Śmierć pracodawcy a wygaśnięcie umów z pracownikami

Nagła śmierć pracodawcy nie musi się wiązać z utratą zatrudnienia przez pracowników. Natomiast rodzina zmarłego pracodawcy będzie miała możliwość uporządkowania spraw firmy bez zawieszania jej działalności. 25 listopada 2018 r. weszły w życie przepisy, które umożliwiają firmom dalsze funkcjonowanie, mimo zgonu właściciela. Pracownicy, którzy znaleźli się w powyższej sytuacji, będą lepiej zabezpieczeni przed nagłym wygaśnięciem stosunku pracy. Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U.2018.1629), dalej zwana ustawą o zarządzie sukcesyjnym, reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą, oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.

Powyżej wskazane przepisy dotyczą przede wszystkim osób, które prowadzą działalność gospodarczą. Przedsiębiorcy, którzy są wpisani do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), będą mogli wyznaczyć tzw. zarządcę sukcesyjnego, który będzie kontynuował czynności firmy po ich śmierci.

Utrzymanie stosunku pracy w przypadku przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę lub ustanowienia zarządu sukcesyjnego

Zgodnie z art. 63² § 3 Kodeksu pracy umowy o pracę z pracownikami nie wygasają w przypadku:

    • przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ Kodeksu pracy (przejęcie pracowników przez innego pracodawcę);

    • ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym. W tym przypadku umowa o pracę z pracownikiem wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ Kodeksu pracy;

    • gdy zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu osoba, o której mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym albo zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach:

1. do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera osoba, o której mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym;

2. do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera zarządca sukcesyjny.    

Warto zwrócić uwagę, że strony powyższego porozumienia mogą także uzgodnić wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę.

    • gdy zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę na czas określony rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta, jeżeli termin jej rozwiązania przypada przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umowy. Jeżeli termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony przypada po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, umowa o pracę wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, chyba że wcześniej rozwiąże się z upływem czasu, na który została zawarta, albo strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umowy.

Zatem nowe przepisy nie przesądzają o kontynuacji zatrudnienia pracowników, których pracodawca zmarł, jednak dają możliwość zawarcia porozumienia dotyczącego dalszego trwania ich zatrudnienia.

Przykład 1.

Pan Józef był zatrudniony w firmie kominiarskiej w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony od 10 lat. 28 grudnia 2018 r. zmarł właściciel firmy, który miesiąc wcześniej wskazał swojego syna jako jej zarządcę sukcesyjnego. Pan Józef 15 stycznia 2019 r. złożył oświadczenie o chęci dalszej współpracy i kontynuacji zatrudnienia. Wobec powyższego posiada on pierwszeństwo przy zatrudnieniu na dotychczasowym stanowisku, mimo że jego umowa mogła zostać wygaszona przez śmierć pracodawcy. Syn właściciela powinien wziąć to pod uwagę, jeśli nadal będzie kontynuował działalność firmy kominiarskiej swojego ojca.

Śmierć pracodawcy a wynagrodzenie dla pracowników

Warto wskazać, że okres od dnia, w którym nastąpiła śmierć pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę albo dokonania uzgodnienia według zawartych porozumień jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 63² § 8 Kodeksu pracy).

W powyższym okresie osoby uprawnione do dokonywania czynności wskazane w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym (małżonek lub spadkobierca przedsiębiorcy), a jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny – zarządca sukcesyjny, może polecić pracownikowi wykonywanie pracy zgodnej z jego umową o pracę, określając okres wykonywania pracy przez pracownika i wymiar czasu pracy (art. 63² § 9 Kodeksu pracy).

W razie ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej zarządca sukcesyjny zatrudnia na poprzednich warunkach pracownika, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, jeżeli pracownik ten zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego (art. 63² § 12 Kodeksu pracy).

Nagła śmierć pracodawcy skutkowała natychmiastowym zaprzestaniem działalności, co stanowiło duży problem dla rodziny czy pracowników firmy. Aktualnie znowelizowane przepisy pozwalają dalej zarządzać firmą poprzez wyznaczoną wcześniej przed przedsiębiorcę osobę (zarządca sukcesyjny) czy też jego spadkobiercę, do czasu uregulowania spraw spadkowych. Ponadto zatrudnieni pracownicy będą mieli pewność co do kontynuacji ich pracy.

W przypadku niepowołania przez przedsiębiorcę zarządcy sukcesyjnego, będą mogli tego dokonać jego spadkobiercy, w terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Czy zmieni się nazwa firmy?

W sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny posługuje się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku” (art. 17 ustawy o zarządzie sukcesyjnym). Zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku (art. 18 ustawy o zarządzie sukcesyjnym). Zarządca sukcesyjny będzie reprezentował pracodawcę przed urzędem skarbowym i ZUS-em, przy zachowaniu dotychczasowego NIP-u zmarłego przedsiębiorcy. Zatem wchodzi on przede wszystkim w dotychczasowe stosunki pracy z pracownikami, z zachowaniem uprawnień i obowiązków zmarłego pracodawcy.

W jaki sposób ustanowić dotychczasowego zarządcę sukcesyjnego?

Ustalenie zarządcy sukcesyjnego jeszcze przed śmiercią przedsiębiorcy i po wpisie jego danych do CEIDG pozwala zachować ciągłość stosunków pracy pracowników oraz umożliwia funkcjonowanie firmy do czasu zakończenia pracy zarządcy. Sytuacja pracowników będzie uregulowana do czasu zakończenia sukcesji zarządczej, czyli maksymalnie do dwóch lat od śmierci pracodawcy. Możliwe jednak, że pracownicy zostaną przejęci przez kolejnego pracodawcę w trybie art. 23¹ Kodeksu pracy przed upływem dwóch lat, co pozwoli na kontynuację zatrudnienia tych pracowników.

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą, gdy nastąpiła śmierć pracodawcy, po śmierci zarządcę sukcesyjnego może powołać:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub

• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo

• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo

• zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku (art. 12 ustawy o zarządzie sukcesyjnym).

Zarządca sukcesyjny może pełnić swoją funkcję od czasu wpisania go do CEIDG.

Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu albo chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon, termin ten biegnie od dnia znalezienia zwłok przedsiębiorcy albo uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego zgon (art. 12 ust. 10 ustawy o zarządzie sukcesyjnym).

Zarządca sukcesyjny jest zobowiązany zgłosić do urzędu skarbowego, że będzie kontynuował prowadzenie firmy po zmarłym przedsiębiorcy. Jeśli tego nie zrobi w terminie dwóch miesięcy od stwierdzenia zgonu, spadkobiercy nie powinni posługiwać się wtedy NIP-em zmarłego przedsiębiorcy.

Warunki ustanowienia zarządu sukcesyjnego

Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest (art. 6 ustawy o zarządzie sukcesyjnym):

• powołanie zarządcy sukcesyjnego;

• wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;

• dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.

Warto jednak pamiętać, że nie można ustanowić zarządu sukcesyjnego, jeżeli została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy.

Podsumowując, nowe przepisy pozwalają zabezpieczyć stosunki pracy pracowników, których pracodawca poniósł śmierć. Nie dochodzi do natychmiastowego wygaśnięcia stosunków pracy i mogą się oni porozumieć co do dalszego trwania zatrudnienia. Pracodawcy, którzy prowadzą działalność gospodarczą i są wpisani do CEIDG, mogą zabezpieczyć interesy swojej firmy poprzez wskazanie zarządcy sukcesyjnego, który wejdzie w uprawnienia i obowiązki pracodawcy.