Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także tych dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej, w zakresie określonym w Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1614) – dalej „ustawa”. Poszczególni pracodawcy stykają się z działalnością PIP najczęściej jako podmioty kontrolowane. W następstwie przeprowadzonej kontroli PIP może stosować określone w ustawie środki prawne. Poznaj uprawnienia PIP i dowiedz się o czym powinien wiedzieć każdy pracodawca podczas takiej kontroli!
Struktura PIP
Jednostkami organizacyjnymi PIP są:
- Główny Inspektorat Pracy;
- okręgowe inspektoraty pracy obejmujące zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego lub więcej województw (w okręgowych inspektoratach pracy mogą być tworzone oddziały) oraz
- Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy im. Profesora Jana Rosnera we Wrocławiu.
Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców.
Zadania PIP
Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy przede wszystkim:
- nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych;
- podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i ograniczaniu zagrożeń w środowisku pracy;
- prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy;
- ściganie wykroczeń w sprawach objętych właściwością PIP.
Uprawnienia PIP podczas kontroli
Prowadzone przez PIP postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń.
Kontrole przeprowadzają inspektorzy pracy po okazaniu legitymacji służbowej. Natomiast kontroli przedsiębiorcy dokonuje się, okazując – poza legitymacją służbową – upoważnienie do jej przeprowadzenia. Jeżeli jednak okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli u przedsiębiorcy, może być ona zrealizowana tylko po okazaniu legitymacji służbowej. W takiej sytuacji kontrolowanemu przedsiębiorcy należy niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli, doręczyć upoważnienie do jej przeprowadzenia.
Przed podjęciem czynności kontrolnych inspektor pracy zgłasza swoją obecność podmiotowi kontrolowanemu, z wyjątkiem przypadków, gdy zgłoszenie to mogłoby mieć wpływ na wynik kontroli.
Obowiązki kontrolowanego
Podmiot kontrolowany (w szczególności pracodawca) ma obowiązek zapewnić inspektorowi pracy warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, w tym m.in. niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały, zagwarantować terminowe udzielanie informacji, udostępnić urządzenia techniczne oraz, w miarę możliwości, oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem.
Protokół pokontrolny
Ustalenia kontroli dokumentowane są w formie protokołu, który powinien zawierać m.in. opis stwierdzonych naruszeń prawa (jeżeli miały miejsce) oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla wyników kontroli, treść decyzji ustnych i poleceń oraz terminy ich realizacji.
Podmiotowi kontrolowanemu przysługuje prawo zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu kontroli, umotywowanych zastrzeżeń do ustaleń zawartych w dokumencie. Należy to zrobić na piśmie w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. W razie zgłoszenia zastrzeżeń inspektor pracy przeprowadzający kontrolę zobowiązany jest je zbadać, a w przypadku stwierdzenia ich zasadności – zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu. Kopię protokołu kontroli inspektor pracy pozostawia podmiotowi kontrolowanemu.
Decyzje
Decyzje inspektora mogą nakazywać w szczególności:
- usunięcie stwierdzonych uchybień dotyczących przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
- wstrzymanie prac lub działalności, w razie zagrożenia życia lub zdrowia;
- skierowanie do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom;
- wstrzymanie eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;
- zaprzestanie wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;
- ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku;
- wykonanie badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy;
- dokonanie wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
Decyzje wydawane są w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy. Niektóre z nich, określone w ustawie, mogą być wydawane w formie ustnej. Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy podmiotowi kontrolowanemu przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy, które można wnieść w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji.
Wystąpienia i polecenia
Wystąpienia i polecenia wydawane przez inspektora pracy mogą dotyczyć:
- usunięcia innych naruszeń niż te, w sprawach których wydawane są decyzje (patrz wyżej);
- wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych;
- wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
Wystąpienia mają formę pisemną i powinny zawierać wnioski pokontrolne oraz ich podstawę prawną. Polecenia są wydawane w formie ustnej.
Postępowanie mandatowe
Inspektor pracy jest organem prowadzącym postępowanie mandatowe (uprawnionym do nakładania grzywien) w sprawach o wykroczenia określonych w:
- Kodeksie pracy,
- art. 27–27b Ustawy z dnia 9 lipca 2003 roku o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1563),
- art. 119–123 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 690 i 830),
- art. 27–28b Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 roku o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.U. z 2021 r. poz. 1140),
- art. 8e Ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2020 r. poz. 2207),
- art. 10 Ustawy z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2021 r. poz. 936 i 1891),
a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej (art. 95 § 3 w związku z art. 17 § 2 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – Dz.U. z 2022 r. poz. 1124).
Postępowanie w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia
W razie stwierdzenia w toku kontroli wykroczenia polegającego na naruszeniu przepisów Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w zakresie określonym w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o PIP (stwierdzenie nielegalnego zatrudnienia) inspektor pracy prowadzi postępowanie mandatowe lub występuje z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości. Inspektor pracy niezwłocznie powiadamia o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, a w szczególności:
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych – o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych;
- naczelnika urzędu celno-skarbowego – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego;
- Policję lub Straż Graniczną – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach;
- starostę – o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego lub przez podmiot kontrolowany przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Uprawnienia PIP w zakresie oddziaływania na funkcjonowanie pracodawców, w działalności których stwierdzono naruszenia przepisów prawa, są szerokie i wieloaspektowe. Obejmują przede wszystkim możliwość stosowania środków zmierzających do niezwłocznego wdrożenia koniecznych działań naprawczych. Czynności podejmowane przez PIP mogą mieć jednak również wymiar karny, w szczególności w postaci nakładanych grzywien.
