Wygaszenie zobowiązania poprzez zwolnienie z długu dla swej skuteczności, wymaga spełnienia przesłanek wskazanych w Kodeksie cywilnym. Sprawdź jakie czynności należy podjąć, by w skuteczny i ważny sposób dokonać zwolnienia z długu?
Czym jest zwolnienie z długu?
Zgodnie z art. 508 Kodeksu cywilnego zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Zwolnienie z długu jest zatem umową pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem. Pomimo, że najczęściej czynność ta dla dłużnika będzie korzystna i będzie leżeć w jego interesie, to bez złożenia przez niego oświadczenia o przyjęciu zwolnienia, skutek w postaci wygaśnięcia zobowiązania nie nastąpi.
Zgodnie z jednolitym orzecznictwem Sądu Najwyższego: „Zwolnienie z długu ma charakter umowny (art. 508 KC), nie można więc kwalifikować go jako oświadczenia strony, będącego treścią innej umowy, (…)” [Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 września 2007 r., II CSK 242/07, Legalis].
Do zwolnienia z długu konieczna jest umowa między dłużnikiem, a wierzycielem. Nie wystarczy jednostronne oświadczenie wierzyciela.
W umowie o zwolnienie z długu, strony określają ponadto termin, wraz z którym ma dojść do wygaśnięcia zobowiązania. W przypadku braku takich ustaleń, dług wygasa wraz z momentem zawarcia umowy. Możliwe jest także umowne ograniczenie zwolnienia wyłącznie do części długu, a także zastrzeżenie warunku, od którego uzależnione będzie wygaśnięcie zobowiązania.
Jaka jest forma umowy o zwolnienie z długu?
Kodeks cywilny nie przewiduje dla umowy o zwolnienie z długu żadnej szczególnej formy, w której powinna być ona zawarta. W związku z tym, zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego, obowiązuje swoboda wyboru formy.
Co istotne, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: „(…) wola stron może być uzewnętrzniona również w sposób dorozumiany” (art. 508 KC, por również wyrok SN z dnia 13 listopada 2003 r., IV CK 202/02, z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 224/13, oraz z dnia 25 sierpnia 2004 r., IV CK 590/03, w którym wskazał, że „oświadczenie woli w tym przedmiocie może być wyraźne, może też nastąpić przez czynności konkludentne, a więc w sposób dorozumiany, na przykład przez zwrot weksla, na którym dłużnik umieścił swój podpis)” [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - V Wydział Cywilny z dnia 29 grudnia 2015 r., V ACa 189/15, Legalis].
Czy możliwe jest zwolnienie z długu przyszłego?
Nie ma jednolitego stanowiska w orzecznictwie co do dopuszczalności zawarcia umowy o zwolnienie z długu, który na moment kontraktowania jeszcze nie istnieje.
W wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 listopada 2003 r., IV CK 202/02 Sąd Najwyższy stwierdza, że: „Umowa taka może dotyczyć (…) także długu jeszcze niewymagalnego chwili jej zawierania”. Przy czym zdaniem Sądu Najwyższego nie może to być dług nieistniejący (przyszły). Dalej idąca teza została postawiona w orzeczeniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 26 lutego 2008 r. I SA/Gl 890/07, gdzie sąd stwierdził, że: „Umowa o zwolnienie z długu może zostać zawarta tylko w przypadku istnienia wymagalnej wierzytelności”.
Z kolei w wyroku z dnia 3 października 2008 r., I CSK 125/08 Sąd Najwyższy wyraźnie opowiada się za przeciwną tezą, wskazując, że: „Zwolnienie z długu przyszłego należy uznać za czynność dopuszczalną. Zwolnienie z długu przyszłego wymaga dostatecznego sprecyzowania obowiązku świadczenia, od którego dłużnik ma być zwolniony. Przewidywania dotyczące możliwości powstania długu powinny być oparte na określonej, dostatecznie kształtowanej sytuacji prawnej”.
Przedstawiciele literatury prawniczej skłaniają się natomiast wyraźnie ku dopuszczalności zwolnienia z długu przyszłego.
Kiedy zwolnienie z długu jest niedopuszczalne?
Zawarcie umowy o zwolnienie z długu możliwe jest jedynie wobec tych zobowiązań, którymi można rozporządzać, tj. można decydować umownie o ich istnieniu. Dlatego też nie można zawrzeć takiej umowy i wygasić zobowiązania między innymi w przypadku:
- prawa odkupu (art. 595 Kodeksu cywilnego),
- prawa pierwokupu (art. 602 Kodeksu cywilnego),
- prawa dożywocia (art. 912 Kodeksu cywilnego).
Ponadto niekiedy o braku możliwości zawarcia umowy o zwolnieniu z długu, przesądzają przepisy szczególne. Przykładem jest art. 344 § 2 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym akcjonariusz i jego poprzednik prawny, nie mogą być zwolnieni z obowiązku wniesienia pełnego wkładu na akcje, zapłaty odsetek lub odszkodowania w razie nieterminowego dokonywania wpłat na akcje oraz obowiązku zwrotu świadczeń wypłaconych akcjonariuszowi, wbrew przepisom prawa lub postanowieniom statutu.
Zwolnienie z długu - skutki cywilnoprawne
Wskutek zawarcia umowy zwolnienia z długu, dochodzi do automatycznego wygaśnięcia związanych z długiem zobowiązań, mających na celu jego zabezpieczenie takich jak zastaw, hipoteka czy też poręczenie.
Wraz z długiem wygasają związane z nim zabezpieczenia.
Warto natomiast pamiętać, że jeżeli zwolnienie dotyczy jednego ze współdłużników solidarnych (np. dłużników ze wspólnego kredytu) - nie ma to automatycznego przełożenia na pozostałych współdłużników. Konieczna jest odrębna czynność prawna, w ramach której pozostali współdłużnicy zostaną zwolnieni i to zwolnienie przyjmą.
Jeżeli do zwolnienia z długu dochodzi w trakcie egzekucji (już po zasądzeniu długu), dłużnik może skorzystać z uprawnienia wynikającego z art. 840 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego, tj. może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części, albo ograniczenia z uwagi na fakt, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło. Gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy.
Zwolnienie z długu - skutki podatkowe
Należy pamiętać, że nieodpłatne zwolnienie z długu, może stanowić przychód podatkowy jako nieodpłatne świadczenie.
Zwolnienie z długu może zostać zakwalifikowane jako nieodpłatne świadczenie, a zatem stanowić przychód podatkowy.
W kontekście skutków podatkowych należy zwrócić także uwagę na orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 kwietnia 2017 r., I FSK 108/17, zgodnie z którym: „Zwolnienie z długu, o którym mowa w art. 508 KC - będąc nieefektywną formą wygaśnięcia wierzytelności, w następstwie której dłużnik nie ponosi ekonomicznego ciężaru jej wygaśnięcia, a wierzyciel nie uzyskuje ekonomicznego zadośćuczynienia swojemu świadczeniu opodatkowanemu VAT - nie stanowi uregulowania należności w rozumieniu art. 89b ust. 4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.).(…) Zwolnienie z długu, (…) nie zwalnia podatnika-wierzyciela od obowiązku rozliczenia podatku z tytułu transakcji na rzecz dłużnika, który został zwolniony od uregulowania należności, a podatnik-dłużnik w takim przypadku - skoro w wyniku tego zwolnienia nie ponosi ciężaru ekonomicznego tej transakcji (również podatku) - nie ma prawa do odliczenia, na podstawie art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.), VAT z faktury (umowy) dokumentującej otrzymane od wierzyciela świadczenie”.
