Urlopy związane z rodzicielstwem – co się zmieni od 2023 r.?

Korzystanie z urlopów związanych z rodzicielstwem to jeden z najważniejszych przywilejów gwarantowanych w przepisach prawa pracy. Regulacje w tym zakresie zawarte w polskim Kodeksie pracy są jednymi z korzystniejszych w Unii Europejskiej. Jednakże w związku z chęcią ujednolicenia tych zapisów we wszystkich krajach UE i Polska ma obowiązek wdrożenia pewnych modyfikacji. Jak zmienią się przez to urlopy związane z rodzicielstwem?

Urlopy związane z rodzicielstwem w Kodeksie pracy

Pracownicy oraz inne osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym mogą korzystać z urlopów związanych z rodzicielstwem. Wymiar urlopów obowiązujących do 26 kwietnia 2023 r wynoszą:

• urlop macierzyński przysługujący w wymiarze:
• 20 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji jednego dziecka,
• 31 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji dwojga dzieci,
• 33 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji trojga dzieci,
• 35 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji czworga dzieci,
• 37 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji pięciorga lub więcej dzieci;
• urlop rodzicielski przysługujący w wymiarze:
• 32 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji jednego dziecka,
• 34 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji dwojga lub więcej dzieci;
• urlop ojcowski w wymiarze 14 dni;
• urlop wychowawczy w wymiarze 36 miesięcy;
• urlop z tytułu opieki nad dzieckiem w wymiarze 2 dni.

Z większości urlopów mogą korzystać oboje rodzice, wtedy jednak długość tych urlopów nie może przekraczać wskazanych wyżej limitów.

Jakie zmiany wprowadzają dyrektywy unijne?

Z dniem 1 sierpnia 2022 roku Polska zobowiązana była do wdrożenia zmian wynikających z regulacji zawartej w postanowieniach Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L nr 188 z 12.07.2019 r., str. 79), zwanej dalej dyrektywą 2019/1158. Tak się jednak nie stało. 

Urlopy związane z rodzicielstwem – 10 najważniejszych zmian

Podane w nowelizacji Kodeksu pracy modyfikacje dotyczą praktycznie każdego z wcześniej wymienionych urlopów. Oto 10 najważniejszych zmian w urlopach związanych z rodzicielstwem.

1. Urlop rodzicielski dla ojca, gdy matka nie miała prawa do zasiłku macierzyńskiego w dniu porodu

Możliwość skorzystania z urlopu rodzicielskiego przez ojca dziecka obecnie jest zależna od tego, czy matka dziecka w dniu porodu miała prawo do urlopu macierzyńskiego. Zasada ta po wdrożeniu nowych przepisów została zniesiona – ojciec może udać się na urlop rodzicielski, nawet gdy kobieta nie była zatrudniona bądź objęta ubezpieczeniem chorobowym w dniu narodzin dziecka.

2. Wydłużenie urlopu rodzicielskiego

Według nowych regulacji urlop rodzicielski ma zostaje wydłużony o 9 tygodni i wynosi: 

• 41 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji jednego dziecka;
• 43 tygodnie – w przypadku urodzenia/adopcji dwojga lub więcej dzieci.

Co więcej, wspomniane już 9 tygodni ma przysługiwać wyłącznie jednemu z rodziców. Nie ma możliwości przeniesienia tego okresu na drugiego opiekuna.

3. Przepisy ustawy „Za życiem” jeszcze bardziej wydłużą okres urlopu rodzicielskiego

W nowym Kodeksie pracy pojawiła się również możliwość wydłużenia urlopu rodzicielskiego dla rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. Wymiar takiego urlopu może wynosić:

• 65 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji jednego dziecka;
• 67 tygodni – w przypadku urodzenia/adopcji dwojga lub więcej dzieci.

Przy czym tak samo jak wspomniano wcześniej, 9 tygodni tego urlopu przysługuje wyłącznie drugiemu z opiekunów.

4. Podział urlopu rodzicielskiego na części

W związku z wydłużeniem urlopu rodzicielskiego pracownicy mogą wykorzystać go w nie więcej niż 5 częściach. Uchylony został również przepis mówiący o zrealizowaniu urlopu rodzicielskiego w wymiarze nie wyższym niż 16 tygodni w okresie późniejszym. Po zmianach w kp pracownicy mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego w dowolnym terminie, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko osiągnie 6. rok życia.

