Udzielanie pożyczek ze środków obrotowych firmy nie jest obowiązkiem pracodawcy, niemniej przedsiębiorstwa korzystają z tej formy wsparcia pracowników. Jak jednak traktować świadczenie na rzecz pracownika w formie pożyczki w świetle przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, czy pożyczka z zakładu pracy stanowi przychód pracownika?— kwestie z tym związane omawiamy w artykule.
Pożyczka z zakładu pracy — podstawowe informacje
Przy udzielaniu przez zakład pracy pożyczek na rzecz pracowników stosuje się odpowiednio przepisy Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku — Kodeks cywilny, zwanej dalej „kc”.
Umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 zł, wymaga zachowania formy dokumentowej.
Równocześnie przepis art. 720 § 1 kc nie wyłącza prawa dającego pożyczkę pieniężną do żądania od biorącego pożyczkę odsetek oraz pozaodsetkowych kosztów, z zachowaniem poniżej przytoczonych unormowań.
Oznacza to zatem, że przez pozaodsetkowe koszty związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej należy rozumieć wynikające z tej albo innej umowy lub z innej czynności prawnej:
marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem umowy pożyczki, udzieleniem pożyczki lub jej obsługą, albo koszty o podobnym charakterze;
opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty pożyczki, jej nieterminową spłatą albo koszty o podobnym charakterze;
koszty usług dodatkowych, w szczególności koszty ubezpieczeń, koszty związane z ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki, koszty pozyskiwania informacji dotyczących biorącego pożyczkę, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do zawarcia umowy – z wyłączeniem opłat notarialnych oraz danin o charakterze publicznoprawnym, które strony są zobowiązane ponieść w związku z zawarciem umowy.
Pożyczka z zakładu pracy w świetle ogólnych zasad opodatkowania przychodów ze stosunku pracy
Zasady opodatkowania przychodów ze stosunku pracy zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, zwanej dalej „ustawą o PIT”.
W rozumieniu unormowań ustawy o PIT źródłami przychodów są m.in. stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy.
Z kolei art. 12 ust. 1 ustawy o PIT uznaje za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Zwrot „w szczególności” występujący w tym przepisie oznacza, że wskazane kategorie przychodów zostały wyliczone jedynie przykładowo. W konsekwencji przychodem ze stosunku pracy i stosunków pokrewnych są wszelkiego rodzaju wypłaty i świadczenia powodujące u podatnika skutek w postaci powstania przysporzenia majątkowego, mające swoje źródło w łączącym pracownika z pracodawcą stosunku pracy lub stosunku pokrewnym.
Wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych ustala się według zasad określonych w art. 11 ust. 2-2b ustawy o PIT.
Jak wynika z tych unormowań, wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:
jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi objęte zakresem działalności gospodarczej dokonującego świadczenia — według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi, które zostały zakupione — według cen zakupu;
jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku — według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w przypadku zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku;
w pozostałych przypadkach — na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług albo udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, przy uwzględnieniu w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
Pożyczka z zakładu pracy — kiedy nie stanowi przychodu podatkowego?
Powyżej opisaliśmy, jakie są podstawowe zasady udzielania pożyczek, oraz omówiliśmy ogólne regulacje dotyczące opodatkowania przychodów ze stosunku pracy. W tym miejscu pora zatem odpowiedzieć na pytanie, kiedy pożyczka z zakładu pracy nie stanowi przychodu, od którego należy zapłacić podatek?
Przykład 1.
Przedsiębiorstwo podjęło decyzję w sprawie uruchomienia programu pożyczkowego dla pracowników. Celem tego działania jest w szczególności zwiększenie motywacji pracowników oraz pozyskanie nowych zatrudnionych i zapewnienie wsparcia osobom w trudnej sytuacji ekonomicznej. Firma nie prowadzi w żadnym zakresie działalności komercyjnej polegającej na udzielaniu pożyczek i zamierza udzielać pożyczek nieoprocentowanych. W zakładzie pracy będą przyjęte jednolite zasady przyznawania pożyczek wobec wszystkich uprawnionych do skorzystania pracowników, w tym odnoszące się do warunków spłaty. Szczegółowe zasady udzielania pożyczek oraz ich spłaty określać będzie regulamin przyjęty w przedsiębiorstwie. Jednocześnie firma nie ma zamiaru umarzać pracownikom udzielonych pożyczek, co będzie wynikało z przyjętych rozwiązań. Czy w takich okolicznościach powstaje obowiązek podatkowy z tytułu udzielanych pożyczek?
