Jeszcze kilkadziesiąt lat temu prawie każdy zakład pracy posiadał określone miejsce dla palących pracowników. Dziś staje się to rzadkością, głównie ze względu na fakt odchodzenia od palenia papierosów w miejscach pracy. Część zatrudnionych w dalszym ciągu korzysta z wyrobów tytoniowych – czy przedsiębiorca musi im zapewnić wydzielone miejsce w firmie?
Palenie w pracy
Wiele osób, które rozpoczynają pracę w danej firmie, zastanawia się, czy palenie w takim miejscu jest prawnie dozwolone. Temat ten jest dosyć kontrowersyjny, ponieważ w obecnych czasach nie wszyscy zatrudnieni korzystają z wyrobów tytoniowych. W rzeczywistości palenie w pracy nigdy nie może odbywać się podczas wykonywania obowiązków służbowych – takie zachowanie, szczególnie jeśli jest nagminne, może skutkować nałożeniem kary porządkowej, a w skrajnych przypadkach nawet zwolnieniem dyscyplinarnym.
Możliwość palenia w pracy pojawia się w zasadzie tylko wtedy, gdy pracownik korzysta z przysługującej mu przerwy – w tym czasie zatrudniony ma czas wolny i może go przeznaczać na realizację swoich własnych potrzeb (odpoczynek, spożywanie posiłków, prywatne rozmowy telefoniczne lub omawiane palenie papierosów). Zgodnie z treścią art. 134 Kodeksu pracy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.
Czas wolny dla pracownika nie zawsze będzie uprawniał go do palenia, zwłaszcza gdy polityka firmy jest temu przeciwna. Zakłady pracy mogą bowiem stosować własne wewnętrzne regulaminy zakazujące stosowania wyrobów tytoniowych (w tym także tych elektronicznych) na terenie przedsiębiorstwa. Jeśli pracownik będzie działał wbrew tym zasadom, naraża się na odpowiedzialność względem przełożonego. Podobnie będzie w sytuacji, gdy w firmie nie zostanie wydzielone miejsce do palenia – pomimo braku wyraźnego zakazu pracownik nie może skorzystać z przerwy na papierosa.
Miejsce dla palących pracowników
Zgoda pracodawcy na to, aby zatrudnione przez niego osoby mogły palić papierosy podczas swojej przerwy, nie jest wystarczająca do tego, aby pracownicy w dowolny sposób korzystali z tego uprawnienia. Innymi słowy, przełożony musi zapewnić wyznaczone miejsce dla palących pracowników, w przeciwnym wypadku narazi się na zarzut naruszania przepisów BHP.
Palenie papierosów na terenie zakładu pracy, w którym nie wyznaczono odpowiedniego do tego miejsca, jest naruszeniem obowiązującego prawa. Jak stanowi art. 5 ust. 1 i 1a Ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, zabrania się palenia wyrobów tytoniowych, w tym palenia nowatorskich wyrobów tytoniowych, i palenia papierosów elektronicznych:
- na terenie zakładów leczniczych podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne;
- na terenie jednostek organizacyjnych systemu oświaty, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, oraz jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej;
- na terenie uczelni;
- w pomieszczeniach zakładów pracy innych niż wymienione powyżej;
- w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do użytku publicznego;
- w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych;
- w środkach pasażerskiego transportu publicznego oraz w obiektach służących obsłudze podróżnych;
- na przystankach komunikacji publicznej;
- w pomieszczeniach obiektów sportowych;
- w ogólnodostępnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci;
- w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego.
Właściciel lub zarządzający obiektem lub środkiem transportu, w którym obowiązuje zakaz palenia wyrobów tytoniowych i palenia papierosów elektronicznych, jest obowiązany umieścić w widocznych miejscach odpowiednie oznaczenie słowne i graficzne informujące o zakazie palenia wyrobów tytoniowych i palenia papierosów elektronicznych na terenie obiektu lub w środku transportu, zwane dalej informacją o zakazie palenia.
Czy pracodawca musi stworzyć palarnię w firmie?
