Zagraniczne odszkodowanie - jak prawidłowo je opodatkować?

Polscy rezydenci podatkowi mogą mieć problem z właściwą kwalifikacją prawną odszkodowania otrzymanego z zagranicy. W takim przypadku pojawia się bowiem pytanie o sposób opodatkowania uzyskanego przychodu, jak również o kraj, w którym osoba fizyczna powinna rozliczyć podatek z tego tytułu. Zagraniczne odszkodowanie, a sposób rozliczenia - wyjaśniamy!

Zagraniczne odszkodowanie w świetle umowy międzynarodowej

W ramach niniejszej analizy rozważymy przypadek, w którym osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania w Polsce otrzymuje odszkodowanie z tytułu szkody komunikacyjnej powstałej na terytorium innego kraju UE.

Jak zawsze w tego typu sytuacjach, w pierwszej kolejności należy sięgnąć do zapisów właściwej umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania.

Umowy tego rodzaju nie zawierają szczególnych regulacji odnoszących się do otrzymanego odszkodowania, dlatego też trzeba odnieść się do przepisów stanowiących o tzw. pozostałych przychodach.

Jeden z końcowych przepisów każdej umowy międzynarodowej stanowi, że części dochodu osoby mającej miejsce zamieszkania w jednym z Umawiających się Państw, bez względu na to, skąd pochodzą, a o których nie było mowy w poprzednich artykułach Umowy, podlegają opodatkowaniu tylko w tym Państwie.

Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że otrzymane świadczenie odszkodowawcze podlega w takim przypadku opodatkowaniu tylko w Polsce z uwagi na fakt, że miejscem zamieszkania podatnika jest Polska. W konsekwencji należy stosować wyłącznie polskie przepisy podatkowe.

Zagraniczne odszkodowanie a polskie regulacje

Z uwagi na postanowienia regulacji międzynarodowych w opisanym przypadku należy zatem kierować się polskimi przepisami.

W tym zakresie kluczowe staje się wskazanie, że zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw lub aktów administracyjnych wydanych na podstawie tych przepisów, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, z wyjątkiem:

1. określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę;
2. odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników;
3. odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym;
4. odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji;
5. odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą;
6. odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c;
7. odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.

Zwolnieniem określonym w przytoczonym powyżej przepisie art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy objęte są tylko odszkodowania i zadośćuczynienia, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na ich podstawie.

Oznacza to, że zwolnienie nie obejmuje wszystkich odszkodowań, a tylko te, których wysokość lub zasady ustalone zostały określone wprost w stosownych przepisach prawa, z wyjątkiem enumeratywnie wymienionych kategorii odszkodowań.

Pojawia się zatem pytanie, czy opisane zwolnienia można zastosować do odszkodowania wypłaconego na podstawie przepisów innych krajów.

Analiza art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT prowadzi do wniosku, że regulacja ta nie odwołuje się do przepisów konkretnych ustaw czy wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych. To oznacza, że stosowania przywołanego zwolnienia od podatku nie można ograniczać do odszkodowań wydanych na podstawie przepisów ustaw i wydanych na ich podstawie rozporządzeń wchodzących w skład polskiego prawodawstwa.

Przywołana regulacja nie wyklucza przepisów prawa wewnętrznego innych państw UE. Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji z 22 września 2017 roku, nr 0114-KDIP3-3.4011.302.2017.1.MS2, treść art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT wskazuje, że należy brać pod uwagę również przepisy prawa wewnętrznego innych państw, w tym wyroki i ugody sądowe zawarte przed zagranicznym sądem.

Takie stanowisko jest również ugruntowane w orzecznictwie, czego przykładem może być wyrok NSA z 31 lipca 2012 roku, II FSK 2593/10, gdzie sąd wprost wskazał, że nie można zaakceptować różnego traktowania podatnika tylko z uwagi na fakt, że podatnik prawo do odszkodowania uzyskał, pracując poza granicami RP, tj. w innym państwie członkowskim na podstawie obowiązującego tam ustawodawstwa.

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że nie znalazł podstaw uzasadniających różne traktowanie podmiotów prawa, będących w takiej samej sytuacji (tj. uprawnionych do otrzymania świadczeń odszkodowawczych), wyłącznie na podstawie kryterium pochodzenia aktu prawnego, na podstawie którego przyznano dane świadczenie.

Przykład 1.

Osoba fizyczna będąca polskim rezydentem podatkowym uległa wypadkowi komunikacyjnemu na terytorium Francji. Na podstawie przepisów francuskich otrzymała odszkodowanie. