Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy

W myśl postanowień Kodeksu pracy nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy - aktualny katalog. Jakie są zatem zadania i uprawnienia wskazanego organu w powyższym zakresie – piszemy o tym w niniejszym tekście.

Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy — podstawa prawna

Organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad BHP, a także regulacji dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej jest PIP. Podstawą działania tego podmiotu jest Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, zwana dalej „ustawą o PIP”.

Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy i regulacji ustawy o promocji zatrudnienia

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o PIP do zadań inspekcji należy:

nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad BHP, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych;
kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola przestrzegania obowiązku:

informowania powiatowego urzędu pracy przez bezrobotnych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności,
opłacania składek na Fundusz Pracy (FP),
dokonania wpisu do rejestru agencji zatrudnienia działalności, której prowadzenie jest uzależnione od uzyskania wpisu do tego rejestru,
prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie z warunkami określonymi w przepisach Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, dalej jako „ustawa o promocji zatrudnienia”,
prowadzenia działalności przez podmioty wskazane w art. 18c ustawy o promocji zatrudnienia, czyli przez podmioty, od których nie wymaga się wpisu świadczenia usług na rzecz bezrobotnych i poszukujących pracy do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia (Ochotnicze Hufce Pracy, centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej), zgodnie z warunkami określonymi w konkretnych przepisach ustawy o promocji zatrudnienia;

3. kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców.

Zobacz też:

Kontrola w zakresie spełniania przez wyroby wymagań, w tym dotyczących BHP

Do zadań inspekcji pracy należy również:

kontrola spełniania przez wyroby wymagań, kontrola w zakresie stwarzania przez wyroby zagrożenia oraz kontrola w zakresie niezgodności formalnych, w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 roku o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku, w odniesieniu do wyrobów przeznaczonych do stosowania u pracodawców, z wyłączeniem wyrobów podlegających kontroli innych właściwych organów nadzoru rynku w rozumieniu wyżej wymienionej ustawy, oraz prowadzenie postępowań w tych sprawach;
kontrola wyrobów wprowadzanych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących BHP, określonych w odrębnych przepisach.

Nadzór nad przestrzeganiem warunków stosowania chemikaliów i substancji chemicznych

W ramach swych kompetencji PIP sprawuje nadzór nad:

spełnianiem przez pracodawców obowiązków określonych w art. 35 oraz art. 37 ust. 5 i 6 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniającego dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE, dalej jako „rozporządzenie nr 1907/2006”, zgodnie z odrębnymi przepisami dotyczącymi ochrony pracy, w zakresie swoich kompetencji;
przestrzeganiem warunków stosowania substancji określonych przez Europejską Agencję Chemikaliów na podstawie art. 9 ust. 4 rozporządzenia nr 1907/2006, w zakresie swoich kompetencji.

Kontrola przestrzegania wymagań BHP określonych w przepisach o organizmach genetycznie zmodyfikowanych

Wśród katalogu zadań PIP należy także wskazać kontrolę:

przestrzegania wymagań BHP, o których mowa w Ustawie z dnia 22 czerwca 2001 roku o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych oraz określonych w zezwoleniach na prowadzenie zakładów inżynierii genetycznej i w zgodach na zamknięte użycie mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych oraz w zgodach na zamknięte użycie organizmów genetycznie zmodyfikowanych, w tym w zakresie obejmującym:

oznakowania zakładu inżynierii genetycznej lub jego części,
środków bezpieczeństwa związanych z daną kategorią zamkniętego użycia,
urządzeń używanych podczas zamkniętego użycia w odniesieniu do danej kategorii zamkniętego użycia określonej w zezwoleniu na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej oraz w zgodzie na zamknięte użycie;

prowadzonej dokumentacji dotyczącej zamkniętego użycia mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych lub organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeprowadzanego w zakładzie inżynierii genetycznej, jeżeli dokumentacja ta zawiera informacje mające związek z BHP.

Kontrola przestrzegania przepisów o emeryturach pomostowych

Katalog czynności kontrolnych, do których uprawniona jest PIP, obejmuje także kontrolę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, oraz kontrolę ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 41 ust. 4 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych).

Kontrola spełniania obowiązków przewidzianych w Prawie energetycznym

Inspekcja pracy jest upoważniona do kontroli spełniania obowiązków wskazanych w art. 23r ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku — Prawo energetyczne w zakresie paliw ciekłych — w ramach wykonywania kontroli spełniania obowiązku posiadania odpowiednich koncesji.

Kontrola obowiązku wypłacania wynagrodzenia w odpowiedniej wysokości zleceniobiorcom

W ramach swoich uprawnień PIP kontroluje także prawidłowość wypłacania wynagrodzeń osobom zatrudnionym na innej podstawie niż stosunek pracy (zleceniobiorcy) w wysokości wynikającej z minimalnej stawki godzinowej, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Kontrola przestrzegania przepisów o ograniczeniu handlu w niedziele i święta

Inspektorzy pracy są uprawnieni do kontroli przestrzegania przepisów Ustawy z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, w zakresie powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem w placówkach handlowych.

Kontrola spełniania obowiązków wynikających z przepisów o PPK

W katalogu działań kontrolnych, do których uprawniona jest PIP, przewidziano również kontrolę spełniania obowiązków wynikających z Ustawy z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych. Postępowanie kontrolne w tym zakresie dotyczy w szczególności:

obowiązku zawierania umów o prowadzenie PPK i umów o zarządzanie PPK,
dokonywania wpłat do PPK.

Nadzór i kontrola zapewnienia odpowiednich warunków pracy osobom zatrudnionym na innej podstawie niż stosunek pracy

Do zadań inspekcji pracy należy także nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy:

osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom wykonującym na własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę niebędącym pracodawcą, na którego rzecz praca jest świadczona;
przez podmioty organizujące pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych;
osobom przebywającym w zakładach karnych i zakładach poprawczych, wykonującym pracę, a także żołnierzom w służbie czynnej, wykonującym powierzone im prace.

W ramach działań kontrolnych PIP sprawuje ponadto nadzór i kontrolę zapewniania przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami.

Kontrola przestrzegania przepisów o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym

W obecnym stanie prawnym PIP jest upoważniona do kontroli przestrzegania przepisów zawartych w Ustawie z dnia 28 lipca 2023 roku o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym.

Kontrola przestrzegania przepisów o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług

Do zadań inspektorów pracy zalicza się również wykonywanie czynności o charakterze kontrolnym określonych w Ustawie z dnia 10 czerwca 2016 roku o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług.