Zmorą przedsiębiorców są nierzetelni kontrahenci. Chcąc odzyskać swoje należności, przedsiębiorca obawia się, że postępowanie sądowe będzie długotrwałe, a jego koszty wysokie. Tymczasem ustawodawca przewidział sposób na szybszą windykację w postaci nakazu zapłaty wydawanego w postępowaniu nakazowym. Czy zatem faktura w postępowaniu nakazowym może stanowić podstawę do wydania nakazu zapłaty?
Zalety postępowania nakazowego
Przede wszystkim postępowanie nakazowe jest tańsze od postępowania cywilnego prowadzonego w trybie zwykłym. Zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych od pozwu w postępowaniu nakazowym pobiera się jedynie czwartą część opłaty (tj. ¼). Ma to niebagatelne znaczenie w przypadku dochodzenia wysokich kwot należności oraz gdy istnieje wysokie ryzyko, że egzekucja komornicza zasądzonego zwrotu kosztów może okazać się bezskuteczna.
Kolejną zaletą rozpoznania sprawy w trybie nakazowym jest to, że trwa ono krótko, ponieważ odbywa się na posiedzeniu niejawnym. Sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie załączonych do pozwu dokumentów, bez przeprowadzania rozprawy.
Podkreślić należy, że nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Oznacza to, że na podstawie nieprawomocnego nakazu zapłaty, bez dodatkowego postanowienia sądu, można żądać zabezpieczenia roszczenia, np. poprzez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę czy obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową.
Z uwagi na powyższe walory postępowania nakazowego warto złożyć w pozwie wniosek o rozpoznanie sprawy w tym trybie.
Przesłanki do rozpoznania sprawy w trybie nakazowym
Zgodnie z art. 485 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm., dalej: kpc) sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu:
- dokumentem urzędowym,
- zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
- wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
- zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym.
Faktura w postępowaniu nakazowym - czy może stanowić podstawę wydania nakazu zapłaty?
Rozpatrując tytułowe zagadnienie, należy w pierwszej kolejności ustalić, czy podpisana przez dłużnika faktura VAT jest „zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem”. Brak jest definicji legalnych obu pojęć, wobec tego należy zastosować wykładnię literalną omawianego przepisu. Dosłowne brzmienie przywołanego przepisu zdaje się potwierdzać wyżej postawioną tezę. Według Słownika Języka Polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego słowo rachunek oznacza podsumowany spis należności za towar lub usługi. W taki też sposób należałoby zdefiniować treść faktury VAT. Na dodatek w języku potocznym słowa rachunek i faktura bywają stosowane zamiennie. Powyższe argumenty przemawiają za uznaniem, że faktura w postępowaniu nakazowym może stanowić podstawę wydania nakazu zapłaty, o ile została przez dłużnika zaakceptowana. Wydaje się również oczywistym, że podpisanie faktury przez dłużnika stanowi jej akceptację.
Co więcej, Sąd Najwyższy w wyroku z 5 października 2005 r., II CK 102/05, wyraził pogląd, zgodnie z którym do żądania wydania nakazu zapłaty uprawnia dokument prywatny, w którym powód wykazuje istnienie zobowiązania i jego akceptację przez dłużnika. Biorąc pod uwagę, że faktura VAT jest dokumentem prywatnym, w którym podatnik VAT potwierdza wykonanie czynności podlegającej opodatkowaniu, wskazując w nim opis przedmiotu sprzedaży, czyli odpłatnej dostawy towarów lub odpłatnego świadczenia usług, cenę jednostkową, stawkę i kwotę podatku oraz kwotę należności, to nie sposób zaprzeczyć, iż stanowi ona szczególny rodzaj rachunku wykazujący istnienie zobowiązania dłużnika. Gdy dłużnik lub uprawniona do jego reprezentacji osoba zaakceptuje treść faktury podpisem, wierzyciel uzyskuje podstawę do żądania wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.
Czy niepodpisana przez dłużnika faktura w postępowaniu nakazowym może stanowić podstawę wydania nakazu zapłaty?
W judykaturze rozstrzygano, czy możliwym jest uznanie niepodpisanej faktury za rachunek zaakceptowany przez dłużnika, a w rezultacie, czy na jej podstawie dopuszczalne jest wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 29 października 2010 roku, I ACa 683/08, wskazał, że samo postanowienie umowy, w którym strony upoważniają się wzajemnie do wystawiania i przesyłania faktur VAT bez podpisu drugiej strony, nie uzasadnia wniosku, że dłużnik akceptuje niepodpisany rachunek. Jednakże wskazano, że uznanie niepodpisanej faktury za „rachunek zaakceptowany przez dłużnika” byłoby możliwe, pod warunkiem że obie strony umowy miałyby status przedsiębiorcy i łączyłyby je stałe stosunki handlowe.
