Dłużnik może zwolnić się z długu nie tylko poprzez zapłatę, ale również poprzez świadczenie zastępcze. Z takim przypadkiem mamy do czynienia, gdy dłużnik przenosi na wierzyciela własność nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu. Pojawia się jednak w takim wypadku pytanie o skutki podatkowe. W naszym dzisiejszym artykule postaramy się w sposób kompleksowy odnieść się do tematyki podatkowej związanej ze sprzedażą nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu.
Zwolnienie z długu a odpłatne zbycie nieruchomości
Chociaż w potocznym języku najczęściej posługujemy się pojęciem sprzedaży nieruchomości, to jednak należy wskazać, że w zakresie odpłatnego zbycia mieszczą się również inne czynności prawne.
Przypomnijmy, że zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT opodatkowaniu podlega odpłatne zbycie nieruchomości, jeżeli zostało dokonane w ciągu 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym miało miejsce nabycie.
Powyższy przepis formułuje generalną zasadę, że odpłatne zbycie nieruchomości, przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, rodzi obowiązek podatkowy w postaci zapłaty podatku dochodowego.
Użyty w przepisie zwrot „odpłatne zbycie” oznacza każde przeniesienie prawa własności lub praw majątkowych w zamian za korzyść majątkową. Termin ten obejmuje zatem szeroki zakres umów i pozostaje bez znaczenia, czy do odpłatnego zbycia dochodzi w drodze zniesienia współwłasności, działu spadku, umowy zamiany lub sprzedaży.
Odpłatność, o której stanowi norma prawna, nie musi mieć charakteru pieniężnego w postaci konkretnego przepływu gotówkowego. Może oznaczać także uzyskanie świadczenia wzajemnego w postaci zapłaty w naturze. Pod pojęciem płatności nie należy rozumieć wyłącznie zapłaty w pieniądzu. Może być nią także zwolnienie z długu czy potrącenie wzajemnych, wymagalnych wierzytelności.
Kiedy ma miejsce zwolnienie z długu?
Kolejnym istotnym elementem naszej analizy jest wyjaśnienie, kiedy mamy do czynienia ze zwolnieniem z długu.
Jak stanowi art. 453 Kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się ze zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże, gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
Co istotne, przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy lub prawa w zamian za zwolnienie z długu, jest odpłatnym zbyciem tej rzeczy lub prawa; nie następuje bowiem za darmo.
W tym miejscu pojawia się również pytanie, czy w przypadku zwolnienia z długu mamy do czynienia z przychodem podatkowym.
Należy bowiem mieć na uwadze, że dla wystąpienia obowiązku podatkowego w ramach podatku PIT konieczne jest stwierdzenie, że na skutek danej czynności po stronie podatnika powstał przychód podatkowy.
Przy czym wspomniane przysporzenie majątkowe to nie tylko zwiększenie aktywów podatnika, ale także równocześnie zmniejszenie jego pasywów (zobowiązań). W konsekwencji, jeżeli z danej czynności prawnej wynika zmniejszenie zobowiązań podatnika względem wierzyciela, to również mamy do czynienia z przychodem podatkowym.
Na tę problematykę zwrócił uwagę Dyrektor KIS w interpretacji z 19 lipca 2017 roku (nr 0112-KDIL3-2.4011.171.2017.1.DJ). W przedmiotowej sprawie organ podatkowy wskazał, że skoro podatnik w zamian za przeniesienie na rzecz swojego wierzyciela (banku) własności zabudowanej nieruchomości otrzymał świadczenie wzajemne polegające na zwolnieniu z ciążącego długu, to wartość tego długu jest przychodem podatkowym.
W konsekwencji przeniesienie prawa własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu mieści się w zakresie przedmiotowym pojęcia odpłatnego zbycia. A jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości, do daty jej zbycia nie upłynęło 5 lat, to dokonane zbycie stanowiło źródło przychodów, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT.
Przykład 1.
Osoba fizyczna mająca dług wobec banku postanowiła skorzystać z instytucji określonej w art. 453 kc. W zamian za zwolnienie z długu przeniosła na rzecz banku własność nieruchomości, która została nabyta w 2009 roku. Z uwagi na fakt, że od końca roku kalendarzowego, w którym miało miejsce nabycie do momentu odpłatnego zbycia (w formie zwolnienia z długu), upłynął okres dłuższy niż 5 lat, zobowiązanie podatkowe nie powstanie.
Przykład 2.
Osoba fizyczna mająca dług wobec banku postanowiła skorzystać z instytucji określonej w art. 453 kc. W zamian za zwolnienie z długu przeniosła na rzecz banku własność nieruchomości, którą otrzymała w darowiźnie w 2020 roku. W takim wypadku mamy do czynienia z odpłatnym zbyciem nieruchomości, a podatnik jest zobowiązany do zapłaty 19% podatku dochodowego w deklaracji PIT-39.
Zwolnienie z długu w zamian za przeniesienie własności nieruchomości a podatek PCC
W przypadku gdy dochodzi do sprzedaży nieruchomości, po stronie kupującego wystąpi podatek od czynności cywilnoprawnych. Można zatem zastanawiać się, czy analogiczny obowiązek powstanie w przypadku instytucji przeniesienia własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu.
Zamknięty katalog czynności opodatkowanych podatkiem PCC został określony w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC.
Ustawodawca, wprowadzając w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych katalog czynności podlegających opodatkowaniu, wyłączył od opodatkowania inne podobne, które nie zostały wyraźnie wskazane w przepisie. Oznacza to, że czynności niewymienione w ustawowym katalogu nie podlegają opodatkowaniu, nawet gdy wywołują skutki w sferze gospodarczej takie same bądź podobne do tych, które zostały w nim wyliczone.
We wskazanym przepisie nie wymieniono instytucji zwolnienia z długu (art. 453 kc). W konsekwencji wraz z treścią interpretacji Dyrektora IS w Katowicach z 27 stycznia 2017 roku (nr 2461-IBPB-2-1.4514.697.2016.1.MD) możemy wskazać, że przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długów nie mieści się w katalogu czynności wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych i tym samym czynność ta nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem.
Mając na uwadze przedstawione argumenty, należy pamiętać, że przeniesienie prawa własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu jest czynnością generującą przychód podatkowy. To z kolei może skutkować powstaniem obowiązku podatkowego w zakresie podatku PIT, jeżeli spełnione są ustawowe warunki określone w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT.
