Rozpoczęcie działalności gospodarczej (cz. 12) - Zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych w ZUS - cz. III

Osoba prowadząca działalność ma prawo do korzystania ze świadczeń wypłacanych do ZUS w związku z opłacaniem składek. Poniżej przedstawiamy zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych.

Zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych - emerytury

Nowy system emerytalny składa się z trzech filarów:

• Filar pierwszy zarządzany jest przez instytucję publiczną – Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jest obowiązkowy, funkcjonujący na podstawie składek odprowadzanych do ZUS. Składki są gromadzone i wypłacane na bieżące emerytury i renty.
• Filar drugi stanowią otwarte fundusze emerytalne (OFE), które zarządzane są przez prywatne instytucje – powszechne towarzystwa emerytalne (PTE). Jest obowiązkowy, jednak można wybrać czy część składek ma być gromadzona na subkoncie ZUS czy w otwartym funduszu emerytalnym. 
• Filar trzeci podobnie jak filar II jest zarządzany przez prywatne instytucje. Przynależność do III filaru ma charakter całkowicie dobrowolny. Ma on w przyszłości zapewnić podwyższone świadczenia emerytalne za dodatkową składkę. W ramach tego filaru znajdują się przede wszystkim pracownicze programy emerytalne (PPE).

Aktualnie powszechny wiek emerytalny będzie wynosił:

• 60 lat dla kobiet,
• 65 lat dla mężczyzn.

Emerytury pomostowe

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

• posiada okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,
• osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,
• posiada okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,
• przed 1 stycznia 1999 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze (wg starego i nowego wykazu),
• po 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze (według nowego wykazu),
• nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.

Renty z tytułu niezdolności do pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu w przypadku, gdy łącznie spełnia następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy,
• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy:

• co najmniej 5 lat ubezpieczenia (okresów składkowych i nieskładkowych) w ostatnim 10-leciu przed zgłoszeniem wniosku lub przed powstaniem niezdolności do pracy,

• jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku poniżej 30 lat, okresy te są odpowiednio krótsze wynoszą od 1 roku do 4 lat,

• 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn wyłącznie okresu składkowego (nie uwzględnia się okresów nieskładkowych) przy całkowitej niezdolności do pracy i nie jest wymagany co najmniej 5-letni okres ubezpieczenia w ostatnim 10-leciu przed zgłoszeniem wniosku lub przed powstaniem niezdolności do pracy,

• niezdolność do pracy powstała w niektórych okresach składkowych i nieskładkowych, ale nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Warunek ten nie dotyczy ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Oceny niezdolności do pracy dokonuje, w formie orzeczenia, lekarz orzecznik ZUS.

Niezdolność do pracy jest orzekana na okres do 5 lat lub na dłuższy okres, jeżeli nie ma rokowań co do odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat. Renta przysługuje przez okres orzeczonej niezdolności do pracy (wskazany w decyzji ZUS).

Renty rodzinne

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury (w tym emerytury pomostowej) lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub też spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Renta rodzinna nie przysługuje z tytułu okresowej emerytury kapitałowej.

Do renty rodzinnej mają prawo m.in.:

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione – do ukończenia 16 roku życia lub 25 roku życia, jeśli się uczą oraz bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16 rokiem życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem 25 roku życia. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów,
• wdowa (wdowiec), jeśli w chwili śmierci męża (żony) ukończyła 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 roku życia, a jeżeli uczą się – 18 roku życia lub są całkowicie niezdolne do pracy.

Renta rodzinna przysługuje w wysokości:

• dla jednej osoby uprawnionej – 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,
• dla dwóch osób uprawnionych – 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,
• dla trzech i więcej osób – 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych - prewencja rentowa

W ramach prewencji rentowej Zakład Ubezpieczeń Społecznych kieruje do ośrodków rehabilitacyjnych, wybranych w drodze postępowań konkursowych, osoby zagrożone długotrwałą niezdolnością do pracy w następujących grupach schorzeń:

• w systemie stacjonarnym:

• narząd ruchu,

• układ krążenia,

• układ oddechowy,

• schorzenia psychosomatyczne,

• schorzenia onkologiczne po operacjach gruczołu piersiowego,

• w systemie ambulatoryjnym:

• narząd ruchu,

• układ krążenia, w tym monitorowany telemedycznie.

W ramach prewencji rentowej ZUS realizuje również działania mające na celu upowszechnianie wiedzy dotyczącej działań zapobiegających niezdolności do pracy.

