Zatrudnienie głuchych przynosi korzyści obu stronom – nie bądź głuchy na Głuchych!

„Głusi potrafią wszystko, tylko nie potrafią słyszeć” – to słowa rektora Uniwersytetu Gallaudeta, Thomasa Hopkinsa Gallaudeta, mówiące prawdę oraz łamiące stereotypy o niesłyszących. Przez brak zmysłu słuchu, Głusi odbierani są – niesłusznie – jako osoby ułomne lub o mniejszej inteligencji. A potrafią oni to samo, co słyszący. Osoba głucha, jest tak samo dobrym pracownikiem jak osoba słysząca – czy to lekarzem, aptekarzem, budowlańcem czy księgowym. Należy jedynie znaleźć wspólny język. Przeczytaj, co daje oraz jak przygotować się na zatrudnienie głuchych.

Matematyka po chińsku, czyli parę słów o Głuchych

Istnieją i głusi, i Głusi – ci pierwsi po prostu nie słyszą, ci drudzy, to mniejszość językowo-kulturowa.  

Językiem rodzimym głuchego Polaka, czyli pierwszym nabywanym w dzieciństwie jest Polski Język Migowy (PJM). Jest to taki sam język naturalny jak polski, angielski czy chiński, tyle że bez utrwalonej odmiany pisanej. Język polski, zarówno brzmiący, jak i pisany, jest dla głuchego językiem obcym, którego przyswojenie i rozwijanie wymaga wielkiego trudu i może się nie udać. Niczym język chiński dla słyszących Polaków.

Głusi Polacy to mniejszość językowa, tak jak mieszkający w Polsce Litwini, Białorusini czy Romowie. Nauka głuchych poprzez język oralny, mówiony to tak jak nauka słyszącego matematyki po chińsku – niezrozumienie nie wynika z otępienia intelektualnego, tylko z nauczania w niewłaściwym języku.

Terminologia związana z głuchotą

Zacznijmy od tego, że osoby głuche wolą, aby mówić na nich „g/Głusi”, a nie niesłyszący, ponieważ w słowie „niesłyszący” jest zwrot „nie”, który wskazuje na jakąś NIEprawidłowość, NIEumiejętność. A Głusi nie chcą być postrzegani jako osoby,  które czegoś nie umieją, tylko za osoby, które coś potrafią i przynależą np. do mniejszości językowej/kulturowej – Głuchych. Język polski jest dla Głuchych językiem obcym. I co ciekawe, każdy kraj ma inny język migowy.

Kultura Głuchych – to ruch społeczny, którego wspólnym elementem jest doświadczenie głuchoty w kontekście kultury. Osoby utożsamiające się z kulturą Głuchych swojego niesłyszenia nie postrzegają jako niepełnosprawności. Słowo „Głuchy” pisane jest zawsze dużą literą, jeśli od­nosi się do członkostwa w kulturze. Wyznacz­nikiem, który definiuje członkostwo, nie jest stopień utraty słuchu, ale poczucie tożsamości, przynależności do tej grupy, jej ak­ceptacja oraz bycie akceptowanym. Istotnym spoiwem danej społeczności jest polski język migowy (PJM), któ­ry posiada swoją historię, ulega zmianom, wpływa na po­strzeganie otaczającego świata. Ten obraz świa­ta przekazywany jest następnym pokoleniom. Wspólne doświadczenia, takie jak uczęszczanie do szkół dla niesłyszących czy borykanie się z problemami życia w świecie słyszących dopeł­niają obrazu odrębności kulturowej Głuchych.

Głuchy/głuchy – słowo „głuchy” ma dwa znaczenia:

• Głuchy – pisane dużą literą odnosi się do członkostwa w Kulturze Głuchych, jej norm, warto­ści i przekonań, które różnią się od kultury słyszą­cych. Duża litera „G” oznacza, że stan głuchoty jest przynależnością kulturową, a nie tylko stanem zdrowia. Zdanie:

• „Jestem głuchy” oznacza postrzeganie sie­bie jako osoby, która utraciła słuch.
•  „Jestem Głuchy” oznacza członkostwo w Kulturze Głuchych.

Osoba słysząca może być Głucha – jeśli wychowała się w Kulturze Głuchych (np. słyszące dziecko niesłyszących rodziców).

• głuchy – to osoba, która ma ponad 90 decybeli utraty słuchu. Jej możliwości słuchowe są tak ograniczone, że nie jest ona w stanie opanować języka mówionego. To, że taka osoba nic nie słyszy, nie oznacza że nic nie potrafi.

Niedosłyszący – osoba z 80–90-decybelowym ubytkiem słuchu, który stwarza trudności w porozumiewaniu się językiem mówionym, jednak w mniejszym stopniu niż u osoby głuchej. Osoba niedosłysząca ma też trudno­ści z rozumieniem mowy bez użycia aparatów słuchowych, lecz w sprzyjających warunkach może wypowiedzi mówione zrozumieć.

