Samobójstwo w zakładzie pracy jest szczególną sytuacją, z którą niekiedy musi zmierzyć się pracodawca. Czy w takim przypadku konieczne jest przeprowadzenie postępowania powypadkowego? Jakie obowiązki spoczywają wówczas na zatrudniającym?
Samobójstwo w zakładzie pracy
Samobójstwo pracownika może być dokonane na różne sposoby, w tym przy wykorzystaniu narzędzi służących do wykonywania pracy. Jeśli pracownik pozostawił list pożegnalny lub samobójstwo jest ewidentne (np. uwidocznione na nagraniu z monitoringu firmowego), pracodawca nie musi wyjaśniać takiego zdarzenia. W przypadku gdy mamy wątpliwości co do charakteru śmierci, konieczne będzie ustalenie, czy rzeczywiście mieliśmy do czynienia z samobójstwem, czy też zabójstwem bądź nieszczęśliwym wypadkiem.
Samobójstwo w zakładzie pracy jest traktowane przez prawo jako przejaw wypadku przy pracy ze skutkiem śmiertelnym. Co ważne, taka sytuacja może mieć miejsce, gdy pracownik zostanie zwolniony z pracy i z tego powodu targnie się na swoje życie w siedzibie firmy. Do chwili ostatecznego rozwiązania stosunku pracy samobójca pozostaje osobą zatrudnioną, a więc należy uznać, że śmierć na terenie przedsiębiorstwa jest wypadkiem przy pracy ze skutkiem śmiertelnym.
Aby samobójstwo w zakładzie pracy mogło zostać uznane za wypadek przy pracy, musi spełniać następujące przesłanki:
- być zdarzeniem nagłym, tj. niespodziewanym;
- być wywołane przyczyną zewnętrzną – pracownik targnął się na swoje życie wskutek pojawienia się konkretnego zdarzenia zewnętrznego (np. utraty zatrudnienia, problemów rodzinnych, kłopotów ze zdrowiem itd.);
- mieć związek z pracą;
- wywołać skutek pod postacią utraty życia danej osoby.
Jeśli pracownik targnął się na swoje życie i nie pozostawało to w związku z wykonywaną przez niego pracą, nie będziemy mogli uznać, że w danym przypadku doszło do wypadku przy pracy.
Postanowienie SN z 23 lutego 2022 roku (sygn. akt III USK 490/21)
Przyczyna zewnętrzna charakteryzuje się tym, że pochodzi spoza organizmu człowieka i powinna wypływać ze sfery zagrożenia, jakie stwarza praca, a więc z takich okoliczności, które powstały w związku ze statusem pracownika, w przeciwnym razie zdarzenie nie nabierze charakteru wypadku przy pracy. Praca nie zawsze musi być faktyczną przyczyną wypadku, ale i wówczas powinna pozostawać przyczyną wypadku w takim znaczeniu, że pracownik nie uległby wypadkowi albo prawdopodobieństwo zdarzenia byłoby znikome, gdyby nie wykonywał pracy. Podstawowym źródłem przyczyny zewnętrznej jest bowiem praca oraz zagrożenie, jakie ona ze sobą niesie. Przyczyna zewnętrzna wywołuje nagłe zdarzenie, które jest zdarzeniem losowym, a więc niespodziewanym, nieplanowanym, niezamierzonym. Dlatego też przyczynie zewnętrznej przypisuje się także cechę nadzwyczajności w sensie jej nieprzewidywalności, która nie wynika z warunków pracy, ale powinna powstać wskutek zakłócenia procesu pracy. Przyczyny zewnętrzne nie muszą być jednak przyczynami wyłącznymi w spowodowaniu zdarzenia.
Obowiązki pracodawcy po samobójstwie pracownika
Jeśli dojdzie do samobójstwa osoby zatrudnionej, pracodawca ma obowiązek zawiadomić o całym zdarzeniu prokuratora oraz właściwego okręgowego inspektora pracy. Ze względu na charakter takiego zdarzenia powinno to nastąpić niezwłocznie – zawiadomienie telefoniczne będzie najlepszym rozwiązaniem. Pracodawca nie powinien ruszać zwłok ani ingerować w jakikolwiek sposób w miejsce wypadku, żeby nie zacierać śladów zdarzenia, które będą badane przez odpowiednie organy. Jest to szczególnie istotne, gdy samobójstwo nie jest jednoznaczne i mamy podejrzenie udziału osób trzecich w całym zdarzeniu.
Niezależnie od powyższego pracodawca jest zobowiązany do powołania komisji powypadkowej. Musi to zrobić niezwłocznie, a więc tuż po odebraniu informacji o samobójstwie swojego pracownika. Powołanie komisji odbywa się najczęściej w formie zarządzenia pracodawcy i choć nie ma ku temu wymogów formalnych, to powinno być sporządzone na piśmie. Pamiętajmy, że w skład zespołu powypadkowego wchodzą dwie osoby, tj. pracownik służby BHP oraz społeczny inspektor pracy (lub przedstawiciel pracowników, gdy w firmie nie działa społeczny inspektor pracy). Zarządzenie zatrudniającego o powołaniu komisji powypadkowej powinno zawierać następujące informacje:
- datę powołania zespołu powypadkowego;
- imiona i nazwiska osób powołanych do zespołu powypadkowego oraz pełnione przez nie funkcje (np. przewodniczący komisji, członek komisji);
- cel powołania komisji powypadkowej – np. dla zbadania okoliczności śmierci pracownika X;
- podpis pracodawcy.
Świadczenia na rzecz rodziny zmarłego pracownika
Uznanie samobójstwa za wypadek przy pracy ma istotne znaczenie z punktu widzenia rodziny zmarłego. W takiej sytuacji zyskują oni prawo do określonych świadczeń finansowych. Zgodnie z treścią art. 13 i 14 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Należy się ono również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są:
- małżonek, chyba że pozostawał ze zmarłym w separacji sądowej;
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
- rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:
- 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko;
- 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny.
Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie:
- małżonek i jedno lub więcej dzieci – odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na każde dziecko;
- dwoje lub więcej dzieci – odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na drugie i każde następne dziecko.
Niezależnie od powyższego członkowie rodziny zmarłego pracownika mają prawo do zasiłku pogrzebowego wypłacanego przez ZUS. Zasiłek przysługuje niżej wymienionym, jeżeli pokryli koszty pogrzebu:
- członkowi rodziny;
- pracodawcy;
- domowi pomocy społecznej;
- gminie;
- powiatowi;
- osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego;
- osobie obcej.
Przy przyznawaniu zasiłku za członków rodziny uznajemy:
- małżonka (wdowę lub wdowca), także pozostającego w separacji orzeczonej wyrokiem sądu;
- rodziców, ojczyma, macochę oraz osobę przysposabiającą;
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
- dzieci przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej;
- inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności;
- rodzeństwo;
- dziadków;
- wnuków;
- osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.
Podsumowanie
Samobójstwo w zakładzie pracy może być uznane za wypadek przy pracy, o czym decyduje właściwy okręgowy inspektor pracy w porozumieniu z prokuratorem. Obie te osoby muszą zostać powiadomione o zdarzeniu przez pracodawcę w trybie niezwłocznym. Zatrudniający musi dodatkowo powołać odpowiednim zarządzeniem zespół powypadkowy. W przypadku gdy samobójstwo zostanie uznane za wypadek przy pracy, członkowie najbliższej rodziny zmarłego mogą starać się o jednorazowe odszkodowanie z ZUS-u.
