Pomoc prawna z urzędu - czy przysługuje również przedsiębiorcom?

Prawo do sądu przysługuje każdemu, także osobom prowadzącym jakąkolwiek działalność gospodarczą. Przedsiębiorcy, obawiając się kosztów związanych z wynajęciem adwokata lub radcy prawnego, często rezygnują i po prostu nie zakładają sprawy sądowej. Okazuje się jednak, że również oni mają prawo do darmowej pomocy, choć muszą spełnić ku temu kilka warunków. Jakie zatem warunki musi spełniać przedsiębiorca, aby pomoc prawna z urzędu finansowana była ze środków państwowych? 

Czym jest pomoc prawna z urzędu?

Pomoc prawna z urzędu to w rzeczywistości darmowe wsparcie adwokata lub radcy prawnego wyznaczonego przez sąd do prowadzenia danej sprawy. Co do zasady intencją ustawodawcy było wprowadzenie takiej pomocy dla osób fizycznych, których nie stać na wynajęcie profesjonalnego pełnomocnika. Z czasem jednak taka pomoc została przyznana również przedsiębiorcom, bez względu na rodzaj i formę prowadzonej działalności.

Darmowa pomoc prawna z urzędu obejmuje taki sam zakres czynności, jak ma to miejsce w przypadku prawnika, którego chcemy wynająć za własne pieniądze. Adwokat lub radca prawny z urzędu jest zobowiązany do należytego działania w imieniu wyznaczonego mu przez sąd klienta – pomoc nie może być świadczona na niższym poziomie niż w przypadku klientów prywatnych. Prawnik z urzędu dokonuje więc wszystkich czynności, które są wymagane w danej sprawie, aby można ją było wygrać dla klienta. Oczywiście nie oznacza to, że wyznaczony adwokat lub radca prawny będzie wykonywał wszystkie polecenia swojego mocodawcy. W przypadku gdy żądana przez klienta czynność będzie sprzeczna z prawem albo niepotrzebna w ocenie prawnika, może on odmówić jej dokonania.

Pomoc prawna z urzędu jest finansowana ze środków państwowych, co oznacza, że strona, wnioskodawca lub uczestnik toczącego się postępowania, który otrzymał takie wsparcie, nie musi obawiać się konieczności uiszczenia żadnego wynagrodzenia wyznaczonego adwokatowi lub radcy prawnemu.

Pomoc prawna z urzędu dla przedsiębiorcy - jak uzyskać?

Każda osoba prowadząca działalność gospodarczą, która chce zainicjować sprawę sądową lub już w niej występuje, może wnioskować o udzielenie jej pomocy prawnej z urzędu. Można tego dokonać na każdym etapie postępowania, także przed sądem II instancji. W praktyce wnioski o adwokata lub radcę prawnego z urzędu pojawiają się najczęściej na samym początku sprawy sądowej, głównie wraz z wnoszonym pozwem, wnioskiem lub odpowiedzią na pozew albo wniosek.

Aby otrzymać pomoc prawną z urzędu, co do zasady niezbędne jest wcześniejsze uzyskanie częściowego lub całkowitego zwolnienia z kosztów sądowych. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca ubiegający się o darmowego adwokata lub radcę prawnego wraz z wnioskiem o jego wyznaczenie powinien złożyć wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych w całości lub części. Jeśli takiego wniosku nie będzie lub zostanie on odrzucony przez sąd, przedsiębiorca może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego tylko wtedy, gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.

Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona, lub już się toczy. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu. Wniosek o ustanowienie pomocy prawnej z urzędu, podobnie jak wniosek o zwolnienie przedsiębiorcy od konieczności ponoszenia kosztów sądowych w całości lub w części, nie podlega żadnym opłatom sądowym i może być sporządzony przez zainteresowanego samodzielnie (nie musi on w tym zakresie korzystać z usług prawnika).

Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie ma żadnego jednolitego wzoru lub formularza, stąd strona, wnioskodawca lub uczestnik postępowania samodzielnie muszą sporządzić jego treść. W takim piśmie powinny znaleźć się następujące elementy:

• miejscowość i data sporządzenia pisma (zwyczajowo w prawym górnym rogu kartki);
• określenie wnioskodawcy wraz z podaniem adresu do korespondencji (zwyczajowo w lewym górnym rogu pisma);
• wskazanie sądu właściwego do rozpoznania wniosku – jeśli wniosek składamy już po tym, jak sprawie została nadana sygnatura akt sprawy, konieczne jest jej podanie;
• tytuł pisma – Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu;
• określenie żądania wnioskodawcy – wyznaczenia pomocy prawnej z urzędu wraz z określeniem, czy ma ona zostać przyznana tylko w ramach postępowania przed sądem I instancji, czy także przed sądem II instancji;
• uzasadnienie pisma, które powinno zawierać wskazanie przedsiębiorcy, że nie stać go na prywatne wynajęcie prawnika do reprezentacji przed sądem i że udział adwokata lub radcy prawnego jest w danej sprawie niezbędny. W uzasadnieniu warto wskazać, jakie dochody osiąga przedsiębiorca z prowadzonej przez siebie działalności oraz jakie koszty ponosi w związku z nią i w swoim życiu prywatnym;
• podpis wnioskodawcy;
• wymienienie załączników.

Jeśli chodzi o załączniki, które powinny być dołączone do omawianego pisma, to będzie to przede wszystkim urzędowy formularz – oświadczenie o stanie rodzinnym majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Sądy dodatkowo bardzo często żądają przedłożenia firmowych zeznań podatkowych (do uzyskania w urzędzie skarbowym) oraz wyciągów z ksiąg rachunkowych przedsiębiorstwa. Jeśli osoba prowadząca działalność gospodarczą ma dodatkowe zobowiązania, które nie wynikają z ww. dokumentów, również powinna wspomnieć o nich we wniosku o uzyskanie pomocy prawnej z urzędu – najczęściej będzie to dotyczyło wszelkiego rodzaju kredytów i pożyczek spłacanych przez przedsiębiorcę.

Wniosek o pomoc prawną z urzędu jest z reguły rozpatrywany bardzo szybko – mniej więcej w ciągu 1 miesiąca. Sąd informuje wnioskodawcę o swoim rozstrzygnięciu na piśmie, w tym zakresie nie jest przeprowadzana żadna rozprawa, więc wnioskodawca nie ma obowiązku stawiać się w sądzie. Jeśli decyzja będzie pozytywna, przedsiębiorca otrzyma wsparcie adwokata lub radcy prawnego, jeśli negatywna – nie dostanie takiej pomocy.

Kto wyznacza adwokata lub radcę prawnego z urzędu?

Teoretycznie przedsiębiorca może poprosić sąd o wyznaczenie dla niego konkretnego adwokata lub radcy prawnego z urzędu (z imienia i nazwiska). Nie jest to jednak wiążące dla sądu i lepiej unikać tego rodzaju praktyk. Sędzia, który będzie rozpatrywał wniosek o pomoc prawną z urzędu, może nie przychylić się do prośby przedsiębiorcy, jeśli będzie on wysuwał żądania uzyskania konkretnego prawnika, za którego nie będzie musiał płacić.

Zgodnie z treścią art. 1173 Kodeksu postępowania cywilnego o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych. Właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznacza adwokata lub radcę prawnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 tygodni, zawiadamiając o tym sąd. W zawiadomieniu właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wskazuje imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń. Jeżeli strona we wniosku wskazała adwokata lub radcę prawnego, właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, wyznaczy adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez stronę.

Podsumowując przedsiębiorcy mogą starać się o uzyskanie pomocy prawnej z urzędu na takich samych zasadach jak osoby fizyczne, które nie prowadzą żadnej działalności gospodarczej. W tym celu muszą złożyć odpowiedni wniosek do sądu, a wcześniej co do zasady uzyskać zwolnienie od obowiązku opłacania kosztów sądowych w całości lub w części. Wniosek o adwokata lub radcę prawnego z urzędu jest darmowy, choć wymaga sporządzenia uzasadnienia, dlaczego przedsiębiorcy należy się nieodpłatna pomoc prawna z urzędu. Jeśli sąd wyrazi zgodę na darmowego prawnika, sam wyznaczy odpowiedniego adwokata lub radcę prawnego. Pełnomocnik powinien działać w interesie swojego klienta i może dokonywać wszystkich czynności tak, jakby był prawnikiem wynajętym prywatnie.