Różnica między darowizną a zwrotem nakładów w świetle podatków

Analizując problem z perspektywy prawa podatkowego, każdy transfer środków pieniężnych pomiędzy podatnikami powinien być dokonywany na podstawie określonego tytułu prawnego. Czasem jednak podatnicy mogą mieć problem z właściwą kwalifikacją konkretnej czynności. W niniejszym artykule przedstawimy jak jest różnica między darowizną a zwrotem nakładów.

Darowizna na gruncie prawa podatkowego

Darowizna jest umową uregulowaną w art. 888 Kodeksu cywilnego. W myśl tego przepisu przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. 

W świetle takiej regulacji możemy wskazać na kilka istotnych cech elementarnych umowy darowizny. Przede wszystkim darowizna ma charakter nieodpłatny. Oznacza to, że darczyńca nie otrzymuje na podstawie takiej umowy żadnego przysporzenia rozumianego zarówno jako zwiększenie aktywów, jak i zmniejszenie pasywów.

Przysporzenie w tym wypadku otrzymuje obdarowany, który dodatkowo nie jest zobowiązany do żadnego świadczenia wzajemnego na rzecz darczyńcy.

Przechodząc natomiast na grunt prawa podatkowego, należy wskazać, że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT przepisów ustawy o podatku dochodowym nie stosuje się do umów darowizny. Tego rodzaju stosunek prawny podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Zgodnie z art. 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. W rezultacie obowiązek zapłaty podatku spoczywa na obdarowanym.

• darowizna została otrzymana przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę;

• przekazanie środków pieniężnych musi być udokumentowane dowodem przekazania na rachunek płatniczy obdarowanego, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym;

• obdarowany w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny zgłosi ten fakt do właściwego naczelnika urzędu skarbowego przy pomocy zgłoszenia SD-Z2.

Zwrot nakładów w świetle prawa podatkowego

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja zwrotu nakładów. W pierwszej kolejności zastanówmy się, kiedy możemy mieć do czynienia z takim przypadkiem. Przykładowo, jeżeli osoba ponosi określone wydatki na nieruchomość stanowiącą własność innego podmiotu, to może ona domagać się następnie zwrotu poniesionych nakładów.

Trzeba bowiem zauważyć, że zgodnie z prawem cywilnym, wszystko co jest trwale związane z gruntem, stanowi własność jego właściciela. Bez znaczenia jest tutaj, kto finansuje dany wydatek dotyczący nieruchomości – jej wszelkie części składowe stanowią własność właściciela gruntu.

Z perspektywy podmiotu możemy tutaj mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wskażmy, że zgodnie z art. 405 kc, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Z zacytowanego przepisu wynikają trzy podstawowe przesłanki powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, a mianowicie wymaga się, aby:

1. doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby uzyskanego kosztem majątku innej osoby;

2. wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, że wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem, by miały wspólne źródło oraz

3. aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej.

Rozważmy teraz, jakie konsekwencje podatkowe wywołuje zwrot nakładów. Jeżeli chodzi o podatek dochodowy, to zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy PIT przychodem podlegającym opodatkowaniu są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlega zatem przychód (po pomniejszeniu o ewentualne koszty) uzyskiwany w wyniku określonych czynności faktycznych i prawnych, w których następstwie mamy do czynienia z przyrostem mienia, osiągniętym przysporzeniem majątkowym mającym konkretny wymiar finansowy.

Wobec tego do przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym nie zalicza się kwot uzyskanych z tytułu różnego rodzaju zwrotów nakładów własnych poczynionych za inny podmiot, pod warunkiem, że ów zwrot rzeczywiście odpowiada kwocie uprzednio poniesionych nakładów.

Tak też wskazał Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w piśmie z 31 stycznia 2017 r., nr 1462-IPPB4.4511.1233.2016.1.GF:

„Biorąc więc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że otrzymanie przez Wnioskodawcę od współwłaściciela zwrotu nakładów poniesionych przez Wnioskodawcę na opisaną powyżej nieruchomość wspólną - polegające na tym, że wartość 1/2 poniesionych przez Wnioskodawcę nakładów na opisaną powyżej nieruchomość wspólną, do której zwrotu na rzecz Wnioskodawcy jest zobowiązany współwłaściciel, zostanie potrącona z kwotą spłaty za udział 1/2 w prawie własności nieruchomości, do której zapłaty na rzecz współwłaściciela będzie zobowiązany Wnioskodawca w związku z nabyciem udziału współwłaściciela w wyniku zniesienia współwłasności-nie będzie stanowiło przychodu dla Wnioskodawcy w świetle art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ponieważ w opisanym powyżej stanie faktycznym nie mamy do czynienia z powstaniem przysporzenia majątkowego po stronie Wnioskodawcy”.

W świetle przedstawionych wyjaśnień możemy zatem zauważyć, że jeżeli otrzymany zwrot nakładów odpowiada uprzednio poniesionym wydatkom, to tego rodzaju zdarzenie jest neutralne podatkowo. Trzeba bowiem podkreślić, że w tych okolicznościach osoba otrzymująca zwrot nie dostaje żadnego nowego przysporzenia majątkowego. Dochodzi jedynie do wyrównania uprzednio uszczuplonego stanu majątkowego.

Różnica między darowizną a zwrotem nakładów

Przechodząc natomiast do problemu zasygnalizowanego we wstępie, trzeba wskazać, że fundamentalną różnicą między darowizną a zwrotem nakładów jest cecha odpłatności lub jej brak. 

Darowizna jest klasycznym przykładem świadczenia nieodpłatnego, natomiast w przypadku zwrotu nakładów owa nieodpłatność nie występuje, ponieważ jeden podmiot zwraca drugiemu poprzednio poniesiony wydatek na składnik majątku stanowiący jego własność.

W konsekwencji utożsamianie zwrotu nakładów z darowizną jest działaniem nieprawidłowym. Kierując się powyższą przesłanką, należy zawsze dokonywać odpowiedniej kwalifikacji konkretnego transferu pieniędzy pomiędzy podatnikami. Jeżeli bowiem pomiędzy dwiema osobami fizycznymi dochodzi do zwrotu poniesionych nakładów, to tego rodzaju czynność nie może być traktowana jako darowizna. W konsekwencji w tej sytuacji stosowanie przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn byłoby nieuzasadnione.

Analogicznie sytuacja przedstawia się, gdy odwrócimy powyższą sytuację. Dokonanie darowizny, która jest świadczeniem nieodpłatnym, nie może być uznane za zwrot nakładów, który zasadniczo nie podlega opodatkowaniu. Taka błędna kwalifikacja mogłaby zostać uznana za próbę obejścia prawa.

Końcowo należy wskazać, że organy podatkowe, analizując konkretny stosunek prawny pomiędzy stronami, kierują się celem oraz zamiarem stron, a nie przyjętą przez podatników nazwą danej umowy.