Umowa zlecenia, choć nie powoduje powstania stosunku pracy, to jednak wciąż należą do najpopularniejszych form zatrudnienia w Polsce. Tytuł umowy nie zawsze przesądza o tym, czy w danym przypadku mamy do czynienia rzeczywiście ze zleceniem – nic więc dziwnego, że ZUS dosyć często ma wątpliwości przy tego rodzaju kontraktach.
Umowa zlecenie
Umowa zlecenie należy do kategorii umów cywilnoprawnych regulowanych odpowiednimi przepisami Kodeksu cywilnego. Zlecenie należy do umów starannego działania, a więc może być zawarte zarówno na czas określony, jak i nieokreślony. Ważne jest jednak to, że zleceniobiorca nie może być utożsamiany z pracownikiem w rozumieniu przepisów prawa pracy, ponieważ jego umowa nie powoduje powstania stosunku pracy. Z jednej strony oznacza to dla zleceniobiorcy brak podległości pracowniczej – zleceniodawca nie może wymagać od zatrudnionego realizacji zadań w wyznaczonym miejscu i czasie, z drugiej zaś zleceniobiorca nie nabywa dla siebie żadnych praw pracowniczych (np. prawa do wynagrodzenia za nadgodziny lub prawa do corocznego odpłatnego urlopu wypoczynkowego).
W przypadku gdy z treści umowy zlecenia wynika, że zleceniobiorca wykonuje swoje obowiązki pod nadzorem zleceniodawcy, tak naprawdę daną umowę powinno zakwalifikować się jako umowę o pracę. Prawo do tego ma zarówno zatrudniony, jak i Zakład Ubezpieczeń Społecznych, do którego musi zostać zgłoszona każda umowa zlecenia. W sytuacji uznania, że strony wiąże umowa o pracę, wykonawca zyskuje status pracownika i jednocześnie nabywa wszystkie uprawnienia gwarantowane przepisami prawa pracy, licząc wstecz od dnia podpisania danej umowy.
„Kwestią istotną dla odróżnienia umowy o dzieło od umowy zlecenia jest kwestia podmiotowa. Niebagatelne bowiem znacznie dla wykonania zamówionego dzieła będą mieć predyspozycje przyjmującego zamówienie – jego zawód, specyficzne umiejętności czy też biegłość, a wręcz kunszt, jakim cechują się wytwory poczynione przez zleceniobiorcę. Niewątpliwie w przypadku umów o dzieło przywołane kryteria mają kluczowe znaczenie w odróżnieniu od strony podmiotowej umów zlecenia, gdzie osobiste wykonanie zamówienia nie ma takiego znaczenia”.
Umowa zlecenie a składki ZUS
Umowy zlecenia podlegają co do zasady oskładkowaniu w zakresie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Wyjątkiem jest tutaj składka na ubezpieczenie chorobowe, która jest dobrowolna dla zleceniobiorcy. Jeśli z niej zrezygnuje, to finalnie otrzymywane wynagrodzenie z tytułu zlecenia będzie po prostu wyższe (nie uwzględni bowiem składki chorobowej).
Obliczanie wysokości należnych składek ubezpieczeniowych w przypadku umowy zlecenia nie zawsze jest prostym zadaniem. Wszystko zależy bowiem od tego, w jakiej formie wypłacane jest wynagrodzenie zleceniobiorcy oraz czy takowe w ogóle ma miejsce (zlecenie może być bowiem nieodpłatne). Jeśli wynagrodzenie jest wpłacane jako określona kwota godzinowa, dzienna, tygodniowa, miesięczna, to wysokość składek do ZUS-u powinna być ustalana od kwoty przychodu zleceniobiorcy. W przypadku gdy zleceniobiorca otrzymuje wynagrodzenie akordowe lub prowizyjne, składki ubezpieczeniowe powinny być obliczane od zadeklarowanej kwoty nie niższej od aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Zupełnie inne zasady obowiązują w przypadku umów zlecenia, które są nieodpłatne lub wykonywane przez młode osoby do ukończenia 26. roku życia. Strony omawianych umów mogą postanowić, że zleceniobiorcy nie należy się żadne wynagrodzenie za wykonane usługi – taki zapis musi jednak znaleźć się w umowie, aby był skuteczny. Brak odpowiedniego postanowienia powoduje, że zlecenie powinniśmy traktować jako odpłatne. Jeżeli dojdzie do zawarcia darmowej umowy zlecenia, to w rzeczywistości zleceniodawca nie ma obowiązku zgłaszania takiej umowy do ZUS-u ani naliczania żadnych składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne – nie istnieje wówczas podstawa, od której moglibyśmy naliczyć takie składki.
