Urlop rodzicielski - ile trwa i komu przysługuje?

Urlop rodzicielski unormowano przepisami art. 182^1a-182^1g Kodeksu pracy oraz § 14 Rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 roku w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków.

Kto ma prawo do urlopu rodzicielskiego i jaki jest jego wymiar?

Z urlopu rodzicielskiego, w celu sprawowania opieki nad dzieckiem, mogą korzystać pracownicy – rodzice dziecka, w wymiarze do:

• 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 43 tygodni – w przypadkach urodzenia wielu dzieci przy jednym porodzie.

Pracownicy – rodzice dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, wydane przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, mającego specjalizację II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie: położnictwa i ginekologii, perinatologii, neonatologii, neurologii dziecięcej, kardiologii dziecięcej lub chirurgii dziecięcej – mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

• 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 67 tygodni – w przypadkach urodzenia wielu dzieci przy jednym porodzie.

Zakres korzystania z urlopu rodzicielskiego przez każde z rodziców dziecka

Urlop rodzicielski we wskazanych wyżej wymiarach przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka, przy czym każdemu z nich przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu przysługującego im łącznie. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka.

Przykład 1.

Matka bliźniąt wykorzystała 34 tygodnie urlopu rodzicielskiego. Z pozostałych 9 tygodni tego urlopu – przysługującego w tym przypadku łącznie obojgu rodzicom dziecka w wymiarze 43 tygodni – może skorzystać tylko ojciec dziecka.

Rodzice dziecka mogą korzystać jednocześnie z urlopu rodzicielskiego, w ramach wymiaru przysługującego im łącznie.

Przykład 2.

Matka i ojciec dziecka, mający łącznie prawo do 41 tygodni urlopu rodzicielskiego, korzystali z niego jednocześnie: matka w wymiarze 21 tygodni, a ojciec – 20 tygodni, wykorzystując w sumie przysługujące im 41 tygodni urlopu.

W ilu częściach można udzielić urlopu rodzicielskiego?

Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Przykład 3.

Dziecko urodziło się 15 kwietnia 2024 roku, w związku z czym urlop rodzicielski w celu sprawowania opieki nad nim może zostać wykorzystany do 31 grudnia 2030 roku. W tym okresie matka dziecka wykorzystywała wspomniany urlop w 4 częściach po 10, 8, 5 i 8 tygodni, a następnie ojciec dziecka – w 1 części wynoszącej 10 tygodni. W sumie oboje rodzice wykorzystali urlop w pełnym wymiarze 41 tygodni.

Postępowanie przy udzielaniu urlopu rodzicielskiego

W odróżnieniu od urlopu macierzyńskiego, który przysługuje z mocy prawa, udzielenie urlopu rodzicielskiego następuje na wniosek. Powinien on zostać złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Wniosek o udzielenie pracownikowi – rodzicowi dziecka urlopu rodzicielskiego lub jego części zawiera:

• imię i nazwisko pracownika;
• wskazanie okresu dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczby wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego lub liczby wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego;
• wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop rodzicielski lub jego część.

Do wniosku dołącza się:

• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka (dzieci), wydany przez uprawniony organ dokonujący rejestracji urodzenia w danym kraju, albo kopie tych dokumentów;
• oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku, albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w okresie objętym wnioskiem;
• kopię zaświadczenia, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, w przypadku gdy wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego lub jego części dotyczy urlopu rodzicielskiego w podwyższonym wymiarze.

Liczbę części urlopu ustala się na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie urlopu. W liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną – matkę dziecka lub ubezpieczonego – ojca dziecka.

Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.

Przykład 4.

W trakcie korzystania z części urlopu rodzicielskiego, która miała trwać do 31 sierpnia 2024 roku, matka dziecka zdecydowała, że chce wcześniej wrócić do pracy. We wniosku w tej sprawie skierowanym do pracodawcy wskazała jako proponowany termin powrotu do pracy 3 lipca 2024 roku. Pracodawca wyraził na to zgodę. Zatem urlop rodzicielski skończył się 2 lipca 2024 roku, a następnego dnia pracownica przystąpiła do wykonywania pracy.

Urlop rodzicielski osób niebędących biologicznymi rodzicami dziecka

Z urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem mają prawo korzystać również określone osoby niebędące jego biologicznymi rodzicami. Poniżej przedstawiono odmienności dotyczące udzielania urlopu rodzicielskiego wspomnianym osobom.

Pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

• 41 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka;
• 43 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia wielu dzieci;
• 38 tygodni – jeżeli pracownik przyjął dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia, oraz pracownik, który przyjął dziecko w wieku do 14. roku życia.

Pracownicy, którzy przyjęli na wychowanie dziecko mające zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (opisane już wyżej), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:

• 65 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka;
• 67 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia wielu dzieci;
• 62 tygodni – jeżeli pracownik przyjął dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia, oraz pracownik, który przyjął dziecko w wieku do 14. roku życia.

Wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego, złożony przez pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie, powinien zawierać takie same elementy, jak wniosek składany przez rodzica biologicznego, przy czym załącznikami do niego powinny być:

• oświadczenie pracownika o dacie przyjęcia dziecka (dzieci) na wychowanie oraz kopia wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci), zawierającego datę urodzenia dziecka (dzieci) z poświadczeniem sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu, lub zaświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu o przysposobienie dziecka (dzieci), zawierające datę urodzenia dziecka (dzieci), albo kopia prawomocnego orzeczenia sądu opiekuńczego o umieszczeniu dziecka (dzieci) w rodzinie zastępczej, albo kopia umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy rodziną zastępczą a starostą;
• kopia prawomocnej decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego, w przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka, wobec którego podjęto taką decyzję.

Zasady udzielania urlopu rodzicielskiego dzięki dużej elastyczności pozwalają na korzystanie z tego uprawnienia w różnych sytuacjach życiowych. Istotne znaczenie ma również przewidziana w kp możliwość łączenia tego urlopu z wykonywaniem pracy w wymiarze nie wyższym niż połowa etatu.