W niektórych przypadkach środek trwały w działalności gospodarczej małżonków może nie podlegać amortyzacji. Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia, gdy środek trwały w działalności gospodarczej należy również do współmałżonka.
Stosunki majątkowe między małżonkami zostały uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z art. 31 § 1 kodeksu z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Ustrój wspólności ustawowej obejmujący dorobek obojga małżonków ukształtowany został przez ustawodawcę jako wspólność łączna, bezudziałowa. Wspólność ta charakteryzuje się tym, że w czasie jej trwania małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością. Jaki wpływ ma małżeństwo na środek trwały w działalności gospodarczej?
Majątek wspólny obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez obydwoje z małżonków lub jednego z nich. W trakcie trwania tego ustroju żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego, jak również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych należących do niego przedmiotach.
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Zgodnie natomiast z art. 43 § 1 przywołanego kodeksu oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jaki wpływ ma środek trwały w działalności gospodarczej małżonków na amortyzację?
Środek trwały w działalności gospodarczej małżonków a amortyzacja
Amortyzacja to prawny wyraz zużycia obiektów majątkowych, których wartość nabycia nie zostaje zaliczona do kosztów uzyskania przychodów. Funkcją amortyzacji jest rozłożenie w czasie kosztu poniesionego przez podatnika przez okres dłuższy niż rok podatkowy. Zgodnie z ustawami o podatku dochodowym amortyzacji podlegają, co do zasady:
-
budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
-
maszyny, urządzenia i środki transportu,
-
inne przedmioty.
Trzeba zaznaczyć, iż amortyzowane składniki majątku muszą stanowić własność lub współwłasność podatnika. Mogą być nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, jednak konieczne jest, aby były kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia ich do używania. Przewidywany okres używania nie może być krótszy niż rok, a przedmioty te muszą być wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą lub też oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu.
Istotną kwestią jest określenie wartości początkowej jaką miał środek trwały w działalności gospodarczej. Wartość ta będzie bowiem stanowiła podstawę dokonywania odpisów amortyzacyjnych, a co za tym idzie - będzie wpływała na ich wysokość.
Wartość początkową środka trwałego stanowi:
-
cena nabycia,
-
koszt wytworzenia,
-
wartość rynkowa.
Za cenę nabycia uważa się kwotę należną sprzedawcy, powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego do używania (np. opłaty notarialne).
Jeżeli budynek został wybudowany we własnym zakresie przez podatnika, wartość początkową będzie stanowił koszt jego wytworzenia.
Za koszt wytworzenia uważa się wartość, w cenie nabycia, zużytych rzeczowych składników majątku i wykorzystanych usług obcych, kosztów wynagrodzeń za pracę wraz z pochodnymi oraz innych kosztów, z wyjątkiem wyłączonych przez ustawodawcę, np. wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci.
Jeśli nabycie nastąpiło w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, wartość początkową ustalamy na podstawie wartości rynkowej z dnia nabycia (chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa wartość nieruchomości w niższej wysokości).
Jeżeli lokal został nabyty przed dniem założenia przez podatnika ewidencji, w której byłby środek trwały w działalności gospodarczej i nie można ustalić ceny jego nabycia, to wartość początkową przyjmuje się w wysokości wynikającej z wyceny dokonanej przez podatnika z uwzględnieniem cen rynkowych lokali tego samego rodzaju z grudnia roku poprzedzającego rok założenia ewidencji.
Środek trwały w działalności gospodarczej małżonków będący wspólnością majątkową
W przepisach ustawy o PIT została wyrażona generalna zasada:
| jeśli składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, to jego wartość początkowa jest ustalana w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku. |
Zasada ta ma również zastosowanie do małżonków prowadzących odrębnie działalność gospodarczą:
| jeśli małżonkowie wykorzystują dany składnik majątku wspólnie na potrzeby działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie przez każde z nich, to wartość początkową tego środka trwałego należałoby ustalić w takiej proporcji, w jakiej pozostaje udział małżonków we własności tego składnika. |
Jednak jeżeli środek trwały w działalności gospodarczej małżonków został zakupiony na potrzeby działalności (objęty wspólnością majątkową, bo nabyty ze środków wspólnych) i wprowadzi go do ewidencji środków trwałych tylko jeden małżonek, to co do zasady będzie on mógł dokonywać odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej równej pełnej cenie środka trwałego. Natomiast w okresie późniejszym jeżeli drugi z małżonków przejąłby środek trwały w działalności gospodarczej, musi uwzględnić odpisy już dokonane. Takie stanowisko potwierdzają również organy podatkowe.
W interpretacji o zakresie stosowania prawa podatkowego wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 13 czerwca 2011 r., sygn. ITPB1/415-284/11/RR, przeczytamy, że:
(...) W przypadku, gdy jeden z małżonków przejmie do swojej działalności składnik majątkowy wykorzystywany wcześniej (amortyzowany) w działalności współmałżonka, wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych ustala w wysokości wartości początkowej określonej w ewidencji (wykazie) współmałżonka wykorzystującego dotychczas ten składnik w swojej działalności gospodarczej, podobnie jak ma to miejsce w przypadku zmiany działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z małżonków. Małżonek przejmujący składnik majątkowy wykorzystywany dotychczas w działalności gospodarczej współmałżonka powinien - jeśli wartość początkowa środka trwałego nie została jeszcze w pełni zamortyzowana - dokonywać odpisów amortyzacyjnych z uwzględnieniem dotychczasowej wysokości odpisów oraz kontynuować metodę amortyzacji przyjętą przez współmałżonka wykorzystującego dotychczas tenże składnik. Należy podkreślić, że odpisy amortyzacyjne dokonywane przez jednego z małżonków (pomiędzy którymi istnieje ustrój wspólności majątkowej) mają bezpośredni wpływ na wysokość dochodu osiągniętego z tytułu prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, który to dochód jest dochodem wspólnym małżonków. Nie jest więc uzasadnione powtórne zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów tego samego wydatku, poniesionego ze wspólnego majątku małżonków, tym razem w działalności drugiego małżonka (z której dochód również będzie dochodem wspólnym), nie jest zatem możliwa dwukrotna (200%) amortyzacja tej samej wartości niematerialnej i prawnej lub tego samego środka trwałego. (…)
