Chmura obliczeniowa - regulacje Unii Europejskiej

Aktualnie obserwujemy ogromny skok cywilizacyjny, z którym w parze idzie wzmożony rozwój globalizacji oraz cyfryzacji. Miliardy osób korzystających codziennie z urządzeń i usług elektronicznych do celów prywatnych i zawodowych generują miliony terabajtów danych. Taki rozwój informatyzacji wymagał stworzenia narzędzia, dzięki któremu każdy z użytkowników sieci mógłby podzielić się wytworzonymi danymi z osobami na całym świecie, bez potrzeby wychodzenia z domu. Zadanie takie spełnia właśnie chmura obliczeniowa.

Chmura obliczeniowa, która umożliwia wykorzystywanie wspomnianych zbiorów danych, pozytywnie wpływa na światową gospodarkę i społeczeństwo, umożliwiając wprowadzenie zasadniczych innowacji przemysłowych i społecznych. Nie dziwi więc, że usługa ta jest coraz bardziej popularna i z każdym dniem przybywa jej wielu nowych zwolenników. Aby móc w pełni korzystać z jej dobrodziejstwa, wystarczy komputer, tablet lub smartfon oraz wydajne połączenie internetowe.

Wspomniany wysoki postęp technologiczny wymaga jednocześnie ciągłego dostosowywania prawa do nowych warunków. Z chmury obliczeniowej może korzystać każdy, zarówno twórcy danych (dzieł), jak i osoby, które dzieła te mogą wykorzystywać do celów prywatnych oraz komercyjnych. Rodzi to więc problemy na gruncie prawa autorskiego – globalizacja chmury obliczeniowej często nie pozwala bowiem na ustalenie tożsamości osoby, która bez wyraźnego pozwolenia autora wykorzystuje jego dzieło. Natomiast nawet jeżeli uda się ustalić informację o wspomnianym sprawcy, nierzadko nie wiadomo, jakie przepisy i jakie organy są właściwe do rozstrzygnięcia zaistniałego sporu.

Czym jest chmura obliczeniowa?

Najprościej rzecz ujmując, chmura obliczeniowa (z ang. Cloud Computing) to narzędzie służące do przetwarzania danych, które polega na zdalnym udostępnianiu użytkownikowi usług czy zasobów koniecznych do przetwarzania informacji. Chmura pozwala na współdzielenie i korzystanie z zewnętrznych zasobów infrastruktury informatycznej różnych użytkowników sieci, tj. sprzętu komputerowego czy serwerów przeznaczonych do przechowywania danych, niezależnie od geograficznej lokalizacji poszczególnych jej elementów oraz wykorzystywanych kanałów komunikacyjnych.

W ramach chmury obliczeniowej użytkownicy mają możliwość korzystania z różnego rodzaju oprogramowania niezależnie od miejsca jego instalacji. Mogą udostępniać i rozpowszechniać wyniki swojej pracy w wielu miejscach jednocześnie. Narzędzie to pomaga im również we współpracy z innymi osobami – niezależnie od odległości, która ich dzieli.

Usługa chmury obliczeniowej świadczona jest na danym serwerze, do którego użytkownik otrzymuje dostęp. Konsument może korzystać z udzielonej usługi w każdym momencie, niezależnie od miejsca, w którym się znajduje, oraz niezależnie od sprzętu komputerowego, z jakiego korzysta (komputera stacjonarnego, laptopa, tabletu, smartfonu).

Korzystanie z chmury obliczeniowej a jurysdykcja sądów

Omówiony wyżej model funkcjonowania chmury obliczeniowej stwarza wiele problemów, szczególnie z zakresu prawa autorskiego. Trudnościom tym wyszła naprzeciw Unia Europejska, która wydała Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1215/2012 z 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (dalej jako rozporządzenie nr 1215/2012). Akt ten pochylił się nad wieloma aspektami prawa autorskiego wykorzystywanego w internecie, ze szczególnym naciskiem na reguły ustalania jurysdykcji.

Chmura umożliwia płynne przenoszenie, udostępnianie i ponowne wykorzystywanie danych na różnych rynkach światowych i ponad granicami państw, a także między różnymi instytucjami i autorami dzieł czy badań w każdym zakątku globu. Dane wytworzone przez firmy lokalne są często przetwarzane w innym miejscu na świecie, zaś siedziby polskich i europejskich przedsiębiorstw nierzadko przenoszone są w inne obszary globu, w których istnieje możliwość szybszego dostępu do dużych pojemności danych i mocy obliczeniowych. Takie działania powodują, że udostępnianie i korzystanie z utworów znajdujących się w chmurze może wykraczać podmiotowo i przedmiotowo poza terytorium Polski. W tej sytuacji swoje zastosowanie znajdzie właśnie rozporządzenie nr 1215/2012, które szczegółowo określa właściwość miejscową i rzeczową odpowiednich organów w razie zaistnienia sporów na tle prawa autorskiego.

