W naszym dzisiejszym artkule zastanowimy się jakie konsekwencje podatkowe niesie za sobą dyspozycja do rachunku bankowego na wypadek śmierci. Przeanalizujemy, w jaki sposób kształtuje się obowiązek podatkowy w tym zakresie, oraz z jakim podatkiem musi liczyć się nabywca środków.
Dyspozycja do rachunku bankowego na wypadek śmierci a podatek od spadków i darowizn
Omawiane zagadnienie kieruje nas w stronę podatku od spadków i darowizn, ponieważ jak możemy przeczytać w art. 1 ust. 2 ustawy SD, podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Jak powszechnie wiadomo, przedmiotem opodatkowania jest również dziedziczenie, czyli nabycie składników majątku w drodze spadku.
Trzeba jednak zaznaczyć, że zgodnie z art. 922 § 1 kc przez spadkobranie należy rozumieć przejście praw i obowiązków zmarłego z chwilą jego śmierci na 1 lub kilka osób. Na spadek składa się ogół praw i obowiązków należących do zmarłego w chwili jego śmierci, które ze swej istoty mogą przejść na jego następców prawnych.
Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 ww. Kodeksu).
Do tej kategorii praw zalicza się m.in. nabycie prawa, po śmierci wkładcy, do wkładu oszczędnościowego posiadacza rachunku przez osobę, którą posiadacz wskazał w umowie na wypadek jego śmierci.
Powyższa kwestia uregulowana została w przepisach ustawy Prawo bankowe, które umożliwiają posiadaczowi rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej wskazanie w umowie zawartej z bankiem osoby, której na wypadek śmierci bank jest zobowiązany wypłacić z tego rachunku środki.
Kwoty z tytułu zapisu wkładcy – na wypadek śmierci – nie wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku, co wynika wprost z treści art. 56 ust. 5 Prawa bankowego.
Oznacza to, że osoba wskazana przez posiadacza w umowie rachunku bankowego ma możliwość zadysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku, bezpośrednio po śmierci, bez konieczności stwierdzenia praw do spadku przez sąd.
Dyspozycja do rachunku bankowego a moment powstania obowiązku podatkowego
W przypadku dziedziczenia obowiązek podatkowy powstaje w dacie uprawomocnienia się postanowienia sądu lub w dacie wydania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Powyższa reguła nie ma jednak zastosowania do nabycia prawa do rachunku bankowego (wkładu oszczędnościowego zgromadzonego na rachunku bankowym), ponieważ, jak wskazaliśmy, w takim przypadku nie jest to element spadku.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy SD przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych obowiązek podatkowy powstaje z chwilą śmierci wkładcy.
Co równie istotne, także w tym przypadku istnieje możliwość skorzystania z całkowitego zwolnienia od podatku, jeżeli nabycie następuje po członku najbliższej rodziny.
Jak podaje art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy SD, zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Należy jednak pamiętać, że w tym przypadku obowiązek podatkowy powstaje w dacie śmierci, a więc to od tego dnia trzeba obliczać 6-miesięczny termin na złożenie druku SD-Z2.
Jak wskazał Dyrektor IS w Bydgoszczy w interpretacji z 16 maja 2014 roku (nr ITPB2/436-46/14/DSZ), nie można zgodzić się z twierdzeniem wnioskodawcy, że zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (SD-Z2) powinno zostać złożone w okresie 6 miesięcy od daty faktycznego przekazania środków matki przez bank na jego konto.
Skoro bowiem art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn wyraźnie stanowi o 6-miesięcznym terminie od dnia powstania obowiązku podatkowego, a otrzymane przez wnioskodawcę środki pieniężne nabyte zostały na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, to tym samym terminu 6-miesięcznego przewidzianego do złożenia zgłoszenia SD-Z2 nie należy liczyć od dnia przekazania opisanych we wniosku środków na konto bankowe wnioskodawcy, lecz, zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, od dnia śmierci matki (wkładcy).
W rezultacie nie ma znaczenia, kiedy środki wpłynęły na konto podatnika. Datą rozpoczęcia biegu terminu na złożenie zgłoszenia SD-Z2 jest data śmierci wkładcy.
Przykład 1.
Osoba fizyczna nabyła spadek po zmarłej 1 lipca 2022 roku matce. W skład spadku wchodziła nieruchomość. Dodatkowo matka uczyniła na rzecz spadkobiercy dyspozycję do wkładu oszczędnościowego na wypadek śmierci. Uprawomocnienie postępowania spadkowego nastąpiło 10 sierpnia. W takich okolicznościach podatnik, celem uzyskania całkowitego zwolnienia od podatku, powinien:
- w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia śmierci matki, złożyć SD-Z2 w zakresie nabycia praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci, oraz
- w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o nabyciu spadku, złożyć SD-Z2 w zakresie nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia.
W przypadku przekroczenia wskazanego terminu 6-miesięcznego podatnik bezpowrotnie traci prawo do skorzystania z całkowitego zwolnienia od podatku. To z kolei implikuje konieczność złożenia deklaracji SD-3, na podstawie której naczelnik US wyda decyzję ustalającą wysokość podatku do spadków i darowizn.
W myśl art. 17a ust. 1 ww. ustawy podatnicy podatku są obowiązani, z zastrzeżeniem ust. 2, złożyć w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (SD-3). Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.
Podsumowując, trzeba wskazać, że omawiane przez nas zagadnienie należy rozpatrywać na podstawie regulacji ustawy o podatku od spadków i darowizn. Z uwagi na fakt, że prawo do wkładu oszczędnościowego nie wchodzi w skład spadku, obowiązują w tym zakresie odmienne reguły określania momentu powstania obowiązku podatkowego.