Renty socjalne

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, tj. osobie, która osiągnęła wiek 18 lat, uznanej za całkowicie niezdolną do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

• przed ukończeniem 18 roku życia lub
• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25 roku życia, lub
• w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Prawo do renty socjalnej może zostać przyznane na stałe lub czasowo. Jeżeli w orzeczeniu stanowiącym podstawę do wydania decyzji w sprawie renty socjalnej lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS ustalą, że całkowita niezdolność do pracy jest trwała, przysługuje renta socjalna stała. Jeżeli całkowita niezdolność do pracy zostanie ustalona na czas określony, przysługuje renta socjalna okresowa, przez okres wskazany w decyzji organu rentowego ZUS.

W celu przedłużenia prawa do renty socjalnej osoba zainteresowana powinna złożyć wniosek o ustalenie uprawnień do tego świadczenia na dalszy okres.

Renta socjalna przyznawana jest w stałej wysokości i wynosi 84% kwoty minimalnej renty, jaka przysługiwałaby z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych - wynagrodzenia chorobowe i zasiłki chorobowe

Wynagrodzenie chorobowe finansowane jest przez pracodawcę i przysługuje pracownikowi za czas niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.

Wynagrodzenie chorobowe wypłacane jest przez pracodawcę łącznie do 33 dni w roku kalendarzowym, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia – łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Wynagrodzenie chorobowe oblicza się według zasad stosowanych przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy poprzedzających miesiąc powstania niezdolności do pracy i wynosi odpowiednio:

1) 80% podstawy wymiaru; (jednak przepisy prawa pracy obowiązujące u danego pracodawcy mogą przewidywać wyższe wynagrodzenie z tego tytułu),

2) 100% podstawy wymiaru, jeżeli niezdolność do pracy:

• jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
• przypada w czasie ciąży,
• powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi ich pobrania.

Prawo do wynagrodzenia chorobowego nabywają pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę płacący składkę na ubezpieczenie chorobowe, ale dopiero po 30 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia (tzw. okres wyczekiwania).

Zasiłek chorobowy natomiast przysługuje pracownikowi po wyczerpaniu okresu pobierania wynagrodzenia chorobowego, tj. odpowiednio od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym lub od 15 dnia, jeśli pracownik ukończył 50 rok życia. Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje po upływie 30 dni okresu wyczekiwania.

Osoby, które podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu (np. prowadzący działalność gospodarczą, zleceniobiorcy), mają prawo do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - okres wyczekiwania.

Wyjątkami są sytuacje, gdy prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego:

• absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych, jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
• ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
• posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.

Okres zasiłkowy wynosi maksymalnie 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą – maksymalnie 270 dni. Również ubezpieczone, których niezdolność do pracy przypada na okres ciąży, mają prawo do zasiłku chorobowego przez okres do 270 dni.

Miesięczny zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wynosi:

• 80% podstawy wymiaru zasiłku,
• 70% podstawy wymiaru za okres pobytu w szpitalu (dla pracownika, który nie ukończył 50 lat), a dla pracownika, który ukończył 50 rok życia – 80% podstawy wymiaru za okres pobytu w szpitalu od 15 do 33 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym,
• 100% podstawy wymiaru zasiłku, gdy niezdolność do pracy:

• jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,

• przypada w czasie ciąży,

• powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub poddania się zabiegowi ich pobrania.

Gdy niezdolność do pracy spowodowana jest wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, wówczas przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego i wynosi 100% podstawy wymiaru.

Świadczenia rehabilitacyjne

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Może być ono wypłacane maksymalnie przez okres 12 miesięcy.

Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym.

Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego wynosi:

• 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego – za okres pierwszych 90 dni jego pobierania,
• 75% tej podstawy – za pozostały okres,
• 100% tej podstawy – jeżeli niezdolność do pracy:

• przypada w okresie ciąży,

• spowodowana jest wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu wypadkowemu i wynosi 100% podstawy wymiaru.

Zasiłki wyrównawcze

Zasiłek wyrównawczy przysługuje pracownikowi, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zasiłek wypłacany jest osobie uprawnionej z ubezpieczenia chorobowego. Natomiast osobie, która poddała się rehabilitacji zawodowej na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, zasiłek wypłacany jest z ubezpieczenia wypadkowego.

Wysokość zasiłku, zarówno z ubezpieczenia chorobowego, jak i wypadkowego, stanowi różnicę między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem z okresu 12 miesięcy poprzedzających rehabilitację a obniżonym wynagrodzeniem miesięcznym osiąganym za pracę w warunkach rehabilitacji zawodowej. Zasiłek przysługuje przez okres rehabilitacji, lecz nie dłużej niż przez 24 miesiące.

Zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych - zasiłki macierzyńskie

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego:

• urodziła dziecko,
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
• przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.

Prawo do zasiłku przysługuje również w przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 10 lat, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje na takich samych zasadach, które dotyczą ubezpieczonej, także ubezpieczonemu przyjmującemu dziecko na wychowanie. Również w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

• 52 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 65 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
• 67 tygodnie – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
• 69 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
• 71 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Gdy pracownica wymaga opieki szpitalnej i nie może w tym czasie opiekować się dzieckiem, po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie może go przerwać. W tym czasie z urlopu macierzyńskiego może korzystać ubezpieczony-ojciec dziecka.

Łączny wymiar urlopu i zasiłku macierzyńskiego nie może przekroczyć wymiaru urlopu macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru, tj. przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych.

Zasiłek macierzyński wypłacany jest przez pracodawcę (zatrudniającego powyżej 20 pracowników) bądź przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a finansowany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zasiłki opiekuńcze

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu przez okres zwolnienia od pracy z powodu osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat – w szczególnych przypadkach (np. zamknięcia żłobka), chorym dzieckiem do lat 14 lub innym chorym członkiem rodziny.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres:

• do 60 dni w roku kalendarzowym – jeśli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat lub nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat,
• do 14 dni w roku kalendarzowym – jeśli opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem, które skończyło 14 lat, lub innym chorym członkiem rodziny.

Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym.

Dodatki pielęgnacyjne

Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS stwierdzającego całkowitą niezdolność do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji. Prawo do dodatku pielęgnacyjnego – na ogólnych zasadach – mają również osoby uprawnione do emerytury pomostowej. Osobom, które ukończyły 75 lat, dodatek pielęgnacyjny przyznawany jest przez organ rentowy z urzędu. Dodatek pielęgnacyjny wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a finansowany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz z budżetu państwa.

Zasiłki pogrzebowe

Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego, emeryta lub rencisty bądź członków ich rodzin oraz osób, które w dniu śmierci nie miały ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniały warunki do jej uzyskania i pobierania, na pokrycie kosztów pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy przysługuje także w razie śmierci ubezpieczonego po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu. W razie pokrycia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż członek rodziny ubezpieczonego, emeryta lub rencisty (np. przez pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną, kościół lub związek wyznaniowy) zasiłek przysługuje tym podmiotom w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu w kwocie nie wyższej niż 4000 zł. W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez więcej niż jedną osobę lub podmiot zasiłek pogrzebowy ulega podziałowi między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych kosztów pochówku.

Zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych - zasady rozliczania składek ubezpieczeniowych

Prawo do zasiłku rodzinnego przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza ustalonej kwoty granicznej.

Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko do ukończenia przez nie:

• 18 roku życia lub
• nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia albo
• 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zasiłek rodzinny przysługuje także osobie uczącej się, czyli osobie pełnoletniej niepozostającej na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub zasądzeniem od rodziców na jej rzecz alimentów, gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej, nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia.

Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku przysługuje:

• rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,
• opiekunowi faktycznemu dziecka, tj. osobie faktycznie opiekującej się dzieckiem, która wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o jego przysposobienie,
• osobie uczącej się, tj. osobie pełnoletniej, która uczy się i nie pozostaje na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub zasądzeniem od rodziców na jej rzecz alimentów, jeżeli wyrok sądu orzekający alimenty został wydany przed osiągnięciem pełnoletności przez tę osobę.

Do zasiłku rodzinnego mogą być również przyznawane dodatki (np. z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej).

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. becikowe przysługuje niezależnie od uprawnień do dodatku z tytułu urodzenia dziecka oraz od dochodu rodziny i wynosi 1000 zł na jedno dziecko. Zapomoga przysługuje ojcu lub matce, opiekunowi prawnemu lub opiekunowi faktycznemu dziecka. Jednorazowe becikowe w wysokości 1000 zł za urodzenie dziecka mogą otrzymać rodzice, u których dochód w przeliczeniu na osobę nie przekracza 1922 zł netto. Dokumenty dotyczące zapomogi należy złożyć we właściwym ze względu na miejsce zamieszkania Urzędzie Gminy lub Ośrodku Pomocy Społecznej (w miejscu, gdzie wypłacane są świadczenia rodzinne) w ciągu 12 miesięcy od momentu urodzenia się dziecka.