Jeszcze kilka lat temu przepisy prawa pracy oraz BHP przewidywały, że każdy pracodawca musi wyznaczyć na terenie swojego przedsiębiorstwa miejsce dla palących pracowników. Co ciekawe, wydawanych było wówczas wiele orzeczeń sądowych, które nakładały wprost ten obowiązek na zatrudniających. Warto chociażby w tym miejscu wspomnieć o wyroku NSA z 29 kwietnia 2009 roku (sygn. akt I OSK 773/08), zgodnie z którym zapewnienie pracownikom określonych pomieszczeń higienicznosanitarnych, w tym także palarni, jest bezwzględną powinnością pracodawcy. Nie zależy ona natomiast od jego uznania, w tym jego przekonań w kwestii palenia tytoniu, czy też sytuacji ekonomiczno-finansowej. W konsekwencji podzielić należy pogląd, że na pracodawcy spoczywa powinność wyodrębnienia i przystosowania pomieszczeń przeznaczonych do palenia tytoniu oraz oznaczenia miejsc, w których zakaz palenia obowiązuje, a ponadto miejsc, w których wolno palić. Wynika to z wykładni gramatycznej i celowościowej art. 5 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania wyrobów tytoniowych. Z postanowień § 40 załącznika Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy wyraźnie wynika, że prawodawca rozróżnia palarnie od miejsc przeznaczonych do palenia tytoniu. Dobitnie przekonuje o tym § 41 załącznika określający parametry palarni – powierzchnia nie mniejsza niż 8 m2, przy czym na jednego pracownika powinno przypadać co najmniej 0,1 m2 powierzchni podłogi, a także § 42 tego samego załącznika wymagający w pomieszczeniach palarni „dziesięciokrotną wymianę powietrza w ciągu godziny”. Wyznaczenie więc na zewnątrz zakładu pracy miejsc przeznaczonych do palenia tytoniu i wyposażenie ich w popielniczki nie spełnia wymogów palarni. Ponownie bowiem z wykładni gramatycznej oraz celowościowej § 40–42 załącznika do ww. rozporządzenia wynika jednoznacznie, że za palarnię należy uznać tylko oddzielne pomieszczenie przystosowane do palenia tytoniu. W przeciwnym wypadku wymóg zapewnienia w palarni „dziesięciokrotnej wymiany powietrza w ciągu godziny” byłby pozbawiony sensu. Przepisy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania wyrobów tytoniowych nie przewidują możliwości wprowadzenia przez pracodawcę bezwzględnego zakazu palenia tytoniu na terenie zakładu pracy. Obowiązuje on tylko poza wyodrębnionymi miejscami, co oznacza, że dopuszczalne jest palenie tytoniu w wyodrębnionych i przystosowanych pomieszczeniach. Pracodawca obowiązany jest zapewnić wykonanie takiego zakazu, co oznacza, że nie można go ani uchylić, ani zmienić jego ustawowego zakresu. Z powyższego nakazu nie zwalnia wprowadzenie w danym zakładzie pracy generalnego zakazu palenia tytoniu na terenie zakładu.
Powyższe orzeczenie, mimo że uznawane za ważne, nie jest już aktualne. Zgodnie bowiem z aktualnymi przepisami sanitarno-higienicznymi pracodawca nie ma obowiązku tworzyć palarni na terenie swojego przedsiębiorstwa. Zatrudnieni nie mają żadnych roszczeń wobec swojego przełożonego, nawet wtedy, gdy palarnią jest niewielkie miejsce na zewnątrz budynku firmy. Co więcej, zatrudniający mogą wprowadzić na terenie swojego przedsiębiorstwa całkowity zakaz palenia, którego naruszenie będzie wiązało się z odpowiedzialnością pracowniczą.
Jeśli pracodawca całkowicie zakaże palenia wyrobów tytoniowych w swojej firmie, zatrudniony nie będzie mógł z tym nic zrobić. Jeżeli jednak palenie jest dozwolone, a nie wyznaczono do tego odpowiedniego miejsca lub pomieszczenia, jedynym rozwiązaniem będzie korzystanie z papierosów poza budynkiem przedsiębiorstwa, tj. na świeżym powietrzu. Pracownicy niestety nie mogą powołać się tutaj na żadne przepisy dotyczące dyskryminacji zatrudnionych – te bowiem nie przewidują, że brak wyznaczenia palarni narusza ogólne zasady BHP lub prawa pracownicze.
Podsumowanie
Obecny stan prawny w Polsce pozwala pracodawcom na wprowadzenie całkowitego lub częściowego zakazu palenia na terenie określonego przedsiębiorstwa. Co więcej, zatrudniający nie musi wyznaczać palarni w swojej firmie, nawet jeśli zgadza się, aby jego pracownicy palili papierosy. W takiej sytuacji palenie jest dozwolone wyłącznie poza budynkiem firmy (na świeżym powietrzu). Pracownicy nie mogą w żaden sposób zmusić przełożonego do wyznaczania specjalnych miejsc do palenia w budynkach przedsiębiorstwa, nie przysługują im też żadne roszczenia z tego tytułu. Jeśli pracownik naruszy zakaz palenia lub będzie palił w budynku (względnie poza wyznaczonym do tego miejscem), naraża się na odpowiedzialność z tytułu naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych oraz przepisów BHP. Pracodawca może wówczas zastosować karę porządkową lub zwolnić daną osobę z pracy w trybie dyscyplinarnym.
