Poziom wynalazczy - jak uzyskać patent?

Osoby, które stworzyły coś kreatywnego, co w ich ocenie stanowi nowość na rynku, często chcą ochronić swoje dzieło przed plagiatem. W tym celu zgłaszają się do Urzędu Patentowego. Jednak nie każde rozwiązanie technologiczne, które na pierwszy rzut oka jest wynalazkiem, uzyska ochronę patentową. Aby organ udzielił patentu, rozwiązanie musi spełniać przesłanki wskazane w Prawie własności przemysłowej. Patenty są udzielane na wynalazki, które są nowe, nadają się do przemysłowego stosowania i mają poziom wynalazczy. W tym artykule zajmiemy się tym ostatnim wymogiem.

Poziom wynalazczy a zdolność patentowa

Aby dane rozwiązanie technologiczne można było nazwać wynalazkiem, musi mieć zdolność patentową. Bez takiej zdolności nie możemy w ogóle mówić o wynalazku. Prawodawca zdecydował, że dany pomysł będzie stanowił wynalazek, o ile będzie w stanie spełnić wszystkie pozytywne przesłanki patentowe i jednocześnie nie będzie wobec niego zachodziła żadna przesłanka negatywna.

Są 4 przesłanki pozytywne. Muszą one zostać spełnione łącznie. Są to:

• techniczny charakter,
• nowość,
• poziom wynalazczy,
• przemysłowa stosowalność.

Jednocześnie, nawet jeżeli dane rozwiązanie technologiczne spełni powyższe warunki, może nie zostać uznane przez Urząd Patentowy za wynalazek, jeżeli zaistnieją tzw. przesłanki negatywne. Patentów nie udziela się bowiem na:

• wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest to zabronione przez prawo;
• odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami; przepis ten nie ma zastosowania do sposobów mikrobiologicznych lub innych sposobów technicznych ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami, o ile nie są to odmiany roślin lub rasy zwierząt;
• sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce, lub leczeniu.

Poziom wynalazczy a nieoczywistość rozwiązania

Poziom wynalazczy stosowany jest zamiennie z pojęciem nieoczywistości. Pierwsze pojęcie zostało stworzone całkiem niedawno i prawodawca zaczął go stosować dopiero w ustawie z 2000 roku. Do tego czasu jako przesłanki zdolności patentowej używano „nieoczywistości”.

Nieoczywistość jest bardzo istotna dla możności określania danego rozwiązania mianem wynalazku. Stosowanie wymogu nieoczywistości jest uzasadniane tym, że rynek nie może sobie pozwolić na przyznanie monopolu patentowego na wynalazek, który mógłby zostać opracowany przez znawców jedynie na podstawie dostępnej już wiedzy, bez angażowania zmysłu wynalazczego. Od pomiotu dążącego do uzyskania patentu wymaga się bowiem kreatywności oraz innowacyjności. Nic, co może powstać na podstawie znanej już wiedzy, nie jest wytworem postępowym i pionierskim.

Przedstawiciele piśmiennictwa ugruntowali stanowisko, zgodnie z którym przepis art. 26 Prawa własności przemysłowej „wymaga, aby wynalazek nie tylko był odmienny od znanych już rozwiązań, ale również, aby posiadał pewną doniosłość techniczną, poziom twórczy czy też – verba legis – poziom wynalazczy. Pojęcie to oznacza doniosłość innowacyjną, nieoczywistość zgłoszonego rozwiązania” (por. red. serii Osajda/red. tomu Żelechowski 2022, wyd. 2/Ż. Zemła-Pacud, Art. 26 PrWłPrzem).

Poziom wynalazczy – kryterium oceny

Jak wskazuje art. 26 Prawa własności przemysłowej, wynalazek uważa się za mający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Ustawodawca nie zdecydował się jednak na zdefiniowanie pojęcia „poziomu wynalazczego” oraz wskazanie kryteriów pozwalających na ustalenie, czy dane rozwiązanie ma poziom wynalazczy.

