Leasing, czyli specyficzna umowa, na mocy której leasingodawca finansuje zakup rzeczy leasingodawcy, jednakże ten ostatni nie staje się właścicielem rzeczy, a jedynie jej użytkownikiem. Mimo to, to na leasingobiorcy spoczywa obowiązek dbania o rzecz, jej ubezpieczenia oraz ponoszenia kosztów eksploatacyjnych. Sama umowa nie prowadzi również do nabycia rzeczy przez korzystającego, jednakże w większości wypadków istnieje możliwość wykupienia rzeczy po zakończeniu umowy. Nie jest jednak tak, że finansujący – oprócz wyłożenia środków na zakup – nie ma żadnych obowiązków. Obie strony je posiadają i aby umowa leasingu mogła być właściwie realizowana, zobowiązania te muszą być ściśle przestrzegane. Jakie obowiązki spoczywają na stronach umowy? O tym w niniejszym artykule.
Umowa leasingu - charakterystyka
Umowa leasingu zobowiązuje leasingodawcę do oddania w używanie leasingobiorcy określonej rzeczy na oznaczony czas, a leasingobiorca zobowiązuje się uiszczać na rzecz leasingodawcy opłatę i zwrócić przedmiot leasingu po zakończeniu umowy. Finansujący oddaje do używania rzecz, którą wcześniej nabył od podmiotu trzeciego dla zaspokojenia potrzeb korzystającego według jego preferencji, a suma uzyskanych przez leasingodawcę opłat nie może być mniejsza od ceny nabycia tej rzeczy. Leasingu nie można jednak postrzegać jako szczególnego rodzaju umowy sprzedaży, gdyż obowiązkiem finansującego nie jest przeniesienie na korzystającego własności rzeczy będącej przedmiotem leasingu, a oddanie jej do używania.
Zakup i wydanie rzeczy korzystającemu a ryzyko finansującego
Obowiązki leasingodawcy czy też finansującego zostały określone w art. 7094 Kodeksu cywilnego (dalej jako kc). Pierwszym i najważniejszym obowiązkiem leasingodawcy jest nabycie przedmiotu umowy od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w umowie leasingu. Czynność tę należy rozumieć jako nabycie rzeczy do majątku finansującego, lecz nie dla zaspokojenia jego potrzeb. Sensem zakupu danej rzeczy jest oddanie jej korzystającemu do używania i pobierania pożytków przez określony czas. W praktyce, w pierwszej kolejności to leasingobiorca wybiera przedmiot umowy lub określa jego istotne cechy podług przydatności do prowadzenia swojej działalności. Finansujący ma za zadanie jedynie wyłożyć środki na zakup określonego przedmiotu i ustalić z korzystającym warunki „najmu”. Można zatem stwierdzić, że korzystający, w sensie ekonomicznym, jest właścicielem rzeczy, zatem to on ponosi ryzyko jej wyboru. Konsekwencją powyższego jest zasada ustawowa, na mocy której finansujący ma obowiązek wydać korzystającemu rzecz w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili jej zakupu. To z kolei skutkuje tym, że finansujący nie odpowiada wobec korzystającego za przydatność rzeczy do umówionego użytku. Jeśli to leasingobiorca wskazuje przedmiot, o którego finansowanie się stara u leasingodawcy, ten ostatni nie może ponosić ryzyka błędu w wyborze i nieprzydatności zakupionej rzeczy.
Obowiązek wydania dokumentów
Przepis § 3 art. 709[4] kc wskazuje, że leasingodawca zobowiązany jest do wydania korzystającemu razem z rzeczą odpisu umowy ze zbywcą lub odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy, a w szczególności odpis dokumentu gwarancyjnego rzeczy otrzymanego od zbywcy lub producenta. Powyższe uzasadniane jest tym, że rola leasingodawcy ograniczona została do finansowania przedmiotu leasingu, ciężar obowiązków związanych z eksploatacją rzeczy leży na barkach leasingobiorcy. Stąd też tego ostatniego traktuje się jako quasi właściciela w sensie ekonomicznym. Te względy decydują o tym, że korzystający jest uprawniony do posiadania odpisu umowy sprzedaży przedmiotu leasingu oraz ma możliwość samodzielnego korzystania z praw gwarancyjnych udzielonych przez zbywcę lub producenta.