Kto może podpisać fakturę VAT w imieniu dłużnika?
W praktyce często faktury VAT podpisują pracownicy. Czy w tej sytuacji możliwe jest uznanie podpisanej faktury VAT za zaakceptowany przez dłużnika rachunek? Dla skuteczności zaakceptowania rachunku osoba składająca podpis na fakturze w imieniu pracodawcy powinna być uprawniona do jego reprezentacji lub posiadać pełnomocnictwo do tego typu czynności. Nie sposób uznać, że na podstawie art. 97 Kodeksu cywilnego osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa podejmująca czynności zwyczajowe polegające na bieżącej obsłudze będzie uprawniona do akceptacji rachunku. Niewystarczające również będzie upoważnienie do wystawiania i odbioru faktur VAT. Prosząc więc kontrahenta o akceptację faktury, koniecznie warto zwrócić uwagę na to, czy osoba składająca na niej swój podpis jest upoważniona do akceptowania rachunków w imieniu dłużnika.
Czy do pozwu należy dołączyć oryginały dokumentów?
Sąd Najwyższy w wyroku z 25 czerwca 1998 roku, III CZP 16/98, wskazał, że dołączenie do pozwu odpisów dokumentów prywatnych poświadczonych za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika zawodowego (radcę prawnego lub adwokata) nie uzasadnia wydania nakazu zapłaty na podstawie art. 485 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Niedołączenie oryginałów dokumentów powoduje rozpoznanie sprawy w trybie zwykłym.
Środek odwoławczy od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym
Od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym na podstawie podpisanej faktury w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu można wnieść zarzuty. Stosownie do art. 493 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Zgodnie z § 2 przywołanego przepisu jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie zarzutów wymaga również zachowania tej formy.
Jakie mogą być podstawy wniesienia zarzutów?
Zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym może wnieść przedsiębiorca, którego pracownik zaakceptował fakturę VAT, nie będąc do tego upoważnionym. Natomiast jeżeli przedsiębiorca kwestionuje wykonanie opisanego w fakturze zobowiązania, pomimo że uprzednio zaakceptował jej treść, chcąc zwalczyć nakaz zapłaty wydany na tej podstawie w postępowaniu nakazowym, powinien podnieść zarzuty, które zmierzają do obalenia domniemania faktycznego polegającego na uznaniu, że fakt podpisania faktury pozwala uznać za udowodniony fakt wykonania czynności w fakturze opisanych. Domniemanie takie może być podstawą ustalenia stanu faktycznego sprawy, bowiem zgodnie z art. 231 Kodeksu postępowania cywilnego sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Powoduje to przerzucenie ciężaru dowodu na pozwanego, w związku z czym to na pozwanym ciążyć będzie obowiązek udowodnienia faktów przeciwnych, które świadczą o tym, że świadczenie przez powoda nie zostało wykonane.
Czy w przypadku nakazu zapłaty wydanego na podstawie podpisanej przez dłużnika faktury VAT dopuszczalne jest podniesienie zarzutu potrącenia?
Zgodnie z art. 493 § 3 do potrącenia mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których mowa w art. 485 Kodeksu postępowania cywilnego, tj.:
- dokumentem urzędowym;
- zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem;
- wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu;
- zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym.
Sąd Najwyższy ponownie potwierdza możliwość uznania faktury VAT za zaakceptowany przez dłużnika rachunek. W wyroku z 9 sierpnia 2016 roku, II CZ 83/16, wskazuje, że: „ponieważ faktura jest dokumentem prywatnym, to stosownie do art. 245 k.p.c. stanowi dowód tego, że osoba, która ją podpisała, złożyła zawarte w niej oświadczenie. Choć jej przyjęcie może być uznane za rachunek w rozumieniu art. 485 § 1 pkt 2 k.p.c. i być podstawą do zgłoszenia wierzytelności nią objętej do potrącenia na podstawie art. 493 § 3 k.p.c., to jest to tylko warunek procesowy do wystąpienia z takim zarzutem w sprawie, w której został wydany nakaz zapłaty, i nie oznacza, że przy rozpoznawaniu zasadności wierzytelności przedstawionej do potrącenia nie istnieje możliwość jej badania za pomocą wszelkich środków dowodowych” (wyrok Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2016 roku, II CZ 83/16).
Biorąc pod uwagę powyższe, jeżeli przedsiębiorca dysponuje podpisaną przez dłużnika fakturą, nie powinien rezygnować z możliwości dochodzenia swojego roszczenia przed sądem w trybie nakazowym.
