUS reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (u.s.u.s.). Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 u.s.u.s. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej uważa się za pracowników pozostających w stosunku pracy. Wobec powyższego wymienieni wspólnicy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu.
Kto podlega obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne?
Warto podkreślić, że ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności podlegają wyłącznie osoby fizyczne i wspólnicy spółek osobowych. Natomiast osoby prawne nie są zobowiązane do uiszczania opłat na obowiązkowe składki ZUS. Należy przypomnieć, że wspólnicy w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (w spółkach kapitałowych) nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, chyba że są wspólnikami w jednoosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zatem wyjątek stanowią jedyni wspólnicy w spółkach z o. o. Wspólnicy w pozostałych spółkach kapitałowych podlegają obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne, jeśli zatrudnieni są w spółce na przykład w oparciu o umowę o pracę. Zupełnie inaczej wygląda forma powiązania wspólnika z jednoosobową spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, który nie powinien być zatrudniony w oparciu o umowę o pracę, z uwagi na to, że łączył by on jednocześnie funkcję pracownika i pracodawcy.
Obowiązkowa składka zdrowotna
Od 1 stycznia 2022 roku zmieniły się zasady zgłaszania członków zarządów do ubezpieczenia zdrowotnego. Od tego roku obowiązkowemu podleganiu pod ubezpieczenie zdrowotne będą podlegali członkowie zarządu, którzy z tego tytułu otrzymują wynagrodzenia, czyli na przykład członkowie zarządu/prezesi, którzy pełnią swoją funkcję na podstawie powołania i z tego tytułu otrzymują wynagrodzenie (co ważne, nie musi być ono wypłacane regularnie co miesiąc).
Czy jedyny wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może podpisać z nią umowę o pracę?
Jak wskazuje wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 25 listopada 2016 roku (sygn. akt III AUa 1101/16) jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o. o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje "wchłonięty" przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej mówiąc, tam gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o. o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jedyny wspólnik jest od pracodawcy (spółki z o. o.) niezależny ekonomicznie, gdyż - skoro do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika - nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy, a nadto dyktuje mu sposób działania jako zgromadzenie wspólników.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2013 roku (sygn. akt II UK 36/13) stwierdził, że ze statusu wspólnika jednoosobowej spółki z o. o. wynika jego obowiązek opłacania składek ZUS, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczą. Wyłącza to jego prawo do zawarcia umowy o pracę z własną spółką w celu podlegania ubezpieczeniom społecznym. W takim przypadku praca na rzecz spółki w charakterze jednoosobowego zarządu możliwa jest tylko poza stosunkiem pracy.
Składki ZUS – dlaczego wspólnik posiadający 99% udziałów w spółce będzie podlegał obowiązkowi ich zapłaty?
Co do zasady wspólnicy wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, którzy nie są powiązani ze spółką umową o pracę, nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Zatem w celu uzyskania statusu ubezpieczonego nawiązują stosunek pracy ze spółką. Zgodnie z orzecznictwem nie jest to działanie zakazane.
Wspólnik dwuosobowej sp. z o. o., który w charakterze pracownika osobiście zarządza zakładem pracy w imieniu takiego pracodawcy (art. 31 Kodeksu pracy w zw. z art. 22 § 1 i § 11 Kodeksu pracy), jest obowiązkowo objęty pracowniczym tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym.
W orzecznictwie tak duża dysproporcja udziałów w spółce została oceniona jako iluzoryczna z uwagi na to, że jeden wspólnik ma pozycję dominującą. Dodatkowo warto wspomnieć, że sądy nazywają takich wspólników ze znaczną przewagą udziałów jako niemal jedyny wspólnik spółki z o. o., wobec czego nie podlegają oni pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2011 roku, sygn. akt I UK 8/11).
Wskazany powyżej wyrok wzbudził szereg kontrowersji, z uwagi na to, że sąd nie wskazał, jaka różnica procentowa udziałów będzie świadczyć o iluzorycznym wspólniku, nie wyjaśniono szczegółowo również pojęcia niemal jedynego wspólnika.
Przykład 1.
Pan Zbigniew i pan Marcin założyli spółkę z o. o., której głównym celem była uprawa i sprzedaż storczyków. Pan Marcin, jako prezes, przejął znacząco obowiązki zarządzania spółką, natomiast zgodnie z umową spółki posiadał 98% udziałów. Pan Marcin, jako wiceprezes, zajmował się sprawami spółki sporadycznie, zgodnie z umową spółki dysponował 2% udziałów. Panowie umówili się na taki podział głosów, żeby nie musieć opłacać obowiązkowej składki ZUS. Wobec powyższego narażają się oni na ryzyko stwierdzenia iluzorycznej dysproporcji udziałów, a w konsekwencji mogą zostać zobowiązani do uiszczania opłat na składki ZUS. Pan Marcin posiada pozycję dominującą w spółce i jest niemal jedynym wspólnikiem, zatem będzie podlegał oskładkowaniu na ZUS.
Podsumowując, należy pamiętać, że konieczności uiszczania opłat na składki ZUS podlegają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, wspólnicy spółek osobowych i wspólnicy w jednoosobowych spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Wspólnicy w spółkach z o. o. czy spółkach akcyjnych nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z uwagi na sam fakt bycia wspólnikiem. Jednak mogą być objęci obowiązkowymi składkami na ZUS, jeśli powiązani są ze spółkami umowami o pracę lub umowami cywilnoprawnymi. Warto pamiętać, iż wspólnik z drastycznie nierówną liczbą udziałów tj. 99% do 1% może być uznany w spółce za iluzorycznego czy niemal jedynego wspólnika.
Należy zwrócić uwagę na to, iż wobec powyżej powołanych wyroków, ZUS może domagać się zapłaty zaległych składek od wspólników działających w spółkach z ograniczoną działalnością z rażąco nierównym podziałem udziałów. W celu nie ponoszenia konsekwencji przed ZUS, należałoby zmienić podział głosów pomiędzy wspólnikami lub opłacić składki zgodnie z przepisami.
Podsumowując ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności podlegają wyłącznie osoby fizyczne i wspólnicy spółek osobowych. Należy pamiętać, że wspólnicy w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, chyba że są wspólnikami w jednoosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
