Do wykonywania działalności gospodarczej podatnicy mogą wykorzystywać składniki majątku stanowiące element wspólności majątkowej małżeńskiej. Wątpliwości mogą powodować sytuacje, gdy powyższa wspólność ustanie na skutek rozwodu. W takich okolicznościach dochodzi do podziału majątku nieczęsto z obowiązkiem spłaty małżonka. Warto postawić pytanie, czy spłata małżonka w części dotyczącej majątku wykorzystywanego do prowadzenia działalności gospodarczej może być uznana za koszt podatkowy.
Ogólna klasyfikacja wydatków jako kosztów podatkowych
W pierwszej kolejności wskazać należy, że w myśl art. 22 ust. 1 ustawy PIT kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23. Aby dany wydatek mógł zostać zaliczony do kosztów uzyskania przychodu, musi spełniać łącznie następujące przesłanki:
-
musi być poniesiony w celu osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu,
-
nie może być wymieniony w art. 23 ww. ustawy, wśród wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów,
-
musi być należycie udokumentowany.
Co do zasady należy przyjąć, iż kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalnie i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, których celem jest osiągnięcie przychodów bądź też zabezpieczenie lub zachowanie tego źródła przychodów, o ile w myśl przepisów ustawy nie podlegają wyłączeniu z tychże kosztów. Przy czym związek przyczynowy pomiędzy poniesieniem wydatku, a osiągnięciem przychodu bądź zachowaniem lub zabezpieczeniem jego źródła należy oceniać indywidualnie w stosunku do każdego wydatku. Z oceny tego związku powinno wynikać, że poniesiony wydatek obiektywnie może przyczynić się do osiągnięcia przychodu bądź służyć zachowaniu lub zabezpieczeniu źródła przychodów.
Koszty poniesione na zachowanie źródła przychodu to koszty, które poniesione zostały, aby przychody z danego ich źródła w dalszym ciągu uzyskiwano oraz aby takie źródło w ogóle dalej istniało. Natomiast za koszty służące zabezpieczeniu źródła przychodów należy uznać takie, które poniesione są na ochronę istniejącego źródła przychodów, w sposób gwarantujący bezpieczne funkcjonowanie tego źródła. Istotą tego rodzaju kosztów jest więc ich obligatoryjne poniesienie w celu niedopuszczenia do utraty źródła przychodu w przyszłości.
Spłata małżonka a charakter wydatków
W świetle powyższych rozważań wskazać należy, że najważniejszą cechą danego wydatku jest możliwość wykazania, iż ma on związek z prowadzoną działalnością gospodarczą. Wyłącznie tak scharakteryzowany koszt może pomniejszyć przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej.
Z powyższych rozważań wywnioskować należy, że jakakolwiek spłata małżonka nie może stanowić kosztów uzyskania przychodu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, gdyż nie stanowi ona wydatku poniesionego tytułem uzyskania przychodu z prowadzonej działalności, ani tytułem zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów, jakie przynosi prowadzone przedsiębiorstwo.
Konieczność poniesienia wydatków na spłatę małżonka po rozwodzie jest skutkiem łączących małżonków stosunków osobistych. Zapłacona małżonkowi kwota stanowić będzie zatem wydatek na cele osobiste. W konsekwencji wyraźnie należy podkreślić, że taki wydatek nie jest związany z uzyskaniem (uzyskiwaniem) przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej bądź też z zachowaniem lub zabezpieczeniem tego źródła przychodu.
Podobne stanowisko wyraził Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z 19 grudnia 2013 r., nr IBPBI/1/415-945/13/AB. W piśmie tym organ podatkowy wskazał:
Mając na względzie cyt. wyżej przepisy stwierdzić należy, iż w przypadku odpłatnego zbycia wskazanych we wniosku składników majątku, stanowiących środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne w prowadzonej przez Wnioskodawcę działalności gospodarczej, kosztem uzyskania przychodów będzie wartość początkowa gruntu (od którego nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych) oraz budynków i budowli oraz pozostałych środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych pomniejszona o dokonane odpisy amortyzacyjne, które na bieżąco były zaliczane do kosztów uzyskania przychodów. Tym samym koszty nabycia składników majątkowych, będących przedmiotem sprzedaży w całości zostaną zaliczone do kosztów uzyskania przychodów (częściowo pośrednio w formie odpisów amortyzacyjnych, a częściowo w momencie ich sprzedaży). Zatem spłata dokonywana na rzecz małżonki nie może stanowić kosztów uzyskania przychodu przy sprzedaży przedmiotowych składników majątku.
Prawidłowość postawionej tezy o braku możliwości zaliczenia do kosztów firmowych wydatków na spłatę małżonka wynika również z faktu, iż rozliczenie pomiędzy małżonkami ma charakter wtórny i nie jest bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą. Wynika to także z treści art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy PIT, który stanowi, że przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Przykład 1.
Podatnik prowadzący działalność gospodarczą wykorzystuje do celów firmowych nieruchomość, która objęta jest wspólnością majątkową małżeńską. Małżonka podatnika nie prowadzi działalności gospodarczej. W wyniku przeprowadzonego rozwodu podatnik przejął całość nieruchomości z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz małżonki. Wartość takiej spłaty nie może zostać uznana za koszt uzyskania przychodu w prowadzonej działalności gospodarczej podatnika.