Właściwość ogólna sądów

Co do zasady, właściwym do rozpoznawania sporów wynikających z działalności i korzystania z chmur obliczeniowych jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej. Obywatelstwo pozwanego czy też miejsce jego pobytu nie mają większego znaczenia. Rozporządzenie nr 1215/2012 w przepisach art. 62 wskazuje dodatkowo, iż w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium danego państwa członkowskiego, którego sąd rozpoznaje sprawę, organ stosuje swoje prawo, tj. prawo krajowe. Z kolei w przypadku, gdy strona nie ma miejsca zamieszkania w tym konkretnym państwie, w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, sąd stosuje wówczas prawo tego państwa członkowskiego.

Jeżeli stroną pozwaną jest spółka lub inna osoba prawna, zgodnie z art. 63 rozporządzenia nr 1215/2012 przez miejsce, w którym znajduje się ten podmiot, rozumie się:

• siedzibę statutową spółki (osoby prawnej);

• miejsce, w którym znajduje się główny organ zarządzający;

• miejsce, w którym znajduje się główne przedsiębiorstwo.

Należy zwrócić uwagę, iż powyższy przepis nie ustanawia hierarchii między poszczególnymi siedzibami podmiotów prawnych. Oznacza to, że powód ma swobodę w wyborze miejsca sądu. Ma prawo wybrać ten okręg sądowy właściwy dla danej siedziby, który jest dla niego najdogodniejszy.

Właściwość szczególna sądów

Materię właściwości szczególnej reguluje art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012. Zgodnie z niniejszym przepisem jurysdykcja szczególna dotyczy spraw z zakresu umów, czynów niedozwolonych lub czynów podobnych do czynu niedozwolonego, roszczeń cywilnych o odszkodowanie lub przywrócenie do stanu poprzedniego zagrożonych sankcją karną, a także roszczeń cywilnoprawnych związanych z prawem własności oraz dobrami kultury.

Spory dotyczące którejś z powyżej wskazanych kwestii mogą być rozpoznawane zgodnie z jurysdykcją ogólną bądź przez sądy w miejscach wykonywania umowy czy zobowiązania, lub w miejscach, w którym nastąpiło lub może nastąpić wydarzenie wywołujące szkodę. Prawo wyboru właściwości sądowej należy do strony inicjującej sprawę.

Jak ustalić miejsce wykonania zobowiązania

Jurysdykcja szczególna może rodzić pewne problemy w związku z faktem, iż korzystanie z chmury obliczeniowej odbywa się w „sieci”, czyli niebezpośrednio na terytorium danego państwa. W rozporządzeniu nr 1215/2012 stwierdzono jedynie, iż miejscem wykonania usługi jest miejsce „końcowe” jej realizacji.

Przyczyną wspomnianego problemu jest zatem trudność w ustaleniu lokalizacji nośnika, na którym został utrwalony dany utwór (końcowa realizacja czynności). Do zapisu utworu pobranego z chmury obliczeniowej może dojść zarówno na pojedynczym serwerze, na dysku twardym, jak również na dysku przenośnym typu pendrive czy DVD-ROM. Co więcej, w przypadku wirtualnych danych może dojść do ich zwielokrotnienia i zapisania na kilku serwerach lub do podziału takich danych i utrwalenia ich na wielu nośnikach, np. na kilku płytach CD-ROM.

Na powyższe trudności zwróciła uwagę doktryna oraz judykatura. Zgodnie z przyjętą linią orzeczniczą miejsce sprzedaży dzieła czy wykonania usługi należy ustalać według umowy, tj. przy sprzedaży znaczenie będzie miało miejsce dostarczenia utworu, np. na nośniku CD-ROM, zaś przy usługach – miejsce, w którym usługa była świadczona lub miała być świadczona.

Podkreśla się przy tym, że ustalając miejsce wykonania zobowiązania nie należy brać pod uwagę miejsca zawarcia umowy między stronami, gdyż miejsce takie może być przypadkowe i nie pozostawać w jakimkolwiek związku z wykonaniem zobowiązania.

Dodatkowo w przypadku umów przenoszących prawa autorskie określenie miejsca wykonania zobowiązania wymaga również zwrócenia szczególnej uwagi na dopuszczalny umownie sposób eksploatacji utworu.

