W sytuacji, w której nastąpi zgony spadkobiercy zobowiązani są do załatwienia formalności spadkowych. W tym celu spadkobiercy składają wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Po co jednak spadkobiercy stwierdzenie nabycia spadku? Czy jest ono obowiązkowe? Jak wygląda sprawa o stwierdzenie nabycia spadku i jakie wiążą się z tym koszty? Stwierdzenia nabycia spadku mogą żądać nie tylko spadkobiercy, ale też wierzyciele.
Kto może złożyć wniosek?
Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes, stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Istotne jest zatem posiadanie interesu prawnego. Kto go posiada? Całkiem szerokie grono podmiotów. W szczególności taki interes ma:
spadkobierca,
zapisobierca,
- uprawiony do zachowku,
wierzyciel spadkodawcy,
wierzyciel spadkobiercy.
Te oraz inne osoby są zainteresowane, by formalnie potwierdzić prawa do spadku po zmarłym. Każdej z tych osób zależy na tym z innej przyczyny:
spadkobiercy – aby mógł wykazać swoje prawa do spadku;
zapisobiercy – bo zamierza domagać się wykonania zapisu przez spadkobiercę,
wierzycielom – bo będą mogli dochodzić spłaty swoich należności od spadkobiercy.
Czy stwierdzenie nabycia spadku jest obowiązkowe?
Żaden przepis wprost nie nakazuje przeprowadzenia sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, podobnie zresztą jak np. sprawy o dział spadku. W interesie samego spadkobiercy jest uzyskanie formalnego potwierdzenia praw do spadku. Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Bez któregoś z tych dokumentów spadkobierca (mimo że formalnie jest właścicielem majątku spadkodawcy) nie może skutecznie domagać się od osób trzecich określonego działania – np. nie może wezwać dłużnika spadkodawcy do spłaty należności.
Taki obowiązek może również wynikać pośrednio z innych przepisów. W sytuacji, gdy do spadku wchodzi nieruchomość, spadkobierca z chwilą śmierci spadkodawcy staje się jej właścicielem. Z przepisów regulujących problematykę ksiąg wieczystych wynika zobowiązanie niezwłocznego ujawnienia osoby właściciela w księdze wieczystej. Niewykonanie tego obowiązku zagrożone jest karą finansową, a opieszały właściciel może ponosić również odpowiedzialność za szkody z tym związane. Spadkobierca powinien zatem złożyć wniosek do sądu prowadzącego księgę wieczystą celem ujawnienia siebie jako nowego właściciela nieruchomości. Jednak do takiego wniosku musi załączyć jeden ze wspomnianych dokumentów (stwierdzenie nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia). Nie można w tej sprawie oprzeć się jedynie na zapewnieniu spadkobiercy, że przysługują mu prawa do spadku, w skład którego wchodzi nieruchomość.
Wniosek do sądu
Wnioskodawca celem stwierdzenia nabycia spadku składa do sądu wniosek. Wyłącznie właściwym do rozstrzygnięcia tej sprawy w pierwszej instancji będzie sąd rejonowy, w obrębie którego spadkodawca miał ostatnie miejsca zwykłego pobytu, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). Jeśli przy pomocy tych reguł nadal nie można wyznaczyć sądu do rozstrzygnięcia sprawy, sądem spadku będzie sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku (art. 1026 Kodeksu cywilnego). We wniosku należy:
wskazać, kto jest wnioskodawcą (imię, nazwisko, miejsce zamieszkania, PESEL),
wskazać, kto jest spadkobiercą (imię, nazwisko, miejsce zamieszkania, PESEL),
uzasadnić wniosek i przedstawić dowód śmierci spadkodawcy (odpis aktu zgony),
określić, czego wnioskodawca się domaga – tj. stwierdzenia nabycia spadku przez ściśle określonych spadkobierców, w określonych częściach, na podstawie ustawy lub testamentu, oraz wykazać, że spadkobiercy mają prawo do spadku (w przypadku dziedziczenia ustawowego załączając odpisy np. aktów urodzenia, z których wynikać będzie pokrewieństwo spadkobierców względem spadkodawcy),
załączyć odpis wniosku dla każdego z uczestników postępowania (np. jeśli wnioskodawca wskazał, że oprócz niego dziedziczy jeszcze 3 spadkobierców – musi załączyć 3 odpisy całego wniosku i załączników).
Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności sprawdza, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje się po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. W postanowieniu tym sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów.
Jeśli zatem potencjalny spadkobierca zostanie uznany, wówczas zgodnie zgodnie z art. 1015 Kodeksy cywilnego powinien on złożyć oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy, od momentu w którym dowiedział się on o tytule swojego powołania. W przypadku, w którym spadkobierca nie złoży w terminie stosownego oświadczenia uznaje się, spadek za przyjęty przez niego z dobrodziejstwem inwentarza.
Zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku
Z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku wiąże się bardzo ważne domniemanie prawne - domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.
Co zatem w sytuacji, gdy po kilku latach o stwierdzenia spadku przykładowo odnaleziono testament spadkodawcy, w którym całkowicie odmiennie określono krąg spadkobierców? Konieczne będzie przeprowadzenie kolejnej sprawy spadkowej. Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku.
Osoby, które nie brały udziału w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, mogą wystąpić o zmianę postanowienia w każdym czasie. Jednakże ten, kto był uczestnikiem pierwotnego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.
Przykład 1.
W 2015 r. wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Obecnie Pan Tomasz domaga się zmiany tego postanowienia, gdyż odnalazł w dokumentach rodzinnych testament, w którym spadkodawca rozporządził swoim majątkiem. Ma na to rok od chwili, gdy ten testament odnalazł. Gdyby się jednak okazało, że Pan Tomasz był uczestnikiem sprawy, która zakończyła się w 2015 r. i już wtedy wiedział o istnieniu testamentu, to nie może powoływać się na tę okoliczność i dochodzić zmiany tego postanowienia (choć mogłaby to zrobić inna zainteresowana sprawą osoba, która dopiero teraz pozyskała informację o istnieniu tego dokumentu).
Prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz prawomocne postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd niezwłocznie wpisuje do Rejestru Spadkowego.
“Przepis art. 679 § 1 zdanie drugie K.p.c. (mówiący o niemożności powołania się przez uczestnika wcześniejszego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku na okoliczność, która już wtedy była mu wiadoma – przyp. red.) ma zastosowanie do spadkobiercy uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, w razie zatajenia przez tego uczestnika istnienia testamentu” – stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 marca 2001 r., sygn. akt III CZP 4/01.
Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza
Formalne stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić również w formie aktu notarialnego (akt poświadczenia dziedziczenia). Jest to zupełnie inna procedura - szybsza niż droga sądowa. Rozstrzygnięcia w tym trybie domagać się mogą jedynie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Nie w każdym przypadku można skorzystać z drogi notarialnej – przykładowo jeśli spadkodawca pozostawił testament szczególny (np. testament ustny), stwierdzenia nabycia spadku można domagać się jedynie na drodze sądowej.
Po zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia, ma on taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