PJM – polski język migowy, naturalny sposób porozumiewania się Głuchych. Język ten ma swoją gramatykę, inną niż w języku polskim. PJM charakteryzuje się znakami wizualno-przestrzennymi oraz bogata mimiką i ekspresją.

SJM – system językowo-migany lub system językowo-migowy. To „suche” przełożenie języka polskiego na odpowiednie znaki, z polską gramatyką. Bez mimiki oraz znaków wizualno-przestrzennych. Nie jest on naturalnym językiem Głuchych.

CODA – słyszące dziecko niesłyszących rodziców (child of death adults). Statystyki mówią, że ponad 90% rodziców Głuchych ma słyszące dzieci. Wielu CODA identyfikuje się jednocześnie z kultu­rą Głuchych i kulturą słyszących. Jednakże życie w dwóch „światach” może prowadzić do poczucia zagubienia czy rozchwiania tożsamo­ściowego.

Paternalizm – ciągłe zastępowanie Głuchych we wszystkim, co robią. Niektórzy słyszący często uważają Głuchych za osoby na tyle niepełnosprawne, że nie są w stanie samodzielnie funk­cjonować w społeczeństwie.

Audyzm – przekonanie, że bez słuchu nie można normalnie funkcjonować. Uczucie litości do osób głuchych i usilne namawianie ich do aparatów słuchowych czy implantów.

Głuchy pracownik – zatrudniać czy nie zatrudniać?

W Polsce wciąż panuje przekonanie, że głuchy ma gorsze kompetencje. Wyrosło ono z myślenia, że skoro głuchy nie słyszy, oznacza to, że nic nie umie – podważane są jego kompetencje w języku polskim. Ciekawy natomiast jest fakt, że z powodu nieznajomości języka polskiego nie obniża się kompetencji obcokrajowców w Polsce – tylko szuka się z nimi wspólnego języka.

Osoba głucha posiada wszelkie predyspozycje, aby pracę wykonywać. Niesłyszący to pracownik obowiązkowy, lojalny i kompetentny. Zatrudnienie głuchych przynosi korzyści zarówno ekonomiczne (np. dofinansowanie z PFRON), jak i pozaekonomiczne (np. dobry pracownik, CSR, diversity management).

Mocne strony głuchych pracowników to m.in.:

• doskonały zmysł obserwacji,

• doskonała pamięć wzrokowa i kinestetyczna,

• umiejętność wyłączenia się, skupienia na zadanej rzeczy, pracy, zadaniu (ma to swój rezultat w wysokiej efektywności pracy),

• duża motywacja do pracy u osób młodych,

• bardzo duża sprawność w korzystaniu z programów do komunikacji społecznościowej,

• zdolności manualne, wyczucie estetyki,

• uczciwość,

• przywiązanie do miejsca pracy, zaangażowanie,

• cierpliwość.

Słabe strony Głuchych pracowników to:

• trudności w komunikacji werbalnej,

• trudności w myśleniu abstrakcyjnym,

• trudności w rozumieniu skomplikowanych tekstów pisanych.

Jak komunikować się z Głuchym pracownikiem?

Głusi (słabosłyszący) porozumiewają się na kilka sposobów:

• za pomocą języka pisanego – na kartce, przez e-mail, SMS – dotyczy szczególnie młodych ludzi,

• za pomocą języka mówionego – mowa może być trudna do zrozumienia, zniekształcona,

• za pomocą języka migowego (PJM) lub języka miganego (SJM) – który umożliwia najpełniejszą komunikację.

Powyższych sposobów powinien użyć pracodawca do komunikacji z głuchymi, uważając, by:

• przy mówieniu – być odwróconym twarzą do niesłyszącego, nie zasłaniać ust i nie chodzić po pomieszczeniu w trakcie mówienia,

• przy pisaniu – pisać jasne, proste, zwięzłe zdania. Należy być cierpliwym, nie okazywać irytacji. Nie należy z góry zakładać, że głuchy zrozumiał wszystkie komunikaty, dlatego też dobrze upewnić się, ile dana osoba zrozumiała i czy wie, co ma robić. Jeśli osoba głucha nie rozumie treści, należy zadać pytanie w inny sposób. Przydatne jest również pokazanie czynności – Głusi są dobrymi obserwatorami.

Powyższe sposoby są dostępne tylko dla tych głuchych, którzy znają język polski.

Chcę zatrudnić Głuchego – gdzie się zgłosić?

Instytucje, które mogą być pomocne przy zatrudnieniu głuchego w znalezieniu odpowiedniej osoby, to m.in.:

1. Podmioty stworzone z myślą o niesłyszących, np.:

• migam.pl lub wideotłumacz – udostępnia narzędzia usprawniające komunikację między głuchymi a słyszącymi (np. tłumacz online),

• praca bez barier – agencja rekrutacyjna osób głuchych,

• Polski Związek Głuchych – oddziały terenowe.

