Ogólnie rzecz ujmując, podatnik zobowiązany jest do uiszczenia należnego podatku. W życiu podatnika mogą jednak wystąpić okoliczności powodujące, że nie będzie on w stanie zapłacić. Jednym z rozwiązań, które podatnik może zastosować w takiej sytuacji, jest umorzenie zaległości podatkowych.
Charakter umorzenia zaległości podatkowej
Instytucja umorzenia zaległości podatkowej została opisana w rozdziale 7a Ordynacji podatkowej dotyczącym ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. W myśl art. 67a Ordynacji podatkowej organ podatkowy na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może umorzyć w całości lub części zaległości podatkowe. Warto w pierwszej kolejności zaznaczyć, że umorzenie może dotyczyć wyłącznie zaległości podatkowej. Rozumiemy przez nią zobowiązanie podatkowe niezapłacone w terminie przewidzianym dla deklaracji lub ustalonych w decyzjach podatkowych. Powyższe oznacza, że nie można domagać się umorzenia podatku przed upływem terminu jego płatności.
Przykład 1.
Pan Wojciech złożył 20 lutego 2018 r. zeznanie podatkowe PIT-37 za 2017 rok. Z zeznania tego wynika kwota podatku do zapłaty w wysokości 700,00 zł. Termin płatności ubiega 02.05.2018 r. Z uwagi na trudną sytuację finansową nie jest on w stanie uiścić podatku i planuje złożyć wniosek o umorzenie zaległości podatkowej. Musi jednak pamiętać, że taki wniosek może złożyć dopiero po terminie płatności, tj. najwcześniej 3 maja 2018 r.
Umorzenie zaległości podatkowych - wszczęcie procedury
Dalej należy wskazać, że co do zasady umorzenie zaległości podatkowych następuje na wniosek. Oznacza to, że do wszczęcia postępowania w tej sprawie konieczna jest inicjatywa podatnika. Ustawa przewiduje jednak sytuacje, gdy organ może umorzyć zaległości podatkowe z urzędu. Art. 67d Ordynacji podatkowej przewiduje następujące przypadki:
-
zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne;
-
kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
-
kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym lub umorzonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym albo sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości;
-
podatnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 5000 zł i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.
Zaistnienie którejkolwiek z ww. przesłanej nie obliguje jednak organu do umorzenia zaległości. Organ posiada w tym zakresie luz decyzyjny i to do niego należy ostateczna decyzja, czy zaległość umorzyć. Celem powyższej regulacji jest usuwanie z obrotu zaległości nieznacznych lub takich, które nie dają szans na efektywne wyegzekwowanie. Postępowanie wszczęte z urzędu cechuje się również znacznym uproszczeniem procedury, nie wydaje się bowiem postanowienia o wszczęciu takiego postępowania, zaś decyzja umarzająca zaległość podatkową nie jest doręczana podatnikowi, pozostawia się ją w aktach sprawy.
Przykład 2.
Pani Rozalia miała zaległości w podatku dochodowym od osób fizycznych. W 2016 r. zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku oraz żadnych spadkobierców. Organ podatkowy postanowił umorzyć jej zaległości z urzędu. Bez wydawania postanowienia wszczął w tej sprawie postępowanie, a następnie wydał decyzję, którą pozostawił w aktach sprawy.
Przesłanki umorzenia zaległości
Przepis dotyczący umorzenia zaległości podatkowych zastrzega w swojej treści, że takie umorzenie może nastąpić jedynie w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Przez ważny interes podatnika należy rozumieć sytuacje, gdy z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków podatnik nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowej. Natomiast interes publiczny to sytuacja, gdy zapłata zaległości powoduje konieczność sięgania podatnika do środków pomocy państwa, gdyż nie jest on w stanie zaspokajać swoich potrzeb materialnych.
Podatnicy muszą pamiętać, że zła sytuacji finansowa oraz przejściowe trudności z utrzymaniem płynności pieniężnej nie stanowią automatycznej podstawy do umorzenia zaległości podatkowych. Warunek ważnego interesu podatnika odnosi się bowiem do losowych i wyjątkowych przypadków (np. utrata całego majątku na skutek pożaru).
Decyzja w sprawie umorzenia zaległości podatkowych
Umorzenie zaległości podatkowych następuje w formie decyzji organu podatkowego. Należy jednak mieć świadomość, że wydanie decyzji ma charakter uznaniowy, co oznacza, że organ ma swobodę co do podejmowania rozstrzygnięcia w tej sprawie. Zatem nawet w przypadku ustalenia przesłanek ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego organ nie ma obowiązku umorzenia zaległości podatkowych.
Szczególna procedura umarzania zaległości podatkowych przewidziana jest dla zaległości w podatkach stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego, które są pobierane przez naczelników urzędów skarbowych (podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek od spadków i darowizn, karta podatkowa). Otóż w zakresie tych podatków o umorzeniu decyduje naczelnik urzędu skarbowego, jednak nie może tego dokonać bez zgody lub wniosku właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Wniosek lub zgodę wydaje się w formie postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie.
Przykład 3.
Pani Beata nabyła spadek i z tego tytułu została zobowiązania do zapłacenia podatku od spadków i darowizn. Z uwagi na trudną sytuację finansową, po upływie terminu płatności, zwróciła się do naczelnika urzędu skarbowego o umorzenie zaległości podatkowej. Naczelnik wystąpił do właściwego wójta o zajęcie stanowiska. Wójt nie wyraził zgody na umorzenie zaległości, w związku z czym naczelnik wydał decyzję odmawiającą umorzenia.
