Wyodrębniona jednostka organizacyjna jako pracodawca

Aby stosunek pracy został zawarty prawidłowo, należy właściwie określić jego strony – szczególnie, gdy chodzi o pracodawcę. Czy wyodrębniona jednostka organizacyjna może być pracodawcą? Odpowiadamy poniżej.

Pojęcie pracodawcy

Zgodnie z art. 3 Kodeksu pracy (kp) pracodawcą jest:

• osoba fizyczna;
• osoba prawna;
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej

– jeżeli zatrudniają one pracowników.

Pracodawca i pracownik to dwie strony stosunku pracy – relacji prawnej regulowanej wieloaspektowo przepisami Kodeksu pracy. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 kp).

Koniecznym warunkiem współdziałania stron stosunku pracy jest ich właściwe wzajemne zidentyfikowanie. O ile zwykle nie nastręcza problemów ustalenie osoby, która w ramach danego stosunku pracy występuje jako pracownik, o tyle precyzyjne wskazanie, kto jest pracodawcą może niekiedy budzić wątpliwości. Dzieje się tak np. wówczas, gdy pracownik zamierza skierować do pracodawcy pismo z określonym oświadczeniem lub żądaniem i zastanawia się, jak je prawidłowo zaadresować: do centrali firmy czy do jej terenowego oddziału, w którym wykonuje pracę.

Osoba fizyczna

Pracodawcą może być osoba fizyczna. Jest nią każdy człowiek. Pełną zdolność do czynności prawnych – w tym do czynności kreujących stosunek pracy (do zawarcia umowy o pracę jako pracodawca, ale też jako pracownik) – osoba fizyczna nabywa z chwilą uzyskania pełnoletności (por. art. 8 i 11 Kodeksu cywilnego).

Osoba prawna

Pracodawcą może być również osoba prawna. Zgodnie z art. 33 Kodeksu cywilnego osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Do osób prawnych występujących w obrocie prawnym zaliczają się m.in.:

• jednostki samorządu terytorialnego (gminnego, powiatowego i wojewódzkiego);
• przedsiębiorstwa państwowe;
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne i spółki akcyjne;
• instytucje kultury;
• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
• stowarzyszenia podlegające obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego;
• fundacje;
• związki zawodowe;
• związki pracodawców;
• kościoły i inne związki wyznaniowe.

Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy. W wypadkach i w zakresie w nich przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Osoba prawna działa (w szczególności w zakresie podejmowania czynności w sferze prawa pracy) przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowią inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający (art. 33, 35, 37, 38, 41 Kodeksu cywilnego).

Jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną

Trzecim podmiotem, który obok osób fizycznych i osób prawnych może występować jako pracodawca, jest jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Jej problematyczny prawnie status wynika z faktu, że w myśl przepisów Kodeksu cywilnego znajdujących odpowiednie zastosowanie w odniesieniu do stosunku pracy podmiotami, którym przepisy jednoznacznie przyznają:

• zdolność prawną, czyli zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków oraz
• zdolność do czynności prawnych (w tym do czynności z zakresu prawa pracy, takich jak np. nawiązywanie i rozwiązywanie stosunków pracy jako pracodawca)

są osoby fizyczne i osoby prawne.

Zgodnie z art. 331 § 1 Kodeksu cywilnego do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, które zatrudniają pracowników, mają zdolność prawną jako pracodawcy na mocy wspomnianego wcześniej art. 3 kp. Należy zatem stosować do nich odpowiednio przepisy o osobach prawnych, w tym zasadę, że jednostki takie działają przez swoje organy, czyli kierowników tych jednostek. Jak bowiem stanowi art. 31 § 1 Kodeksu pracy, za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba.

Wyodrębnienie jednostki organizacyjnej w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy powinno nastąpić w akcie regulującym ustrój danej osoby prawnej lub samodzielnej jednostki organizacyjnej, jako pracodawcy. Zapisy te mają potwierdzać i statuować samodzielność organizacyjną i finansową tego pracodawcy, a także nadawać mu zdolność do zatrudniania pracowników we własnym imieniu i dokonywania czynności z zakresu prawa pracy (por. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 10 grudnia 2020 roku, III PK 154/19). Należy jednocześnie zauważyć, że – jak wskazał Sądu Najwyższy – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wyroku z 2 września 2020 roku, I PK 39/19 – jednostka organizacyjna wydzielona w strukturze danej osoby prawnej nie jest pracodawcą, jeżeli nie wypłaca wynagrodzeń, nie opłaca składek na ubezpieczenia społeczne za pracowników, nie posiada rachunku bankowego, numeru NIP, REGON, nawet gdy prowadzi samodzielną politykę zatrudnienia, a jej kierownik ma umocowanie do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy.

Przykład 1.

Bank o zasięgu ogólnokrajowym, działający w formie spółki akcyjnej, ma swoją siedzibę w Warszawie, a jego oddziały funkcjonują w różnych miastach. Oddział w Olsztynie przeprowadził rekrutację na stanowisko specjalisty ds. kredytów hipotecznych. W statucie banku zapisano, że jego oddziały są wyodrębnionymi jednostkami organizacyjnymi, które mogą zatrudniać pracowników, jako odrębni pracodawcy. W związku z tym z pracownikiem wyłonionym w wyniku przeprowadzonej rekrutacji jako pracodawca zawarł umowę o pracę oddział w Olsztynie reprezentowany przez dyrektora tego oddziału (a nie bank jako osoba prawna).

W przypadku dużych firm o szerokim zasięgu terytorialnym, nadanie statusu pracodawcy ich wyodrębnionym jednostkom organizacyjnym może być rozwiązaniem pozwalającym na decentralizację zarządzania sprawami zatrudnienia służącą podejmowaniu bardziej racjonalnych decyzji w tym zakresie.