2. Fundacje zajmujące się aktywizacją osób wykluczonych społecznie (w tym niesłyszących), np. Eudajmonia, Aktywizacja, Grejpfrut, Integracja itd.

3. Podmioty rządowe, m.in.:

• Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych  – trenerzy pracy,

• Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych,

• Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

• Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych,

• Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej

W przypadku ogłoszenia o pracę należy podać informację w zwięzły sposób wraz z możliwością kontaktu. Można zaznaczyć, że osoby głuche są mile widziane. Np. „Zatrudnię kierowców. Cały etat. Dwie zmiany. Umowa o pracę. Osoby głuche mile widziane! Prosimy o kontakt SMS nr …, e-mail… lub osobiście: Firma X, ulica Y”.

Zatrudnienie Głuchych to korzyści finansowe oraz pozafinansowe

Zatrudnienie Głuchych przynosi zarówno korzyści finansowe, jak i pozafinansowe.

Do korzyści finansowych można zaliczyć:

1. Obniżenie lub likwidacja składki na PFRON – mimo że Głusi nie postrzegają siebie jako osoby niepełnosprawne, to w ujęciu medycznym mają taki status, dlatego też zatrudnienie Głuchych to należne przywileje z PFRON.

2. Możliwość dofinansowania wynagrodzenia dla osoby głuchej – dofinansowywane jest wynagrodzenie brutto, składki społeczne oraz na Fundusz Pracy i FGŚP. Wielkość dofinansowania zależy od stopnia niepełnosprawności  – maksymalnie można dostać 90% kosztów płacy pracownika.

Aby skorzystać z tych przywilejów, Głuchy musi zostać zatrudniony na umowę o pracę oraz zostać wykazany w ewidencji prowadzonej przez PFRON. Pracodawca nie może zwalniać innego pracownika na miejsce Głuchego.

3. Możliwość dofinansowania stanowiska pracy – fundusze są  przyznawane przez starostę po podpisaniu umowy, poniesieniu kosztów, utrzymania stanowiska pracy przez 36 miesięcy i złożeniu wniosku o refundację. Maksymalna pomoc to 15-krotność miesięcznego wynagrodzenia. Refundacja dotyczy udokumentowanych kosztów zakupu, a nie dotyczy wydatków poniesionych przed podpisaniem umowy. Dofinansowanie stanowiska pracy stanowi pomoc de minimis.

4. Zwrot kosztów szkoleń dla pracownika głuchego – refundacja jest przyznawana przez starostę właściwego ze względu na siedzibę firmy, po uprzednim złożeniu wniosku przez pracodawcę. Maksymalne dofinansowanie wynosi 60–70% poniesionych kosztów.

5. Zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi głuchemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika głuchego na stanowisku pracy.

6. Zwrot kosztów szkolenia z zakresu powyższych czynności pracowników pomagających.

Korzyści pozaekonomiczne, jakie przynosi zatrudnienie Głuchych, to:

• CSR – społeczna odpowiedzialność biznesu – pozytywny wizerunek firmy, reklama,  przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz zwiększanie wrażliwości społecznej u pozostałych pracowników,

• zarządzanie różnorodnością (diversity management) – zatrudnienie Głuchych wiąże się ze zwiększeniem różnorodności w miejscu pracy. Przede wszystkim jest to związane z wymianą kulturową, zapoznaniem z nową kulturą, mało znaną w świecie słyszących. Jest to także zetknięcie z językiem obcym, jakim jest Polski Język Migowy.

• zmotywowany, lojalny i kompetentny pracownik – Głusi posiadają konkretne kompetencje jako pracownicy i ich odpowiednie wykorzystanie zwiększy efektywność w miejscu pracy – są to osoby bardzo spostrzegawcze, szybko uczące się wykonywania danej czynności, potrafią bardzo długo skupiać swoją uwagę na tej samej czynności, wykonując ją z dużą starannością i dokładnością. Mają zwykle bardzo rozwinięte zdolności manualne.

• wzrost konkurencyjności firmy - dotarcie do szerszego grona klientów, reklama (Głusi szybko przekazują sobie informacje o sprzyjających im firmach

Jak przygotować stanowisko pracy oraz zespół na zatrudnienie Głuchych?