W związku z tym, że nie ma jasnych ram oceny tego, czy wynalazek spełnia wymagane parametry techniczne, które jednoznacznie wskazywałyby na właściwy poziom wynalazczy. Urząd Patentowy działa na podstawie „swobody administracyjnej”. Ocena „swobodna” nie oznacza jednak „dowolna”. Dla utrzymania standardów organ przyjął określone instrumenty i metody badania wynalazków. Największe znaczenie mają tutaj wskaźniki nieoczywistości oraz metoda badawcza „problem – rozwiązanie”. UP korzysta również z jednolitej interpretacji pojęć „znawcy” i „stanu techniki”.

Poziom wynalazczy a wskaźniki nieoczywistości

Urząd Patentowy uzna, że wynalazek ma poziom wynalazczy, jeżeli wykaże określone wskaźniki nieoczywistości, a także spełni jeden z dodatkowych przesłanek technicznych.

Przesłanki te to:

• wynalazca sformułował nieznany dotąd problem,
• problem był znany i wynalazca go rozwiązał,
• wynalazca doprowadził do zrozumienia przyczyny obserwowanego (nieznanego dotąd) zjawiska.

Przechodząc do wskaźników nieoczywistości, istnieją te pozytywne i negatywne. Wskaźniki pozytywne są następujące:

• zaskoczenie dla znawcy z danej dziedziny techniki,
• rozwiązanie zagadnienia bezskutecznie podejmowanego przez fachowców,
• zaspokojenie od dawna uświadomionej potrzeby społecznej,
• wyraźna poprawa efektywności,
• przełamanie istniejących dotychczas uprzedzeń,
• działanie wbrew ustalonym trendom w technologii,
• nieoczekiwany, zaskakujący efekt,
• sukces handlowy,
• reakcje handlowe, kopiowanie wynalazku.

Z kolei jako wskaźniki negatywne wyróżnia się:

• połączenie w zgłoszonym rozwiązaniu kilku znanych elementów, o ile połączenie takie nie spowoduje zmiany ich funkcji lub efektu synergii;
• zastosowanie znanego środka technicznego w celu rozwiązania zagadnienia należącego do innej dziedziny, jeżeli dziedziny te są podobne;
• zastąpienie znanego środka jego ekwiwalentem.

Nawet wystąpienie wskaźników pozytywnych przy pojawieniu się któregoś ze wskaźników negatywnych oznacza, że danemu rozwiązaniu nie może zostać przypisany poziom wynalazczy.

Poziom wynalazczy a metoda „problem – rozwiązanie”

Metoda „problem – rozwiązanie” jest podejściem oficjalnie przyjętym przez Europejski Urząd Patentowy. Jej celem jest zapewnienie obiektywnej oceny osiągnięć wynalazcy na podstawie obiektywnie wyznaczonego stanu techniki i zagadnienia rozwiązywanego zgodnie ze zgłoszeniem.

Metoda ta obejmuje 3 etapy, w których czasie sprawdzany jest wynalazek. Jeżeli przejdzie on pozytywnie wszystkie te fazy, można uznać, że ma on poziom wynalazczy.

Pierwszy etap polega na ustaleniu najbliższego stanu techniki dla badanego wynalazku. Chodzi tu o wskazanie dokumentacji przedstawiającej kombinację środków technicznych mających ze względu na swoje zastosowanie cechy wspólne. Punktem odniesienia dla ustalenia najbliższego stanu techniki jest aktualny stan wiedzy.

W etapie drugim dąży się do określenia problemu technicznego, który powinien zostać rozwiązany. Bada się tutaj obiektywne i realistyczne zagadnienia, czyli takie, jakie znawca rozpatrywałby w praktyce i które jest rozwiązywane w świetle obiektywnego najbliższego stanu techniki.

Trzeci etap to ocena oczywistości rozwiązania. Ustala się, czy specjalista z danej dziedziny na podstawie dostępnej techniki uzyskałby skutki tożsame z tymi przedstawionymi w zgłoszonym rozwiązaniu.

„Znawca” – jak rozumieć to pojęcie?

Wynalazek ma poziom wynalazczy, jeśli rozwiązanie dla znawcy w sposób oczywisty nie wynika ze stanu techniki. Aby móc zatem oceniać poziom wynalazczy, istotne jest wyjaśnienie, kim ów „znawca” jest.