Prócz obowiązku wydania wyżej wskazanych dokumentów finansujący jest zobowiązany również do wydania protokołu zdawczo-odbiorczego. Powyższe stanowi warunek rozpoczęcia korzystania z przedmiotu leasingu w ramach zawartej umowy. Do chwili wydania rzeczy leasingobiorcy, odpowiedzialność za jej utratę lub uszkodzenie spoczywa na finansującym. Z tego też powodu powszechne jest, że finansujący wydaje polecenie zbywcy, aby wydał rzecz bezpośrednio korzystającemu. W ten sposób leasingodawca ogranicza swoje ryzyko. Taka praktyka jest jak najbardziej dozwolona.
Obowiązki leasingobiorcy
Z racji tego, że korzystający jest właścicielem ekonomicznym przedmiotu leasingu i korzysta z niego na co dzień, katalog jego obowiązków jest obszerniejszy niż ten finansującego. Katalog ten został określony w art. 709[7] kc. Przede wszystkim korzystający jest odpowiedzialny za wydaną mu rzecz i odpowiada za jego bieżącą eksploatację. W związku z tym obowiązany jest do:
- utrzymywania rzeczy w należytym stanie;
- dokonywania konserwacji i napraw niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym, z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego używania;
- ponoszenia ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy, m.in. ponosi on koszty podatkowe, ubezpieczeniowe, jeżeli wymaga tego rodzaj przedmiotu leasingu, jak również koszty związane z rejestracją i homologacją rzeczy.
Powyższe obowiązki korzystający powinien realizować z zachowaniem tzw. należytej staranności ogólnie wymaganej w danym stosunku zobowiązaniowym. Przez „należytą staranność” należy rozumieć określony w danych warunkach sposób postępowania mający prowadzić do spełnienia świadczenia. Z pojęciem „staranny" wiążą się takie określenia jak ostrożny, przezorny, rozważny czy rozsądny. Staranne postępowanie ma charakter obiektywny, przez co nie mają większego znaczenia intencje leasingobiorcy i jego subiektywne przekonanie o zasadności swojego postępowania. Ważne jest, na jakie postępowanie liczy i jakiego postępowania spodziewa się otoczenie dłużnika (korzystającego) i jak jest odbierane w powszechnej opinii.
Trzeba jednak nadmienić, że zasadniczo leasingobiorca jest przedsiębiorcą, a w takiej sytuacji zgodnie z art. 355 § 2 kc zobowiązany jest do podwyższonego standardu. Oceny jego należytej staranności w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej należy dokonywać przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Jeżeli zatem właściwa eksploatacja rzeczy wymaga wiedzy profesjonalnej, a korzystający nie posiada dostatecznej wiedzy w tej materii, ma on obowiązek skorzystać z usług profesjonalisty. Przykładem jest leasingowanie pojazdu, tutaj finansujący wymaga od korzystającego, aby wszelkie przeglądy, wymiany płynów czy naprawy były dokonywane przez autoryzowany serwis samochodowy odpowiadający danej marce pojazdu.
Obowiązek ponoszenia kosztów naprawy wiąże się dodatkowo z powinnością korzystającego niezwłocznego zawiadomienia finansującego o konieczności dokonania istotnej naprawy rzeczy. Ustawodawca nie wskazał, jak należy rozumieć „istotność naprawy”. Polegać możemy jednak na wyroku Sądu Najwyższego z 9 marca 1973 roku (sygn. akt: I CR 63/73), w którym uznano, że „ocena, czy naprawa rzeczy jest istotna, czy też drobna, zależy od nakładu pracy niezbędnego do usunięcia wady, a ponadto – od rodzaju wady, zwłaszcza od wpływu tej wady na użyteczność całej rzeczy. Naprawa może być uznana za istotną również i w wypadku, gdy nakład pracy niezbędny do usunięcia wady nie jest duży, jednak bez usunięcia tej wady użyteczność rzeczy jako całości byłaby zmniejszona”. Obowiązek informacyjny został wyłączony w przypadku gdy w umowie leasingu zastrzeżono zapis o konieczność wykonania napraw i konserwacji przez osobę o określonych kwalifikacjach. Ustawa nie nakłada na leasingobiorcę obowiązku zachowania szczególnej formy zawiadomienia. Może być ona dowolna – ustna, pisemna, mailowa. Istotne jest, aby jednak poinformowanie finansującego nastąpiło bez zbędnej zwłoki.
