Przedsiębiorcy coraz częściej poszukują pracowników będących specjalistami. Pracodawcy w takich pracowników inwestują, wysyłając ich na różne kursy i szkolenia. Ponadto specjaliści poznają tajemnice zakładu. Często otrzymują oni udziały w spółce lub zostają wspólnikami – ma to na celu związanie ich ze spółką. Ponieważ wspólnicy znają tajemnice zakładu, podpisują umowę o zakazie konkurencji. Pojawia się w związku z tym pytanie, czy wynagrodzenie z tytułu zakazu konkurencji dla byłego wspólnika spółki może stanowić koszt podatkowy?
Koszty uzyskania przychodu na gruncie CIT
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.
Definicja sformułowana przez ustawodawcę ma charakter ogólny. Z tego względu każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów. W pozostałych przypadkach należy natomiast zbadać istnienie związku przyczynowego pomiędzy poniesieniem kosztu a powstaniem przychodu lub realną szansą powstania przychodów podatkowych bądź też zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła ich uzyskiwania.
Zatem do kosztów uzyskania przychodów podatnik ma prawo zaliczyć wszystkie koszty, zarówno te bezpośrednio, jak i pośrednio związane z przychodami, o ile zostały one prawidłowo udokumentowane, z wyjątkiem kosztów ustawowo uznanych za niestanowiące kosztów uzyskania przychodów.
W świetle powyższego, aby wydatek poniesiony przez podatnika stanowił dla niego koszt uzyskania przychodu, muszą być spełnione następujące warunki:
- został poniesiony przez podatnika, tj. w ostatecznym rozrachunku musi on zostać pokryty z zasobów majątkowych podatnika (nie stanowią kosztu uzyskania przychodu podatnika wydatki, które zostały poniesione na działalność podatnika przez osoby inne niż podatnik);
- jest definitywny (rzeczywisty), tj. wartość poniesionego wydatku nie została podatnikowi w żaden sposób zwrócona;
- pozostaje w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą;
- poniesiony został w celu uzyskania, zachowania lub zabezpieczenia przychodów lub może mieć wpływ na wielkość osiągniętych przychodów;
- został właściwie udokumentowany;
- nie może znajdować się w grupie wydatków, których zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów.
Powyższe oznacza, że wszystkie poniesione wydatki, po wyłączeniu wydatków enumeratywnie wymienionych w przywołanym art. 16 ust. 1 ustawy o CIT, stanowić mogą koszt uzyskania przychodów, o ile pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z osiąganymi przychodami. Właściwa i zgodna z treścią ustawowej regulacji kwalifikacja kosztów uzyskania przychodów powinna brać pod uwagę:
- przeznaczenie wydatku (jego celowość, zasadność dla funkcjonowania podmiotu) oraz
- możliwość (analizowaną w dacie poniesienia wydatku na podstawie obiektywnych przesłanek) przyczynienia się danego wydatku do osiągnięcia przychodu.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o CIT za koszty uzyskania przychodów nie uważa się m.in. wydatków związanych z dokonywaniem jednostronnych świadczeń na rzecz wspólników lub członków spółdzielni niebędących pracownikami w rozumieniu odrębnych przepisów (pkt 38) oraz wydatków na rzecz osób wchodzących w skład rad nadzorczych, komisji rewizyjnych lub organów stanowiących osób prawnych oraz spółki, o której mowa w art. 1 ust. 3 pkt 1, z wyjątkiem wynagrodzeń wypłacanych z tytułu pełnionych funkcji (pkt 38a).
Wynagrodzenie z tytułu zakazu konkurencji a koszt podatkowy
Jak to już pisaliśmy, w wielu przypadkach spółki podpisują ze swoimi wspólnikami umowy o zakazie konkurencji. W takich umowach spółka zazwyczaj musi wypłacić byłemu wspólnikowi wynagrodzenie.
Przykład 1.
Spółka komandytowa chce pozyskać nowego wspólnika. Jest on specjalistą w zakresie sztucznej inteligencji. Spółka przekaże podatnikowi informację o swoich kontrahentach i technologii. Tym samym będzie posiadał on wiedzę na temat każdego aspektu działalności spółki i w związku z tym mógłby z łatwością rozpocząć działalność konkurencyjną bądź też podjąć współpracę z bezpośrednimi konkurentami spółki. Tym samym musi on podpisać umowę o zakazie konkurencji. Zawarto ją na okres dwóch lat. Czy koszty związane z wypłatami dotyczącymi powyższej umowy mogą być kosztami uzyskania przychodu?
Podpisanie umów dotyczących powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej jest szczególnie istotne, gdyż od momentu utraty statusu wspólnika przez poszczególnych wspólników spółka przestanie być chroniona przez ustawowy zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej przez wspólnika wynikający z art. 57 w związku z art. 103 § 1 ustawy – Kodeks spółek handlowych. Natomiast ograniczenia wywodzone z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie zapewnią spółce pełnej ochrony.
Umowa powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej ma charakter odpłatny. W omawianym przypadku zawarta została na 24 miesiące.
Na wstępie należy wskazać, że przywołany wyżej przepis art. 16 ust. 1 pkt 38 ustawy o CIT w danej sprawie nie znajduje zastosowania. Spółka zawiera bowiem umowę odpłatnego terminowego powstrzymywania się od dokonywania czynności konkurencyjnych wobec jej działalności – nie dokonuje jednostronnego świadczenia na rzez byłych wspólników. Tym samym umowa zobowiązuje obie strony do określonych czynności. Spółka w ramach umowy zobowiązuje się do ponoszenia ustalonego wydatku na rzez wspólnika.
Wspólnik zaś zobowiązuje się do powstrzymywania się od dokonywania czynności konkurencyjnych wobec działalności spółki. W tym przypadku nie znajdą także zastosowania inne wyłączenia z ustawy o CIT.
W tym miejscu należy podkreślić, że w dobie gospodarki rynkowej i wiążącej się z tym konkurencji wydatki ponoszone na rzecz byłego wspólnika spółki w związku z zawartą umową odpłatnego terminowego powstrzymywania się od dokonywania czynności konkurencyjnych wobec działalności spółki, poniesionych na ochronę interesów spółki w celu zabezpieczenia, np. tajemnicy handlowej i utrzymania dotychczasowych klientów, należy uznać za racjonalne.
Wyeliminowanie bądź ograniczenie skutków konkurencji może przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności jednostki, a zatem także do zabezpieczenia osiąganych przychodów. Wydatki, o których mowa w przedmiotowym wniosku, poniesione przez spółkę na rzecz byłego wspólnika w związku z zawartą umową o zakazie konkurencji, mają zapobiec temu, aby informacje, które są w posiadania wspólnika spółki, nie trafiły do konkurencji, ponieważ mogłaby zostać ujawniona tajemnica handlowa spółki. W wyniku działań wspólnika spółka mógłby utracić klientów/kontrahentów na rzecz konkurencji.
Oznacza to, że wynagrodzenie z tytułu zakazu konkurencji ma na celu ochronę interesów spółki i tym samym jest ponoszone w celu zachowania/zabezpieczenia źródła przychodów spółki.
Podsumowując, wydatki spełniają dyspozycję art. 15 ust. 1 ustawy o CIT. Nie zostały także wymienione w katalogu art. 16 ust. 1 ww. ustawy wyłączającym możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych. Wydatki te mogą więc stanowić koszt uzyskania przychodów.
