Samo ogłoszenie upadłości niewypłacalnego konsumenta nie kończy jeszcze jego drogi do oddłużenia. Po wydaniu postanowienia sądowego jego majątek staje się masą upadłości. Syndyk wyznaczony przez sąd – po ustaleniu wierzycieli, sporządzeniu spisu inwentarza oraz likwidacji masy upadłościowej – składa sądowi plan spłaty wierzycieli z uzasadnieniem albo informację, że zachodzą przesłanki do odmowy ustalenia planu lub umorzenia zobowiązań upadłego. Projekt planu wyznacza sposób podziału uzyskanych z likwidacji środków oraz zakres i czas spłacania przez upadłego zobowiązań, których nie udało się zaspokoić.
Plan spłaty wierzycieli uregulowany art. 491[14] Prawa upadłościowego stanowi połączenie dwóch procedur – procesu dotyczącego składania i ustalania projektu planu podziału sum uzyskanych z likwidacji oraz procesu zaspokajania wierzycieli w ramach planu spłat. Zamiast sporządzać wiele planów podziału środków uzyskanych z likwidacji masy upadłości syndyk opracowuje jeden plan spłaty wierzycieli. Pierwsza spłata ustalona w planie to podział środków uzyskanych wskutek likwidacji, kolejne kwoty mają już pochodzić z osiąganego przez upadłego przyszłego dochodu. Instytucja planu spłaty daje komfort i gwarancję upadłemu co do wielkości środków, jakie miesięcznie będzie musiał przeznaczyć na spłatę swojego zadłużenia. Dodatkowo w okresie wykonywania planu spłaty nie jest możliwa egzekucja wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości.
Plan spłaty wierzycieli a rola syndyka
Plan spłaty ustalany jest przez sąd upadłościowy po zakończeniu postępowania upadłościowego, czyli po zatwierdzeniu listy wierzytelności oraz wykonaniu planu podziału funduszy masy upadłości. Sąd – po wysłuchaniu upadłego, syndyka i wierzycieli – określa czas trwania i miesięczne kwoty spłat. Co do zasady plan spłaty nie powinien być dłuższy niż 36 miesięcy. Jest on jednak wydawany na podstawie projektu planu spłaty wierzycieli, który tworzy syndyk. Zanim więc sąd wyda postanowienie w omawianym przedmiocie, syndyk musi wyrazić swoją opinię co do sytuacji finansowej i możliwości zarobkowych upadłego.
Zgodnie z art. 491[14] ust. 1 Prawa upadłościowego po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości syndyk składa sądowi:
projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem
lub informację, że zachodzą przesłanki do:
a. odmowy ustalenia planu spłaty wierzycieli;
b. odmowy umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli;
c. umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli;
d. warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.
Proces ustalania projektu planu spłaty
Projekt planu spłaty zostaje tworzony na podstawie liczby i wielkości wierzytelności. Stąd też plan spłaty obejmuje jedynie wierzytelności zgłoszone w postępowaniu upadłościowym (z wyjątkiem podlegających z urzędu umieszczeniu na liście wierzytelności). Wierzyciel powinien dokonać zgłoszenia wierzytelności syndykowi w ciągu trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Wierzytelność zgłoszoną po ustawowym terminie pozostawia się bez rozpoznania, o ile syndyk zdążył już przygotować projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem albo informacji o odmowie ustalenia planu spłaty.
Wierzytelności, które w postępowaniu upadłościowym podlegały z urzędu umieszczeniu na liście wierzytelności (chodzi tu przede wszystkim o należności ze stosunku pracy) syndyk uwzględnia w treści planu spłaty z urzędu. Nie ma potrzeby wskazywania ich przez wierzycieli.
W sytuacji gdy postępowanie upadłościowe zostało wszczęte wyłącznie na wniosek wierzyciela, syndyk przed przystąpieniem do przygotowania projektu wzywa upadłego do złożenia oświadczenia, czy wnosi on o sporządzenie planu spłat, czy też o umorzenie zobowiązań lub o warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłat. Jeśli upadły w postępowaniu wszczętym bez jego inicjatywy oświadczy, że nie wnosi o sporządzenie planu spłaty ani o umorzenie zobowiązań lub warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłat, bądź też nie złoży żadnego oświadczenia w wyznaczonym terminie, sąd upadłościowy wyda postanowienie o zakończeniu postępowania. Jeśli jednak upadły złoży oświadczenie, iż wnosi o sporządzenie planu spłaty wierzycieli albo o umorzenie zobowiązań, wówczas syndyk postępuje tak, jak w przypadku upadłości wszczętej na wniosek dłużnika, tj. przystępuje do sporządzenia projektu planu spłaty.
Przed złożeniem w sądzie projektu planu spłaty wierzycieli syndyk ma obowiązek kolejno doręczyć dłużnikowi i wierzycielom:
- projekt planu spłaty z uzasadnieniem lub też informację, że zachodzą przesłanki do odmowy ustalenia planu spłat bądź przesłanki do umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłat, lub podstawy do warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłat;
- pouczenie o prawie do wnioskowania o wyznaczenie rozprawy;
- zobowiązanie do złożenia stanowiska w przedmiocie projektu planu lub występowania wymienionych w informacji przesłanek w terminie 14 dni.
- ustalenia planu spłaty wierzycieli, lub
- umorzenia zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, lub
- warunkowego umorzenia zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, lub
- odmowy ustalenia planu spłat albo umorzenia zobowiązań bądź warunkowego umorzenia zobowiązań.
Postanowienie sądu obwieszcza się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (najprawdopodobniej po 1 grudnia 2021 roku postanowienia sądu upadłościowego będą publikowane w Krajowym Rejestrze Zadłużonych).
Ustalenie planu spłaty a procedura sądowa
Postanowienie sądu w omawianym przedmiocie może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym lub po przeprowadzeniu rozprawy. Rozprawa wymagana jest jedynie w sytuacji, gdy upadły, syndyk lub wierzyciel złożyli wniosek o jej przeprowadzenie. Jeżeli takiego wniosku nie będzie, sprawa zostanie rozpoznana na posiedzeniu niejawnym.
W przypadku braku zgłoszeń wierzytelności i braku wierzytelności, które podlegają umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu, syndyk zawiadamia sąd o takim stanie rzeczy. Sąd wydaje wówczas postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Wyjątkowo zaś, mimo braku zgłoszeń wierzytelności i wierzytelności uwzględnianych z urzędu, syndyk przygotowuje projekt planu spłat lub informację o przesłankach o umorzeniu postępowania, jeśli w toku postępowania nie zostały zaspokojone koszty należne syndykowi tymczasowo pokryte przez Skarb Państwa lub inne zobowiązania masy upadłości.
Postanowienie sądu upadły oraz każdy z wierzycieli ma prawo zaskarżyć w postępowaniu zażaleniowym. Termin do wniesienia zażalenia rozpoczyna się w dniu obwieszczenia postanowienia sądu i wynosi tydzień. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy postanowienie zostało wydane po przeprowadzeniu rozprawy – wtedy tygodniowy termin do wniesienia zażalenia dla uczestników rozprawy biegnie od daty rozprawy.
Co zawiera plan spłaty?
Plan spłaty wierzycieli stanowi w istocie harmonogram spłaty zadłużenia posiadanego przez upadłego. Ustalając go, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i szanse ich zaspokojenia w przyszłości, a także minimum egzystencjalne upadłego oraz osób pozostających na jego utrzymaniu. Sąd określa, w jakim zakresie i w jakim czasie konsument będzie zobligowany spłacić zobowiązania wynikające z listy wierzytelności i jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu. Sąd upadłościowy powinien określić wielkości pojedynczych rat (równe, degresywne, progresywne) oraz termin ich płatności, np. na koniec każdego miesiąca kalendarzowego, kwartału kalendarzowego czy roku.