5. Skrócony termin korzystania z urlopu ojcowskiego

Jedną z mniej korzystnych zmian, jakie pojawiły jest skrócenie terminu, w jakim ojciec może skorzystać z urlopu ojcowskiego do 12. miesiąca życia dziecka. Wcześniej przepisy pozwalały na udzielenie pracownikowi takiego urlopu do miesiąca, w którym dziecko ukończy 2 lata.

6. Powrót z urlopu wychowawczego

W myśl nowego brzmienia Kodeksu pracy pracodawca jest zobligowany dopuścić pracownika, który powraca z urlopu wychowawczego, do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które by obowiązywały, gdyby nie korzystał z urlopu. Oznacza to, że osoba jest uprawniona zarówno do wynagrodzenia za pracę, jak i prawo do wszelkiej poprawy warunków pracy na takim poziomie, jaki miałaby zapewniony, gdyby nie korzystała z urlopu wychowawczego.

7. Zmiany w wysokości zasiłku macierzyńskiego

Oprócz zmian w samych zasadach korzystania z urlopu rodzicielskiego są również wprowadzane nowe stawki zasiłku macierzyńskiego. Za okres

• urlopu macierzyńskiego – 100% podstawy zasiłku macierzyńskiego;

• urlopu rodzicielskiego –  70% podstawy zasiłku macierzyńskiego.

W przepisach pojawiły się jeszcze inne rozwiązanie, a mianowicie korzystanie z zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały podstawowy okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Za czas dodatkowych 9 tygodni (okres, o jaki został wydłużony urlop rodzicielski) zasiłek należny jest w kwocie 70% podstawy jego wymiaru.

8. Ochrona zatrudnienia osób korzystających z urlopów rodzicielskich

Pracownicy korzystający z urlopów związanych z rodzicielstwem zyskają dodatkową ochronę. Zgodnie z art. 177 Kodeksu pracy w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, z którego pracownica korzysta w związku z urodzeniem dziecka, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie:

• urlopu macierzyńskiego albo jego części,
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części,
• urlopu ojcowskiego albo jego części,
• urlopu rodzicielskiego albo jego części

‒ do dnia jego zakończenia, jak również w związku ze złożeniem przez pracownika wniosku o elastyczną organizację pracy, pracodawca nie będzie mógł:

1. prowadzić przygotowań w związku z zamiarem rozwiązania stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem;
2. wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca pracownika/pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.

Pracownika, który złożył jeden z wyżej wymienionych wniosków wcześniej niż w terminach określonych w przepisach, wspomniane zakazy zaczną obowiązywać:

• 7 dni przed rozpoczęciem urlopu ojcowskiego albo jego części;
• 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego oraz części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego;
• 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo jego części.

Ponadto zlikwidowany został przepis dotyczący braku ochrony dla kobiety w ciąży, z którą zawarto umowę o pracę na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca.

Jeszcze jedną zmianą w zakresie ochrony zatrudnienia, o której warto wspomnieć, jest brak możliwości rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego lub urlopu rodzicielskiego. Rozwiązanie takie może być stosowane wyłącznie w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

9. Składanie wniosków o urlopy związane z rodzicielstwem

Korzystną zmianą jest z pewnością wprowadzenie możliwości składania wniosków o urlopy związane z rodzicielstwem w wersji elektronicznej. Dotychczas pracownicy byli zobowiązani dostarczyć pracodawcy wniosek papierowo.

10. Bezpłatny urlop opiekuńczy

W Kodeksie pracy pojawiła się również nowa instytucja urlopu opiekuńczego, całkowicie niezależna od zwolnienia od pracy przysługującego na mocy art. 188. W myśl wprowadzonego art. 173¹ pracownik może wnioskować o urlop opiekuńczy w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych. W ciągu danego roku kalendarzowego pracownik może wykorzystać go w wymiarze 5 dni. W przepisie tym podano również definicję członka rodziny, za którego uważa się: syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.

Podsumowanie

Po wejściu w życie nowych przepisów pracownicy zyskują wiele uprawnień, często nie do końca korzystnych dla samego pracodawcy. Warto zatem wiedzieć, co czeka podmioty zatrudniające osoby będące rodzicami. Rozwiązanie umowy z takimi pracownikami może być dość utrudnione.