Przygotowanie stanowiska pracy

Najczęściej do pracy Głuchego nie potrzeba specjalistycznego stanowiska. Dobrą praktyką jest:

• siedzenie niesłyszącego w miejscu, z którego ma kontakt wzrokowy z innymi pracownikami, a jego wzrok pada w kierunki drzwi,

• gdy osoba jest słabosłysząca i korzysta z aparatu słuchowego,  dobrze zadbać, aby w miejscu pracy nie było rozpraszających dźwięków (np. radio),

• wyposażenie w przyrządy do pisania,

• posługiwanie się komputerem lub telefonem do komunikacji wewnątrz firmy,

• zamontowanie świetlnych sygnałów alarmowych,

• opis czynności i regulamin w formie graficznej i pisemnej.

Przygotowanie zespołu

Odpowiednie przygotowanie zespołu pomoże w uniknięciu krępujących sytuacji oraz ułatwi współpracę, wspólne spędzanie czasu w firmie. Przygotowanie zespołu to:

• poinformowanie o głuchym pracowniku,

• poinformowanie, aby unikać paternalizmu oraz audyzmu w stosunku do niesłyszącego, ale by go traktować po partnersku,

• dobrze wyznaczyć jedną osobę odpowiedzialną za komunikację z głuchym – tak, aby być pewnym, że do głuchego zawsze docierają ważne informacje (np. ewakuacja),

• dobrze też nauczyć pracowników podstawowych znaków PJM, a przynajmniej jednego z nich wyszkolić w tym języku,

• poinformowanie o sposobach komunikacji z głuchym,

• warto rozważyć większą liczbę głuchych – pozwoliłoby to na utworzenie stanowiska mentora, opiekuna głuchych. Można się ubiegać o dofinansowanie z PFRON  do wynagrodzenia asystenta.

Spotkania grupowe

Organizując spotkanie grupowe, należy pamiętać, aby:

• osoby głuche miały dobrą widoczność oraz dobrze widziały prowadzącego (bez naświetleń słonecznych),

• nie wchodzić pomiędzy tłumacza a osobę głuchą,

• ograniczyć elementy wizualnie rozpraszające uwagę (np. migająca prezentacja przy jednoczesnym mówieniu) oraz unikać mówienia w hałasie (np. muzyka w tle),

• komunikując się z osobą głuchą z udziałem tłumacza, należy zwracać się bezpośrednio do osoby głuchej,

• przekazywać głuchym wszystkie ważne informacje, które powinny być ogólnodostępne w pracy,

• upewnić się, jaki sposób komunikacji preferuje dana osoba.

Rozmowa kwalifikacyjna z głuchym kandydatem

Głusi są bardziej bezpośredni w zadawaniu pytań, mówieniu i formułowaniu oczekiwań. Na ogół dość szczegółowo pytają o charakter pracy, miejsce wykonywanej pracy, godziny, wymiar pracy i dochody – nie jest to stawianie warunków, ale chęć podjęcia świadomej decyzji o zatrudnieniu. Przykładowe pytania od głuchych to:

• gdzie mieści się firma,

• jak wygląda praca – tu najlepiej pokazać stanowisko, sprawdzi się obrazowe pokazanie czynności,

• jakie są godziny wykonywania pracy,

• jakie jest wynagrodzenie – z osobą głuchą należy mówić bardzo konkretnie,

• w kontakcie z głuchym należy komunikować wprost swoje oczekiwania, wypowiadane słowa powinny być zgodne z rzeczywistością – np. gdy po rozmowe głuchy dostanie komunikat „odezwiemy się do Pana” – będzie on czekał na odpowiedź.

Przydatne informacje dla pracodawcy

1. Głuchy pracownik ma takie same przywileje co do czasu pracy, jak niepełnosprawny pracownik – jednak część głuchych woli pracować w pełnym wymiarze czasu pracy.

2. W przypadku komunikacji z osobą głuchą należy zarezerwować więcej czasu na spotkanie.

3. Dobrze jest włączać głuchych we wszystkie obszary firmy, pytać o opinię itd. – aby ich nie izolować.

4. Jeżeli rozmowa z głuchym pracownikiem ma dotyczyć poważnych tematów, należy zadbać o to, aby osoba tłumacząca na język migowy nie była ze środowiska bliskiego głuchemu pracownikowi – będzie to gwarantem dyskrecji i neutralności.

5. Nie należy oceniać głuchych pod względem ich umiejętności mowy. Fakt czy osoba głucha dobrze czy źle mówi, nie opisuje jej w całości.

6. Podczas rozmowy kwalifikacyjnej z głuchą osobą w obecności tłumacza należy zwracać się bezpośrednio do głuchego, nie do tłumacza. Natomiast należy się spodziewać, że głuchy będzie patrzył na tłumacza, nie na swego rozmówcę – co nie jest oznaką lekceważenia, a jedynie skierowania uwagi na przekaz od tłumacza.

7. Głuchy nie będzie pisał perfekcyjnie w języku polskim – może to być również widoczne w jego CV, nie należy odrzucać od razu CV zawierającego kilka błędów językowych.

8. Pracodawco – nie bądź głuchy na Głuchych!