Z uwagi na fakt, że w czasie trwania umowy leasingu, to finansujący cały czas stanowi faktycznego właściciela rzeczy, korzystający musi liczyć się z tym, że leasingodawca zażąda przeprowadzenia kontroli rzeczy. Przepis art. 709[7] § 3 kc stanowi o obowiązku korzystającego polegającym na umożliwieniu sprawdzenia rzeczy oddanej w leasing. Kontrola wskazująca na nieprawidłowe używanie rzeczy, używanie niezgodne z jej przeznaczeniem lub prowadzące do jej zniszczenia stanowi podstawę do wypowiedzenia umowy leasingu.
Sposób korzystania z przedmiotu leasingu
Przepis art. 709[9] kc wskazuje, że leasingobiorca powinien używać rzeczy i pobierać jej pożytki w sposób określony w umowie leasingu, a gdy umowa tego nie określa, w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy. Jak zostało wskazane na wstępie, umowa leasingu nie stanowi szczególnego rodzaju sprzedaży. Co do zasady korzystający po jej zakończeniu jest zobowiązany do zwrócenia rzeczy. Tylko od uzgodnień stron zależy, czy przedmiot umowy zostanie wykupiony, czy też powróci do finansującego. Dlatego też w interesie finansującego jest, aby w okresie trwania leasingu nie doszło do znaczącego pogorszenia przedmiotu leasingu, a jedynie do zużycia wynikającego z normalnej eksploatacji.
W literaturze podnoszone są głosy, że narzucenie korzystającemu określonego sposobu używania rzeczy jest bezcelowe, ponieważ zazwyczaj czas trwania leasingu jest tożsamy z okresem gospodarczej przydatności rzeczy. Należy jednak pamiętać, że wynagrodzenie finansującego spłacane jest w systemie ratalnym, przez co nie tak rzadko dochodzi do zaprzestania uiszczania rat przez korzystającego. Wówczas rzecz wraca do finansującego, który ową rzecz musi ponownie oddać w leasing lub sprzedać. Bez kontrolowania stanu leasingowanej rzeczy, zwrócony finansującemu przedmiot mógłby być w stanie na tyle złym, że jego wartość znacznie różniłaby się od pierwotnie przyjmowanej. Korzystający musi zatem zdawać sobie sprawę, że nieprawidłowe używanie przedmiotu leasingu może skutkować nie tylko rozwiązaniem umowy, ale również obowiązkiem wypłacenia odszkodowania z tytułu nadmiernej utraty wartości rzeczy.
Obowiązki spoczywające na stronach umowy leasingu – podsumowanie
Leasing, mimo że może zakończyć się nabyciem rzeczy przez korzystającego, w żadnym wypadku nie powinien być kojarzony z umową sprzedaży. Bliżej mu do umowy terminowej najmu. Leasingodawca zobowiązuje się nabyć przedmiot wskazany przez leasingobiorcę, a leasingobiorca do opłacania comiesięcznych rat, których suma powinna odpowiadać co najmniej wartości rzeczy nabytej. W leasingu korzystający nie płaci za rzecz, a wynagradza finansującemu utratę wartości tej rzeczy w czasie, kiedy z niej korzysta. W związku z powyższym obowiązki finansującego są proste – kupić rzecz i przekazać ją korzystającemu wraz z dokumentacją dotyczącą umowy sprzedaży oraz gwarancją. Po stronie leasingobiorcy istnieje większy katalog obowiązków. Przede wszystkim powinien on regularnie płacić raty, poza tym dbać o przedmiot leasingu, tak aby po zakończeniu umowy zwrócić ją finansującemu w stanie nie gorszym niż ten wynikający z normalnego używania. Do obowiązków korzystającego wchodzi również dokonywanie niezbędnych napraw oraz ponoszenie ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem, czyli opłacenie podatków, ubezpieczenie rzeczy czy pokrycie kosztu rejestracji, jeżeli wynika to z natury przedmiotu leasingu.
