W przypadku opodatkowania uchodźców z Ukrainy kluczowe staje się poprawne określenie rezydencji podatkowej. Kwestia ta rzutuje na ewentualne opodatkowanie osób przebywających na terytorium RP. W naszym artykule przyjrzymy się jak wygląda opodatkowanie przedsiębiorcy z Ukrainy.
Ustalenie rezydencji podatkowej uchodźców z Ukrainy
Na wstępie wskażmy, że zgodnie z art. 3 ust. 1a ustawy VAT za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która:
- posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
- przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Powyższy przepis wskazuje na dwa warunki, od których spełnienia uzależnia się kwalifikację danej osoby jako mającej miejsce zamieszkania w Polsce. Powyższe przesłanki są rozdzielone spójnikiem „lub”, co jest równoznaczne z tym, że wystarczy spełnienie którejkolwiek z nich, aby uznać, że osoba ma miejsce zamieszkania w Polsce, a co za tym idzie – podlega w kraju nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, czyli opodatkowaniu od wszystkich osiąganych dochodów.
Ww. przepis stosuje się jednak z uwzględnieniem umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska (art. 4a ustawy). Ostateczne przesądzenie, czy ktoś stanie się polskim rezydentem podatkowym, wymaga zatem odniesienia się do polsko-ukraińskiej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Z postanowień tejże umowy wynika, że kryterium determinującym jest występowanie w danym kraju ośrodka interesów życiowych. Art. 4 polsko-ukraińskiej umowy wskazuje, że okoliczność tę należy brać pod uwagę w pierwszej kolejności.
W konsekwencji może zdarzyć się sytuacja, w której osoba fizyczna przebywa na terytorium RP przez okres dłuższy niż 183 dni w ciągu roku, a mimo to pozostaje polskim nierezydentem. Potwierdza to treść interpretacji Dyrektora KIS z 3 lutego 2023 roku (nr 0115-KDIT1.4011.814.2022.1.MN), gdzie wskazano, że skoro ściślejsze powiązania łączą osobę fizyczną z Ukrainą, to tym samym tam znajduje się ośrodek interesów życiowych.
W konsekwencji osoba nie ma miejsca zamieszkania dla celów podatkowych (tzw. rezydencji podatkowej) w Polsce, tylko w Ukrainie i będzie tak nadal – nawet po przekroczeniu 183 dni pobytu.
Opodatkowanie przedsiębiorcy z Ukrainy wykonującego pracę w Polsce
Jeżeli dana osoba fizyczna nie posiada w Polsce rezydencji podatkowej, to podlega pod ograniczony obowiązek podatkowy. Zgodnie z art. 3 ust. 2a ustawy PIT osoby fizyczne, jeżeli nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ograniczony obowiązek podatkowy).
Zgodnie natomiast z art. 3 ust. 2b pkt 3 ustawy PIT za dochody (przychody) osiągane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez nierezydentów uważa się w szczególności dochody (przychody) z działalności gospodarczej prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym poprzez położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zagraniczny zakład.
W związku z powyższy pojawia się pytanie, czy uchodźca z Ukrainy, który czasowo przebywa w Polsce i wykonuje zdalnie działalność gospodarczą uprzednio prowadzoną w Ukrainie, powinien odprowadzać podatek w RP?
W kwestii ustalenia, czy w RP występuje w takich okolicznościach zagraniczny zakład, należy wskazać, że w myśl art. 5 polsko-ukraińskiej umowy określenie „zakład” oznacza stałą placówkę, przez którą całkowicie lub częściowo prowadzona jest działalność przedsiębiorstwa.
Definicja ta zawiera następujące warunki:
- istnieje placówka działalności gospodarczej, tj. pomieszczeń, a w pewnych okolicznościach maszyn i urządzeń (miejsce, gdzie działalność jest prowadzona);
- placówka musi mieć charakter stały, tzn. musi być utworzona w określonym miejscu z pewnym stopniem trwałości;
- działalność przedsiębiorstwa prowadzona jest za pośrednictwem tej stałej placówki; oznacza to, że osoby, które w taki lub inny sposób są zależne od przedsiębiorstwa, prowadzą działalność przedsiębiorstwa w państwie, w którym stała placówka jest położona.
Sam fakt, że przedsiębiorstwo ma do własnej dyspozycji pewną przestrzeń służącą jego działalności gospodarczej, wystarczy, aby zaistniała stała placówka gospodarcza. Nie wymaga się, aby przedsiębiorstwo posiadało formalne prawo do dysponowania nią.
Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji z 16 lutego 2023 roku (nr 0113-KDIPT2-3.4011.897.2022.2.NM), skoro działalność gospodarczą wykonywał podatnik od momentu przyjazdu zdalnie z terytorium Polski przy jednoczesnym istnieniu miejsca prowadzenia tej działalności (pokój hotelowy i wynajęte mieszkanie), to należy przyjąć, że uchodźca prowadził działalność gospodarczą w Polsce, która ponadto spełnia warunki uznania ją za prowadzoną za pomocą „zakładu”, o którym mowa w art. 5 Konwencji między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy.
Na opodatkowanie dochodów na terytorium Polski z działalności gospodarczej ma wpływ faktyczne osiąganie ich w tym państwie.
Nie ma znaczenia wpływ wynagrodzenia na polskie konto/konta bankowe. Równie dobrze nierezydent mógłby osiągać dochody z prowadzonej działalności gospodarczej w Polsce, lecz wynagrodzenie mogłoby wpływać na rachunek zagraniczny. Wtedy również dochody podlegałyby opodatkowaniu w Polsce, byłyby bowiem osiągane za pośrednictwem zakładu położonego na terytorium tego kraju.
Przykład
Uchodźca z Ukrainy od momentu wybuchu wojny przebywa w Polsce. Jego pobyt przekracza 183 dni w roku podatkowym, jednakże centrum interesów życiowych nadal pozostaje w Ukrainie. W jaki sposób uchodźca z Ukrainy rozlicza podatek od działalności gospodarczej wykonywanej zdalnie z terytorium RP?
Z uwagi na posiadanie ośrodka interesów życiowych w Ukrainie na gruncie prawa polskiego podatnik jest traktowany jako nierezydent. Jednocześnie jako nierezydent osiąga na terenie RP dochody z działalności gospodarczej zarejestrowanej w Ukrainie, ponieważ wykonuje pracę zdalnie. To pozwala przyjąć, że w RP znajduje się stała placówka służąca do prowadzenia działalności gospodarczej, a więc zagraniczny zakład.
Dochody osiągnięte przez taki zagraniczny zakład podlegają opodatkowaniu w Polsce, nawet mimo że osoba nie ma w RP rezydencji podatkowej.
Analizując zatem tematykę podatków dla uchodźców z Ukrainy, należy mieć na uwadze nie tylko polskie przepisy podatkowe, lecz także postanowienia polsko-ukraińskiej umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Pamiętajmy, że przed ustaleniem, czy wystąpi podatek do zapłaty w Polsce, należy najpierw ustalić rezydencję podatkową takiej osoby fizycznej.