Odpowiedź na powyższe pytanie znajdziemy w Piśmie Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) z dnia 12 grudnia 2022 roku (0115-KDIT 2.4011.687.2022.1. MD).
W konsekwencji na pracodawcy nie będą ciążyły z tego tytułu obowiązki płatnika podatku dochodowego od osób fizycznych.
Oznacza to zatem, że przychód podlegający opodatkowaniu nie powstanie, jeżeli:
zakład pracy nie prowadzi działalności komercyjnej w zakresie udzielania pożyczek osobom fizycznym (nie osiąga żadnych zysków z tego tytułu);
zarówno zasady, jak i warunki przyznawania pożyczek zostały określone w regulaminie i są jednolite dla wszystkich pracowników.
Powyżej przedstawiliśmy ocenę sytuacji w przypadku nieoprocentowanych pożyczek udzielanych pracownikom według jednakowych zasad. Czy w odniesieniu do pożyczek, które są oprocentowane, należy zastosować inne reguły postępowania?
Przykład 2.
Firma prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług informatycznych. Przedsiębiorstwo zamierza udzielać swoim pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę niskooprocentowanych pożyczek według jednolitych zasad ustalonych w regulaminie. Czy zatem udzielanie pracownikom przez firmę takich pożyczek, z uwzględnieniem jednakowych zasad i warunków ich udzielania określonych w regulaminie, nie doprowadzi po stronie pracownika, który skorzystał z pożyczki, do powstania przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia, w wysokości różnicy między oprocentowaniem rynkowym a oprocentowaniem określonym przez pracodawcę? Czy wobec tego na firmie nie będą ciążyły obowiązki płatnika PIT?
Podobnie jak w poprzednim przypadku wyjaśnień trzeba szukać w interpretacjach urzędowych, konkretnie w Piśmie Dyrektora KIS z dnia 8 września 2023 roku (0112- KDIL 2-1. 4011.557.2023.2. KP).
W powyższym dokumencie wyjaśniono, że samo udzielenie pożyczki przez firmę nie stanowi przychodu dla pracownika. Umowa pożyczki nakłada bowiem na pożyczającego obowiązek zwrotu takiej samej ilości pieniędzy albo tej samej liczby rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Oznacza to więc, że z punktu widzenia PIT kwota pożyczki jest świadczeniem zwrotnym i powinna zostać zwrócona przez pożyczkobiorcę. Konsekwentnie sama pożyczka z zakładu pracy w swej istocie nie stanowi dochodu podatkowego dla pożyczkobiorcy, gdyż wskutek jej udzielenia nie następuje stałe przysporzenie majątkowe dla pracownika.
„W przypadku gdy strony w umowie ustaliły odsetki mniejsze aniżeli stosowane przez instytucje bankowe, a zasady takie są stosowane wobec wszystkich pożyczkobiorców, to fakt ten nie rodzi skutków podatkowych w postaci uzyskania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia. Podkreślić należy, że otrzymanie pożyczki i jej spłata na warunkach przewidzianych w umowie są obojętne podatkowo”.
Podsumowując stanowisko przedstawione w omawianym Piśmie Dyrektora KIS, należy podkreślić, że udzielanie pracownikom przez zakład pracy niskooprocentowanych pożyczek, z zachowaniem jednakowych zasad i warunków ich przyznawania, określonych w regulaminie, nie powoduje u pożyczkobiorcy powstania przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia — w wysokości różnicy powstałej między oprocentowaniem rynkowym a oprocentowaniem stosowanym przez pracodawcę. W konsekwencji na firmie nie będą ciążyły obowiązki płatnika PIT z tego tytułu.
Pożyczka z zakładu pracy jako niestanowiąca przychodu pracownika — podsumowanie
Pożyczka z zakładu pracy udzielona pracownikowi jest w rozumieniu przepisów podatkowych innym nieodpłatnym świadczeniem. Przychód z tytułu pożyczki nie powstanie, jeżeli firma nie prowadzi działalności komercyjnej w zakresie udzielania pożyczek osobom fizycznym oraz zasady i warunki przyznawania pożyczek zostały określone w regulaminie i są jednolite dla wszystkich pracowników. Powyższa reguła ma zastosowanie zarówno do pożyczek nieoprocentowanych, jak i oprocentowanych korzystniej niż oprocentowanie rynkowe.