Znawca jest modelowym przedstawicielem konkretnej dziedziny nauki. Jego wiedza i umiejętności są punktem odniesienia dla badania poziomu wynalazczego danego rozwiązania. Znawca nie jest przy tym wynalazcą, czyli kimś, kto jest w stanie rozwiązać problem techniczny, który wcześniej nie mógł być rozwiązany. Jest to osoba odznaczająca się zwykłymi umiejętnościami w danej dziedzinie i mająca wiedzę o wszystkim tym, co w danej dziedzinie zostało już osiągnięte. Jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie: „Znawca nie musi być geniuszem lub postacią wybitną – wystarczy, że zajmuje się zawodowo daną dziedziną” (por wyrok WSA w Warszawie z 30 kwietnia 2008 roku, sygn. akt: VI SA/Wa 89/08). Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę, że za znawcę należy uważać: „Przeciętnego praktyka dysponującego przeciętną, ogólnie dostępną wiedzą z danej dziedziny w odpowiednim czasie, który dysponuje typowymi środkami i możliwościami prowadzenia prac i doświadczeń” (por. wyrok NSA z 8 sierpnia 2017 roku, sygn. akt: II GSK 3482/15).

„Stan techniki” – czym jest?

Ostatnim pojęciem, które musi zostać wyjaśnione, aby można było stwierdzić, czy dane rozwiązanie ma poziom wynalazczy, jest „stan techniki”. Przez stan ten należy rozumieć wszystko to, co przed datą zgłoszenia patentu zostało udostępnione do wiadomości powszechnej przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób.

W odróżnieniu od oceny nowości (o której można przeczytać w innym naszym artykule: Zdolność patentowa – jakie cechy musi posiadać wynalazek, aby otrzymał ochronę patentową?) przy poziomie wynalazczym nie uwzględnia się innych zgłoszeń. Oznacza to, że organ nie bada tego, czy inne zgłoszenia, które już do niego wpłynęły, miały te same informacje, o ile nie zostały jeszcze opatentowane, tj. nie udostępniono ich jeszcze do wiadomości powszechnej.

Ocena stanu technicznego dokonywana jest w odniesieniu do stanu techniki najbliższego ocenianego rozwiązania. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie: „Aby ustalić najbliższy stan techniki do rozpatrywanego wynalazku, konieczne jest ustalenie problemu technicznego rozwiązanego przez rozpatrywany wynalazek” (por wyrok WSA w Warszawie z 23 lutego 2018 roku, VI SA/Wa 2222/17). „Najbliższym stanem techniki jest zespół informacji będący kombinacją znanych cech, które stanowią najbardziej obiecujący punkt wyjścia prowadzący do dokonania wynalazku. Zazwyczaj jest to dokument, w którego świetle dostosowanie wynikającego z niego poziomu techniki do poziomu, który wyznacza wynalazek, wymagałoby minimum konstrukcyjnych i funkcjonalnych modyfikacji. Dokument ten powinien dotyczyć tego samego bądź podobnego problemu technicznego albo przynajmniej tej samej lub bardzo zbliżonej dziedziny techniki, której dotyczy wynalazek. Chodzi o ten sam cel porównywanych rozwiązań lub wykorzystywania ich w tym samym celu. Oznacza to, że oba przedmioty powinny mieć podobne zastosowanie, a ewentualne modyfikacje funkcjonalne lub strukturalne powinny być nieznaczne” (por wyrok WSA w Warszawie z 22 czerwca 2017 roku, sygn. akt: VI SA/Wa 2206/16).

Poziom wynalazczy a uzyskanie patentu

Każdy wynalazek, aby uzyskał ochronę patentową, musi zostać zgłoszony do Urzędu Patentowego. Otrzymanie takiej ochrony nie jest jednak oczywiste, ponieważ dane rozwiązanie musi mieć zdolność patentową. Oznacza to, że musi spełniać określone przesłanki, tj. mieć techniczny charakter, być nowością, mieć poziom wynalazczy oraz przemysłową stosowalność. W tym tekście zostało wyjaśnione, na czym dokładnie polega poziom wynalazczy. W wielkim skrócie poziom ten oznacza „nieoczywistość” rozwiązania, czyli taką konstrukcję, której zwykły znawca w danej dziedzinie nie byłby w stanie ustalić na podstawie aktualnej wiedzy.