Jak ustalić miejsce, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę

W przypadku omawianej usługi poszczególne elementy deliktu są zazwyczaj powiązane z terytorium różnych państw, tym samym zarówno czyn, jak i jego skutek w postaci powstania szkody mogą być zlokalizowane w kilku krajach jednocześnie. Dla zobrazowania tego procesu można wskazać, iż jednorazowe działanie sprawcy w ramach usługi chmury może zostać zakwalifikowane jako czyn wywołujący szkodę w miejscu przesyłania utworu przez autora na serwer chmury, w miejscu, gdzie utwór jest utrwalany lub zwielokrotniany, jak również w miejscu lokalizacji serwera, za pomocą którego utwór jest eksploatowany.

Co do zasady, miejsce, w którym nastąpiła szkoda, jest tym, w którym nastąpiły szkodliwe skutki zdarzenia będącego źródłem odpowiedzialności. Podkreślić przy tym należy, że chodzi tu wyłącznie o miejsce, w którym naruszone zostało chronione dobro prawne, tzw. szkoda pierwotna. W przypadku praw autorskich nie można mówić o miejscu szkody, ale o miejscu działania, które powinno być rozumiane jako miejsce fizycznej obecności sprawcy, tj. miejsce, w którym sprawca przebywał podczas bezprawnego wykorzystania utworu, np. jego zwielokrotnienia lub rozpowszechnienia.

Właściwość przemienna sądów

Mogą pojawić się również sytuacje, kiedy dana sprawa rodzi konieczność pozwania większej liczby podmiotów lub gdy strona pozwana wychodzi z powództwem wzajemnym. Wówczas strona powodowa ma możliwość skorzystania z jednej z dostępnych w danej sprawie właściwości sądów.

Zgodnie z art. 8 rozporządzenia 1215/2012 osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może zostać pozwana:

• jeżeli pozywa się łącznie kilka osób – przed sąd na terenie, w którym ma miejsce zamieszkania jeden z pozwanych, o ile między sprawami istnieje tak ścisła więź, że pożądane jest ich łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie w celu uniknięcia wydania w oddzielnych postępowaniach sprzecznych ze sobą orzeczeń;

• jako strona trzecia w sprawach dotyczących powództwa gwarancyjnego lub interwencyjnego wobec osoby trzeciej – przed sąd, przed którym toczy się główne postępowanie;

• w sprawach dotyczących powództwa wzajemnego opierającego się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne – przed sąd, w którym zawisło powództwo główne.

Właściwość wyłączna

Właściwość wyłączna sądów w sprawach związanych z działalnością chmur obliczeniowych stanowi szczególny wyjątek od reguły. Zgodnie z art. 24 rozporządzenia nr 1215/2012 określone rodzaje spraw podlegają wyłącznie pod jedną, określoną w przepisach jurysdykcję. Taka właściwość, w przeciwieństwie do jurysdykcji szczególnej lub przemiennej, nie może zostać zmieniona przez strony. Oznacza to, że przepisy o właściwości wyłącznej stosuje się bez względu na miejsce zamieszkania pozwanego oraz jego obywatelstwo lub miejsce pobytu.

Do chmur obliczeniowych zastosowanie będzie miał bezpośrednio przepis art. 24 pkt 4 rozporządzenia nr 1215/2012, zgodnie z którym w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli, jak również podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania – sądem właściwym jest ten, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub z wnioskiem o rejestrację.

Chmura obliczeniowa a jurysdykcja sądowa – podsumowanie

Chmura obliczeniowa jest usługą ułatwiającą korzystanie z internetu. Dzięki niej każda osoba z dostępem do sieci, niezależnie od miejsca swojego przebywania, ma możliwość skorzystania z dorobku technologicznego i intelektualnego innych użytkowników.

Jednakże oprócz szeregu plusów takie rozwiązanie jest również źródłem wielu problemów, w szczególności natury prawnej. Codziennie miliony osób korzystają ze streamingu, dzieląc się swoją twórczością z innymi. Niestety wielu z użytkowników tej usługi robi to w sposób nielegalny, naruszając prawa autorskie twórców. Jurysdykcja sądowa w takich wypadkach jest właśnie jedną z takich trudności.

Dlatego też – oprócz świadomości istnienia prawa unijnego – warto samemu zadbać zawczasu o zabezpieczenie swoich interesów i korzystać wyłącznie z zaufanych usługodawców rozwijających takie rozwiązania techniczne, które ograniczają możliwość zwielokrotniania lub udostępniania utworu do jednego lub kilku serwerów zlokalizowanych wyłącznie na terytorium jednego państwa. W każdym innym wypadku dochodzenie swoich praw może okazać się znacznie utrudnione i o wiele bardziej czasochłonne.