Zagadnienie należytej staranności w zakresie transakcji dokonywanych z kontrahentami jest bardzo istotne na gruncie podatku od towarów i usług. Ocena, czy zachowana została metodyka należytej staranności, jest jednym z kluczowych elementów pozwalających stwierdzić, czy podatnik ma prawo do odliczenia podatku naliczonego w związku z dokonanymi zakupami. Wychodząc naprzeciw potrzebom zarówno organów podatkowych, jak i samych przedsiębiorców, Ministerstwo Finansów 25 kwietnia 2018 r. opublikowało pismo o nazwie „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”. Sprawdź co należy zrobić, aby została zachowana metodyka należytej staranności!
Metodyka należytej staranności w VAT - istota problemu
Na wstępie należy zastanowić się, dlaczego przesłanka należytej staranności jest tak ważna w kontekście podatku VAT. Jak powszechnie wiadomo, fundamentalnym prawem podatnika jest jego uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego zawartego w cenie nabywanych dóbr i usług, jeżeli służą do wykonywania czynności opodatkowanych. Jednakże prawo to nie przysługuje, jeżeli podatnik dopuszcza się oszustwa lub też uczestniczy w transakcji związanej z oszustwem.
W konsekwencji, jeżeli podatnik nie wiedział, że transakcja została zorganizowana w związku z popełnieniem przez inny podmiot oszustwa lub nadużycia, prawo do odliczenia podatku naliczonego nadal mu przysługuje, jeśli wykaże, że przy zachowaniu należytej staranności nie wiedział i w obiektywnych okolicznościach nie mógł wiedzieć, że transakcja ta służy oszustwu lub nadużyciu w zakresie VAT. W rezultacie, w sytuacji, gdy podatnik dokonuje transakcji z podmiotem dopuszczającym się oszustwa podatkowego, kluczowa dla kwestii przyznania prawa do odliczenia jest ocena, czy wiedział lub mógł wiedzieć, że uczestniczy w transakcji związanej z oszustwem lub nadużyciem w zakresie VAT. Oceny tej dokonuje się w oparciu o kryterium należytej staranności.
Przesłanki dochowania należytej staranności
Żaden akt prawny nie określa, co należy rozumieć poprzez należytą staranność. Dotychczas można było opierać się wyłącznie na dostępnych wyrokach sądowych oraz interpretacjach podatkowych. Nowością w tym zakresie jest „Metodyka należytej staranności” opublikowana przez Ministerstwo Finansów.
Wprawdzie sam dokument stanowi wytyczne i wskazówki dla organów podatkowych w zakresie tego, jakie elementy należy badać przy ocenie należytej staranności, jednak jest to również dobre źródło informacji dla samych podatników.
Trzeba mieć jednak na uwadze, że „Metodyka należytej staranności” nie jest aktem prawnym. Jest to jedynie zbiór pewnych wskazówek oraz przesłanek i nie chroni podatników w sposób bezpośredni. Nie ulega jednak wątpliwości, że zastosowanie się do działań w niej opisanych znacznie zwiększa prawdopodobieństwo uznania przez organy podatkowe, że w ramach konkretnej transakcji należyta staranność została dochowana.
Ponadto podatnicy muszą również pamiętać, że katalog przesłanek zawarty w „Metodyce…” nie ma charakteru zamkniętego. Oznacza to, że organ podatkowy może badać również inne okoliczności w sprawie i rozpatrywać je zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść podatnika.
Opracowany katalog przesłanek dochowania należytej staranności
Metodyka należytej staranności wprowadza podział przesłanek na te, które są oceniane w momencie nawiązywania kontaktu z kontrahentem oraz te występujące już w trakcie trwania współpracy.
Z treści dokumentu wynika, że w chwili rozpoczęcia współpracy podatnik powinien zwrócić uwagę na to, czy nowy kontrahent figuruje w KRS lub CEIDG, jest zarejestrowany jako czynny podatnik VAT, czy został wpisany do prowadzonego przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej wykazu podmiotów, które zostały wykreślone przez naczelnika urzędu skarbowego z rejestru jako podatnicy VAT lub które nie zostały zarejestrowane przez naczelnika urzędu skarbowego, czy posiada odpowiednie koncesje i zezwolenia, czy osoby podpisujące umowy posiadają umocowanie do zawierania transakcji w imieniu kontrahenta.
Ponadto okolicznościami wskazującymi na możliwość uczestniczenia w oszustwie podatkowym mogą być: brak ryzyka gospodarczego, dokonywanie płatności gotówką gdy wartość transakcji przekracza 15 000 zł, zapłata przelewem na dwa odrębne rachunki bankowe, rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny, cena znacznie odbiegająca od rynkowych, sprzedaż towaru z innej branży niż ta w której działa kontrahent, brak odpowiedniego zaplecza techniczno-organizacyjnego kontrahenta, brak dokumentów potwierdzających transakcje, transakcja na warunkach znacznie odbiegających od rynkowych, zmiana sposobu transportu towaru.
Jeżeli natomiast chodzi o przesłanki należytej staranności, które należy rozpatrywać w toku współpracy prowadzonej z danym kontrahentem, to „Metodyka należytej staranności” określa, że ocenie podlega, czy podatnik w sposób regularny weryfikował, czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny, nie utracił wymaganych koncesji i zezwoleń, czy osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji posiadają aktualne umocowania do działania w imieniu kontrahenta. Ponadto identycznemu procesowi regularnej weryfikacji muszą podlegać wszelkie przesłanki transakcyjne właściwe w momencie nawiązywania współpracy.
Mechanizm podzielonej płatności a Metodyka należytej staranności
Zgodnie z „Metodyką…” zastosowanie w transakcji mechanizmu podzielonej płatności (split payment), który zaczął obowiązywać od 1 lipca 2018 r., ma być mocnym argumentem świadczącym, że podatnik dochował należytej staranności. Jak wynika z treści metodyki, jeżeli płatność na rzecz dostawcy towaru zostanie zrealizowana przy wykorzystaniu mechanizmu podzielonej płatności, wówczas należy uznać, że podatnik dochował należytej staranności, pod warunkiem jednak, że:
-
podatnik pozytywnie zweryfikował przesłanki formalne oraz
-
nie zachodzą inne okoliczności, które w sposób jednoznaczny mogłyby wskazywać na brak dochowania należytej staranności.
