Kara umowna jest określonym w umowie odszkodowaniem za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego przez dłużnika o czym mowa w art. 483. § 1 Kodeksu Cywilnego. Jest to swego rodzaju sposób zabezpieczenia wykonania zobowiązania. Kara umowna może być zastrzeżona jedynie w formie pieniężnej np. poprzez podanie konkretnej kwoty lub określenia procentowego w stosunku do wartości umowy.
Kara umowna ustalona przez strony
W momencie gdy w umowie zawartej przez strony zostanie określona kara umowna, wierzycielowi przysługuje prawo do ubiegania się o jej uzyskanie w określonych w umowie przypadkach.
Art. 484. § 1. stanowi, iż w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi, w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości, bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej zastrzegły to w umowie. Oznacza to, że zawarta w umowie kwota odszkodowania jest wiążąca, niezależnie od rozmiarów wyrządzonej szkody. W związku z czym poszkodowana strona umowy nie musi wykazywać rozmiaru szkody, gdyż sam fakt niedotrzymania warunków przez drugą stronę umowy, upoważnia poszkodowanego do wezwania wykonawcy do zapłaty kary umownej. Kara umowna zastępuje odszkodowanie.
Czy kara umowna może ulec zmniejszeniu?
Co jednak w sytuacji gdy wysokość kary jest dalece nieadekwatna do powstałej szkody? Może się zdarzyć, że wykonawca wykonał znaczną część zobowiązania, bądź wykonał zobowiązanie nienależycie, ale da się je naprawić niewielkim kosztem. Otóż zgodnie z prawem, a dokładniej z przepisami Kodeksu Cywilnego dłużnik, w określonych przypadkach, może żądać zmniejszenia kary umownej. Stanowi o tym § 2 wspomnianego powyżej art. 484.
Dłużnik może żądać miarkowania kary umownej jeśli:
- zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane,
- kara umowna jest rażąco wygórowana.
Zobowiązanie można uznać za wykonane w znacznej części jeśli ma ono znaczenie dla wierzyciela. Wszystko zależy w tym wypadku od przedmiotu umowy. Jeśli przedmiotem umowy jest wykonanie maszyny i dłużnik wykona ją np w 80% to i tak nie będzie ona zdatna do użytku, a wierzyciel nie będzie mógł z niej korzystać. Nie można wówczas uznać, iż ma ona znaczenie dla wierzyciela, ani żądać zmniejszenia kary umownej. Inaczej będzie np. przypadku dostawy towaru, gdy dłużnik dostarczy tylko jego część przykładowo 70%. Wierzyciel może te towary wykorzystać i można uznać, iż zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części, co jest podstawą do zmniejszenia kary umownej.
Jeśli chodzi natomiast o rażąco wygórowaną wysokość kary umownej, to kwestia ta nie jest łatwa w jednoznacznej ocenie. Nie ma bowiem wyznaczników co do maksymalnych wysokości kar umownych jakie mogą znaleźć się w umowie. Każdy przypadek jest indywidualny i tak też powinien być oceniany. O ile w teorii łatwo stwierdzić - kara umowna w wysokości 40% wartości umowy jest wygórowana, o tyle specyfika przedmiotu tej umowy, zapisy i zastrzeżenia mogą diametralnie zmienić tą ocenę.
Mniejsza kara umowna
Dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w określonych przypadkach opisanych powyżej. Ubieganie się o zmniejszenie kary umownej odbywa się na drodze sądowej poprzez uprzednie złożenie wniosku przez dłużnika z żądaniem zmniejszenia kary umownej. W przypadku, gdy wierzyciel wystąpił do sądu z powództwem dotyczącym żądania zapłaty kary umownej, dłużnik powinien zawrzeć zapis o żądaniu zmniejszenia kary w żądaniu oddalenia powództwa.
