Kontrola trzeźwości pracowników jest związana z dużą ingerencją w ich sferę osobistą. Dlatego też powinna być przeprowadzana wyłącznie wówczas, gdy jest to niezbędne i w sposób możliwie najmniej dolegliwy dla pracownika (zgodnie z art. 221c-221h Kodeksu pracy).Jakie są warunki przeprowadzania badania trzeźwości w firmie? Wyjaśniamy w tym artykule.
Kontrola trzeźwości pracowników
Wprowadzenie kontroli trzeźwości, grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość jej przeprowadzania ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Decyzja o wprowadzeniu kontroli trzeźwości może być uzasadniona koniecznością zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób, lub ochrony mienia.
O wprowadzeniu kontroli trzeźwości informuje się pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. W związku z zatrudnieniem pracownika objętego kontrolą trzeźwości pracodawca przekazuje mu przed dopuszczeniem go do pracy stosowne informacje w tym zakresie, w postaci papierowej lub elektronicznej.
Warunki przeprowadzania badania trzeźwości pracowników
Kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Badanie to polega na stwierdzeniu:
- braku obecności alkoholu w organizmie pracownika, albo
- obecności alkoholu wskazującej na stan po użyciu alkoholu (tj. stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3), albo
- obecności alkoholu wskazującej na stan nietrzeźwości (tj. stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3).
Za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu.
Gdy kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika
Pracodawca jest obowiązany nie dopuścić pracownika do pracy, jeżeli:
- kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości, albo
- zachodzi uzasadnione podejrzenie (niezależnie od tego, czy przeprowadzono kontrolę trzeźwości), że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.
Informację dotyczącą podstawy niedopuszczenia pracownika do pracy przekazuje się mu do wiadomości.
Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.
Badanie trzeźwości przez uprawniony organ
Organ powołany do ochrony porządku publicznego, np. policja lub straż gminna, przeprowadza badanie stanu trzeźwości pracownika przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego. Badanie krwi może być zlecone, jeżeli:
- nie ma możliwości przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego,
- pracownik niedopuszczony do pracy odmawia poddania się badaniu metodą niewymagającą badania laboratoryjnego,
- pracownik niedopuszczony do pracy żąda przeprowadzenia badania krwi pomimo przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego,
- stan pracownika niedopuszczonego do pracy uniemożliwia przeprowadzenie badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego,
- nie ma możliwości wskazania stężenia alkoholu z powodu przekroczenia zakresu pomiarowego urządzenia wykorzystywanego do pomiaru.
Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
Przebieg badań organ dokumentuje z uwzględnieniem daty, godziny i minuty oraz miejsca przeprowadzenia badania, wyniku badania, danych osobowych pracownika (imienia i nazwiska, numeru PESEL, a jeżeli nie posiada – serii i numeru dokumentu potwierdzającego tożsamość pracownika, daty urodzenia, płci, wzrostu, masy ciała, informacji o chorobach, na jakie pracownik choruje, oraz podpisu pracownika – jeżeli dane te pozyskano w związku z przeprowadzanym badaniem), imienia i nazwiska oraz podpisu osoby przeprowadzającej badanie, imienia, nazwiska, stanowiska i podpisu osoby przeprowadzającej pobranie próbek materiału biologicznego do badań, imienia i nazwiska oraz podpisu osoby, w której obecności przeprowadzono badanie, informacji o objawach lub okolicznościach uzasadniających przeprowadzenie badania oraz dacie i godzinie ich stwierdzenia, innych informacji niezbędnych do oceny wiarygodności i poprawności badania, w przypadku odstąpienia od pobrania próbek krwi – informacji o przyczynie odstąpienia.
Wynik badania trzeźwości przeprowadzonego przez uprawniony organ
Organ powołany do ochrony porządku publicznego, przeprowadzający badanie, przekazuje pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do pracy informację w formie pisemnej, obejmującą imię i nazwisko osoby badanej oraz jej numer PESEL, a w przypadku jego braku – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, datę, godzinę oraz minutę przeprowadzonego badania, a także jego wynik. W przypadku przeprowadzenia kilku pomiarów organ przeprowadzający badanie przekazuje informację o czasie przeprowadzenia pomiarów i wynikach każdego z nich.
W przypadku gdy wynik badania przeprowadzonego przez organ powołany do ochrony porządku publicznego nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości pracownika, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Oznacza to, że badanie przeprowadzone przez uprawniony organ jest rozstrzygające w tym znaczeniu, że może prowadzić do rewizji badania przeprowadzonego przez pracodawcę w ramach rutynowej kontroli trzeźwości pracowników.
Przykład 1.
Pracodawca zgodnie z ustalonym harmonogramem przeprowadził kontrolę trzeźwości pracowników. W organizmie jednego z nich stwierdzono obecność alkoholu wskazującą na stan po użyciu alkoholu. W związku z tym pracodawca nie dopuścił pracownika do wykonywania pracy. Pracownik zażądał wobec tego przeprowadzenia badania stanu jego trzeźwości przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Badanie takie zostało wykonane przez policję i nie wykazało stanu po użyciu alkoholu ani stanu nietrzeźwości pracownika. W konsekwencji pracownik został dopuszczony do pracy. Okres niedopuszczenia pracownika do pracy, który był potrzebny na przeprowadzenie badania przez uprawniony organ, wyniósł w tym przypadku 3 godziny i – wobec negatywnego wyniku tego badania (braku potwierdzenia wcześniejszego wyniku kontroli trzeźwości przeprowadzonej przez pracodawcę) – został potraktowany jako okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Przepisy dotyczące kontroli (badania) trzeźwości pracowników stosuje się odpowiednio, z pewnymi odmiennościami, w przypadku kontroli (badania) na obecność w organizmie środków działających podobnie do alkoholu (tj. opioidów, amfetaminy i jej analogów, kokainy, kannabinoidów i benzodiazepin). Jedną z odmienności jest to, że w drugim przypadku, oprócz badania krwi, uprawniony organ może również przeprowadzić badanie moczu.
Przepisy wykonawcze
W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 lutego 2023 roku w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika określono:
- warunki i metody przeprowadzania przez pracodawcę oraz przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego lub zlecanych przez ten organ badań na obecność alkoholu i środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika;
- sposób dokumentowania badań przeprowadzanych lub zlecanych przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego;
- wykaz środków działających podobnie do alkoholu.
Z unormowań zawartych w tym rozporządzeniu wynika w szczególności, że badania na obecność alkoholu obejmują badanie wydychanego powietrza lub badanie krwi. Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przed badaniem krwi, jeżeli stan osoby badanej na to pozwala, przy użyciu tzw. analizatora wydechu. Badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu może polegać, w zależności od rodzaju takiego środka, na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny, analizie laboratoryjnej krwi pobranej z żyły lub analizie moczu.
Zarówno kontrola trzeźwości pracowników przeprowadzana przez pracodawcę, jak i badanie wykonywane przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego obwarowane są szeregiem warunków proceduralnych i technicznych. Służy to z jednej strony zapewnieniu wiarygodności wyników takiej kontroli (badania), a z drugiej strony ochronie dóbr osobistych pracowników, na co te przepisy wprost zwracają uwagę, wspominając o konieczności poszanowania godności i intymności.
