Umorzenie długu przez firmę windykacyjną

Istniejące zadłużenie pieniężne jest dla osób fizycznych znacznym obciążeniem. W niektórych przypadkach może dochodzić do umorzenia długu. Choć taka sytuacja jest z pewnością pozytywną wiadomością, to jednak trzeba się zastanowić, czy zdarzenie to nie wywołuje konsekwencji na gruncie prawa podatkowego. W niniejszym artykule przeanalizujemy podatkowe skutki, które wywołuje umorzenie długu.

Jakie przysporzenia mieszczą się w pojęciu przychodu podatkowego?

Naszą analizę zacznijmy od rozważań teoretycznych. Zasadniczo każdy przychód podatnika (poza przychodami zwolnionymi od podatku lub od których zaniechano poboru podatku) podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Trzeba jednak pamiętać, że pojęcie przychodu ma bardzo szeroki zakres. Sięgnijmy do definicji zawartej w art. 11 ust. 1 ustawy PIT, gdzie wskazano, że przychodami są: „otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń”.

Musimy zatem wyraźnie podkreślić, że w kategorii przychodu mieszczą się nie tylko przysporzenia o charakterze pieniężnym, lecz także wszelkie przysporzenia o charakterze niepieniężnym, takie jak nieodpłatne świadczenia czy świadczenia w naturze.

Przepisu ustawy PIT nie definiują pojęcia świadczeń w naturze czy też nieodpłatnych świadczeń. Do ustawy wprowadzono jedynie regulacje wskazujące na sposób ustalania wartości tych świadczeń.

Zobacz też:

Jak stanowi art. 11 ust. 2 ustawy PIT: „Wartość pieniężną świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania”.

Natomiast w myśl art. 11 ust. 2a ustawy PIT: „Wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:

jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – według cen zakupu;
jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku – według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku;
w pozostałych przypadkach – na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia”.

Przychód podatkowy jest bardzo obszerną kategorią obejmującą swoim zakresem przysporzenia niepieniężne. Ustawa PIT wskazuje tutaj m.in. na nieodpłatne świadczenia.

Przychody z nieodpłatnych świadczeń

Mimo że w ustawie PIT nie ma definicji nieodpłatnych świadczeń, to orzeczenia sądowe wielokrotnie odnosiły się do tej kwestii. Na podstawie wykładni językowej stwierdzono, że nieodpłatnym świadczeniem jest takie zdarzenie, którego skutkiem (następstwem) jest nieodpłatne przysporzenie majątku jednej osobie kosztem majątku innej osoby, innego podmiotu. Nieodpłatne świadczenie w znaczeniu prawa podatkowego obejmuje nie tylko świadczenie w rozumieniu prawa cywilnego (działanie lub zaniechanie na rzecz innej strony), lecz także w jego zakres wchodzą wszystkie zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawne, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu lub te wszystkie zdarzenia prawne oraz gospodarcze, których skutkiem jest nieodpłatne przysporzenie majątku mające konkretny wymiar finansowy. Tak wynika z uchwały NSA z 18 listopada 2002 r., FPS 9/02.

Analizując problematykę nieodpłatnych świadczeń, musimy również zauważyć, że przychodem podatkowym jest nie tylko sytuacja, w której podatnik otrzymuje konkretną wartość majątkową, co oznacza zwiększenie jego aktywów. Przychodem podatkowym są także takie zdarzenia, które powodują zmniejszenie zobowiązań podatnika wobec innych podmiotów.

Przychodem podatkowym jest również nieodpłatne zdarzenie powodujące zmniejszenie pasywów podatnika, tj. zmniejszenie zobowiązań podatnika.

Kwalifikacja przychodu z nieodpłatnych świadczeń do odpowiedniego źródła

Przychody z nieodpłatnych świadczeń zaliczane są do tzw. innych źródeł przychodów określonych w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT. Wynika to wprost z treści art. 20 ust. 1 ustawy PIT.

Zatem każde świadczenie mające realną korzyść finansową (w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów), o ile nie stanowi konkretnej kategorii przychodu zaliczanego do jednego ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1–8 ustawy PIT, jest dla podatnika przychodem z innych źródeł.

Tego rodzaju przychody są opodatkowane na zasadach ogólnych, co oznacza, że zastosowanie znajduje skala podatkowa określająca dwie stawki podatkowe, tj. 17% i 32%. Przychody z nieodpłatnych świadczeń są doliczane do pozostałych przychodów podatnika osiągniętych w roku podatkowym i opodatkowanych na zasadach ogólnych.

Przychody osiągane przez podatnika z nieodpłatnych świadczeń stanowią przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT.

Umorzenie długu jako przychód z nieodpłatnych świadczeń

Mając na uwadze powyższe informacje, możemy jednoznacznie stwierdzić, że umorzenie długu stanowi przychód z nieodpłatnych świadczeń, który powinien zostać opodatkowany.

W takim przypadku dochodzi bowiem do umorzenia kwoty, którą podatnik byłby zobowiązany zapłacić. To z kolei oznacza, że podatnik osiąga konkretne przysporzenie majątkowe o charakterze trwałym w postaci zmniejszenia pasywów.

Przypomnijmy, że za nieodpłatne świadczenie uznać należy bowiem świadczenie niewymagające opłaty, takie, za które się nie płaci, bezpłatne, czyli takie, którego skutkiem (następstwem) jest nieodpłatne – to jest niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu – przysporzenie majątku danej osobie, mające konkretny wymiar finansowy.

Nie ulega wątpliwości, że na skutek umorzenia długu zobowiązanie do jego zapłaty wygasa. To oznacza, że po stronie osoby zwolnionej z długu pojawia się przysporzenie majątkowe w postaci przychodu z nieodpłatnego świadczenia.

Takie stanowisko potwierdzają nie tylko organy podatkowe, lecz także sądy administracyjne. Przykładowo NSA w wyroku z 21 stycznia 2016 r., II FSK 2805/13, stwierdził, że umorzenie długu, a więc rezygnacja z należnej przez wierzyciela kwoty, stanowi dla dłużnika nieodpłatne świadczenie na jego rzecz. Z chwilą umorzenia długu podatnik uzyskuje przychód, w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy PIT, stanowiący wartość innych nieodpłatnych świadczeń ze źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy. Sąd podkreślił, że przychodem podatkowym są nie tylko aktywa zwiększające majątek podatnika, lecz także zmniejszenie jego pasywów.

Przykład 1.

Podatnik, będący jednocześnie dłużnikiem, uzyskał pozytywną decyzję w sprawie umorzenia jego długu. Wysokość długu wynosiła 5000 zł. Taka sytuacja powoduje, że po stronie podatnika powstaje przychód z nieodpłatnych świadczeń w wysokości 5000 zł. Należy go wykazać w rocznym zeznaniu podatkowym, zsumować go z pozostałymi dochodami i opodatkować na zasadach ogólnych.

Umorzenie długu jest zdarzeniem generującym dla dłużnika przysporzenie w postaci zmniejszenia pasywów. Taki przysporzenie stanowi zaoszczędzenie wydatków, a więc jest przychodem podatkowym. Przybiera ono postać przychodu z nieodpłatnych świadczeń.

Opodatkowanie umorzenia długu jest jednym z wielu przykładów zasady powszechności opodatkowania. Choć samo umorzenie długu stanowi dla osoby fizycznej korzyść finansową, to jednak trzeba pamiętać, że takie zdarzenie rodzi określone konsekwencje podatkowe.

Polecamy:

JPK V7M i JPK V7K, czyli comiesięczny obowiązek składania pliku JPK zamiast deklaracji VAT