Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy w razie stwierdzenia naruszeń prawa

Każdy przedsiębiorca zatrudniający pracowników powinien się liczyć z tym, że jego firma zostanie skontrolowana przez inspektora pracy pod kątem przestrzegania zasad prawa pracy. Jeżeli w toku kontroli ujawniono nieprawidłowości, Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) dysponuje określonymi kompetencjami. Czego zatem może się spodziewać pracodawca, u którego zostaną stwierdzone naruszenia przepisów, jakie są kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy – wyjaśniamy poniżej w artykule.

Uprawnienia inspekcji pracy w przypadku naruszenia przepisów prawa pracy – podstawa prawna

Kompetencje inspektorów pracy, którzy w trakcie kontroli dokonali stwierdzenia naruszeń przepisów i zasad prawa pracy, zostały określone w Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy, zwanej w dalszej części artykułu ustawą o PIP.

Ogólne zasady dotyczące zakresu kompetencji inspektora pracy 

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy o PIP w przypadku stwierdzenia naruszeń prawa pracy właściwy inspektor pracy:

• wydaje określone decyzje na podstawie odpowiednich zapisów ustawy o PIP;
• kieruje wystąpienia i wydaje polecenia – na podstawie upoważnień z ustawy o PIP;
• wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, przy czym uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy w tych sprawach jest możliwe za zgodą osoby zainteresowanej;
• podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.

Szczegółowe uprawnienia inspektora pracy w razie stwierdzenia naruszenia prawa pracy

Jak wynika z art. 11 ustawy o PIP, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwy inspektor pracy jest uprawniony do:

1. nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
2. nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli ci pracownicy lub osoby nie mają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
3. nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
4. zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
5. nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju;
6. nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;
7. nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach;
8. nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
9. skierowania wystąpienia lub wydania polecenia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1-8, w sprawie ich usunięcia, a także wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych.

Decyzje wskazane wyżej w pkt 1-8 wydawane są w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy, przy czym decyzje, o których mowa w pkt 1-4, mogą być wydawane w formie ustnej. Polecenia (pkt 9) wydawane są w formie ustnej.

Decyzja wydana w formie pisemnej lub stanowiąca wpis do dziennika budowy powinna zawierać:

• oznaczenie organu PIP i datę wydania,
• oznaczenie strony lub stron,
• powołanie podstawy prawnej oraz rozstrzygnięcie,
• termin usunięcia stwierdzonych uchybień,
• pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.

 W przypadku wydania decyzji w formie wpisu do dziennika budowy kopia lub odpis tej decyzji stanowi załącznik do protokołu kontroli.

Przykład 1.

Inspektor pracy wdrożył postępowanie kontrolne w jednej z firm na skutek skargi złożonej przez pracownika, który jednocześnie poprosił o zachowanie anonimowości jego danych. Kwestia dotyczyła opóźnień w płatnościach pracowniczych, przy czym proceder ten miał miejsce od kilku miesięcy. Po szczegółowej analizie stanu faktycznego inspektor pracy uznał zastrzeżenia sformułowane w skardze za uzasadnione. W związku z tym nakazał pracodawcy – na podstawie odpowiednich zapisów art. 11 ustawy o PIP – wypłatę pracownikom należnego wynagrodzenia za pracę. Nakaz w tej sprawie podlega rygorowi natychmiastowej wykonalności.

Natychmiastowemu wykonaniu podlegają również zakazy wydane przez inspektora pracy w sytuacji, gdy istnieje realna groźba dla życia lub zdrowia ludzi.

Przykład 2.

Podczas jednej z rutynowych kontroli inspektor pracy stwierdził na jednej z prowadzonych budów poważne niedociągnięcia w zakresie infrastruktury ochronnej (niewłaściwie skonstruowane rusztowania, nieprawidłowa instalacja urządzeń elektrycznych wykorzystywanych w trakcie prac, niewłaściwe zabezpieczenie umocnień ziemnych i przekopów). W takich warunkach inspektor pracy nie miał wyboru i był zmuszony wydać zakaz wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w tych miejscach, kierując się zapisami art. 11 pkt 4 ustawy o PIP. Powyższa decyzja inspektora pracy podlega natychmiastowemu wykonaniu. Dodatkowo inspektor pracy wydał nakaz usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie.

Kompetencje inspektora pracy w zakresie przepisów o emeryturach pomostowych

Na podstawie art. 11a ustawy o PIP inspektor pracy jest uprawniony do nakazania pracodawcy:

• umieszczenia stanowiska pracy, na którym są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w wykazie stanowisk pracy, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z wykazu oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie;
• umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tej ewidencji.

Polecenie w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z minimalnej stawki godzinowej

Inspektor pracy jest również uprawniony, na podstawie art. 11b ustawy o PIP, do skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w kwocie wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Warto w tym miejscu wyjaśnić, że minimalna stawka godzinowa określa najniższą dopuszczalną wysokość wynagrodzenia za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług, przysługującą osobie przyjmującej zlecenie albo świadczącej usługi. Dotyczy to więc świadczenia niepracowniczego przysługującego osobom wykonującym zlecenia lub świadczącym usługi na podstawie umów cywilnoprawnych, czyli umów zlecenia lub umów, do których stosuje się przepisy ustawy – Kodeks cywilny w zakresie zlecenia.

Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy w razie stwierdzenia naruszeń prawa – podsumowanie

Państwowa Inspekcja Pracy dysponuje relatywnie szerokimi kompetencjami w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów i zasad prawa pracy. Organ ten może m.in. nakazać wstrzymanie prac oraz wydać zakaz prowadzenia działalności, która zagraża zdrowiu lub życiu ludzi. W tych przypadkach decyzje inspektora pracy podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Inspekcja ma również określone uprawnienia w zakresie przepisów o emeryturach pomostowych. Osoba przeprowadzająca kontrolę jest ponadto uprawniona do skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej (dotyczy to osób będących zleceniobiorcami).