Z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych zwolnieni są także zleceniobiorcy, jeśli mają nie więcej niż 26 lat. Podstawowym warunkiem jest jednak to, aby takie osoby nadal się uczyły – w szkole ponadpodstawowej lub na studiach. Jeśli więc zleceniobiorca mieści się w powyższej kategorii wiekowej, lecz nie kontynuuje nauki, umowa zlecenia powinna być oskładkowana na takich samych zasadach jak zlecenie dla osoby, która przekroczyła już 26. rok życia.
Przykład 1.
Czy zleceniodawca musi odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za zleceniobiorcę, który ma 21 lat i nie kontynuuje obecnie żadnej nauki? Tak, ponieważ w tym przypadku składki do ZUS-u są obowiązkowe.
Przykład 2.
Czy zleceniodawca musi odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za zleceniobiorcę, który ma 23 lata i nie kontynuuje żadnej nauki, a umowa zlecenia jest nieodpłatna? Nie, ponieważ darmowych charakter zlecenia przesądza o braku jakichkolwiek składek do ZUS-u.
Przykład 3.
Czy zleceniodawca musi odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za zleceniobiorcę, który ma 26 lat i studiuje w trybie niestacjonarnym? Tak, ponieważ w tym przypadku zleceniobiorca przekroczył wiek, który uprawniałby go do zwolnienia ze składek ZUS.
Przykład 4.
Czy zleceniodawca musi odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za zleceniobiorcę, który ma 24 lata i uczy się w policealnej szkole wieczorowej? Nie, ponieważ zleceniobiorca spełnia 2 kryteria do uzyskania zwolnienia składkowego – kryterium wieku oraz kontynuowania nauki.
Umowa zlecenia dla małżonka a składki do ZUS-u
Problematyczną kwestią są nieodpłatne umowy zlecenia zawierane z małżonkami, którzy pomagają przy prowadzeniu działalności gospodarczej drugiego małżonka. Teoretycznie takie umowy nie powinny podlegać oskładkowaniu, ponieważ nie mamy praktycznej możliwości obliczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Zleceniobiorca nie uzyskuje żadnego przychodu, jak więc obliczyć i przekazać składki do ZUS-u? Okazuje się, że ZUS stoi na odmiennym stanowisku – jego zdaniem nieodpłatna umowa zlecenia z małżonkiem musi być oskładkowana. W przypadku gdy współmałżonek pomaga swojemu mężowi lub żonie w ramach odpłatnego zlecenia, podlega wówczas pod ubezpieczenia jako typowy zleceniobiorca. Jeśli jednak pomoc jest nieodpłatna i również zawarto umowę zlecenia, małżonek podlega pod ubezpieczenia jako współpracownik. Co ważne, umowa zlecenia nie musi być zawarta na piśmie, aby ZUS uznał, że doszło do zawarcia takiego kontraktu – forma ustna jest bowiem dopuszczalna przez obowiązujące przepisy.
Zatrudnienie osoby współpracującej w ramach umowy o pracę lub nieodpłatnej umowy zlecenia w przypadku małżonka przedsiębiorcy wiąże się z obowiązkiem opłacania za nią składek ubezpieczeniowych do ZUS-u w wysokości jak za przedsiębiorcę od podstawy wynoszącej 4 161,00 zł w 2023 roku. Pamiętajmy, że rodzaj i wielkość wykonywanych prac przez takiego zleceniobiorcę nie ma tutaj żadnego znaczenia. Warto także przypomnieć, że osoba współpracująca nie ponosi żadnych kosztów zatrudnienia – składki do ZUS-u są opłacane z kosztów danego przedsiębiorstwa.
Umowa zlecenia z własnym pracownikiem
Osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę mogą zawierać umowy zlecenia ze swoim pracodawcą, pod warunkiem, że zakres obowiązków z tych dwóch umów nie będzie się ze sobą pokrywał. W takiej sytuacji ZUS traktuje zleceniobiorcę jak pracownika tej samej firmy. Płatnik nie musi dokonywać odrębnego zgłoszenia zleceniobiorcy do ZUS-u, ponieważ widnieje on w systemie jako osoba ubezpieczona z tytułu stosunku pracy (zawartej umowy o pracę). Od obu umów należy jednak odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne – podstawą będzie tutaj łączny przychód zatrudnionego, tj. od umowy o pracę i od umowy zlecenia.
Podsumowanie
Decydując się na zawarcie umowy zlecenia, co do zasady z chwilą podpisania takiego kontraktu po stronie zleceniodawcy powstaje obowiązek zgłoszenia zleceniobiorcy do ZUS-u oraz naliczania i opłacania za niego składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wyjątek od tej zasady stanowią umowy zawierane z osobami, które nie ukończyły 26. roku życia i nadal się kształcą lub umowy całkowicie nieodpłatne. W sytuacji, gdy zleceniobiorcą jest współmałżonek przedsiębiorcy, składki ubezpieczeniowe są obowiązkowe, nawet wtedy, gdy zlecenie jest nieodpłatne.