Zasady brane pod uwagę przy ustalaniu planu spłaty
Plan spłaty wierzycieli powinien zostać stworzony w myśl zasady proporcjonalności oraz równego traktowania wierzycieli. Nie jest więc możliwe, aby upadły spłacał każdemu z wierzycieli posiadających rożne wierzytelności taką samą kwotę pieniężną. Kwoty powinny być uiszczane proporcjonalnie do wielkości danych wierzytelności.
Od powyższego istnieją jednak wyjątki – plan spłaty może przewidywać nieproporcjonalne spłaty, o ile wierzyciele wyrażą na to zgodę. Będzie to celowe w przypadku znaczących różnic między wielkościami pojedynczych długów upadłego. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w postanowieniu z 5 kwietnia 2019 roku (sygn. akt: VIII Gz 41/19) stwierdził, że „kategoryczny nakaz zaspakajania wierzytelności w sposób proporcjonalny może prowadzić do trudnych do zaaprobowania sytuacji, w których – jak to przyjęto w zaskarżonym postanowieniu – upadły miałby płacić co miesiąc na rzecz danego wierzyciela kwotę kilku złotych (czy wręcz groszy), co przy wielokrotnie wyższych kosztach samego przelewu nie miałoby żadnego uzasadnienia celowościowego (ekonomicznego). W takim przypadku, przy uwzględnieniu konieczności proporcjonalnego zaspokojenia wierzycieli w ramach całego planu spłaty, za dopuszczalne należy uznać możliwość jednorazowego zaspokojenia drobnych wierzycieli w ramach wybranej raty (lub kilku rat), wcześniej lub później niż pozostałych, lecz z zachowaniem takiego samego poziomu zaspokojenia”.
Kolejną zasadą, jaką sąd powinien brać pod uwagę, jest możliwość zarobkowania upadłego. Chwilowy brak zatrudnienia czy też brak aktywności zawodowej spowodowany subiektywnymi preferencjami upadłego nie powinien mieć wpływu na decyzję sądu upadłościowego. Sąd powinien uwzględniać takie okoliczności, jak wykształcenie upadłego, wyuczony zawód, sytuację na rynku pracy, wiek oraz stan zdrowia (np. choroby zawodowe, stopień niepełnosprawności, choroby przewlekłe). Przy wydawaniu decyzji sąd powinien więc opierać się na czynnikach obiektywnych, jak i indywidualnych upadłego.
Przy ustalaniu wysokości rat spłaty wierzycieli sąd musi mieć także na względzie minimum egzystencji upadłego oraz osób pozostających na jego utrzymaniu. Minimum egzystencji stanowi próg minimalnej konsumpcji wyznaczany przy wykorzystaniu metody potrzeb podstawowych. Zakres i poziom zaspokajanych potrzeb na poziomie minimum powinny zapewnić takie warunki, aby umożliwić reprodukcję sił życiowych człowieka, wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych w czasie pracy, nauki i wypoczynku. Minimum egzystencji wyznacza próg, poniżej którego istnieje obszar niedostatku czy ubóstwa oraz istnieje biologiczne zagrożenie życia i rozwoju psychofizycznego człowieka. Sąd powinien zatem ustalać harmonogram spłat w taki sposób, aby nie doprowadzić do ubóstwa upadłego.
Plan spłaty wierzycieli w upadłości konsumenckiej – podsumowując
Plan spłaty wierzycieli następuje po zatwierdzeniu listy wierzytelności oraz przeprowadzeniu likwidacji masy upadłości. Mimo że to sąd ustala plan spłaty, jego kreatorem jest syndyk. W przedmiotowym planie określony zostaje czas trwania i wysokość rat spłaty.
Najprościej rzecz ujmując, plan spłaty jest okresem próbnym ustalonym przez sąd, w którym badana jest uczciwość i rzetelność płatnicza upadłego. Jeżeli konsument będzie wykonywał swoje zobowiązania w sposób prawidłowy, może liczyć na całkowite oddłużenie, czyli umorzenie niespłaconych w trakcie postępowania upadłościowego wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości.
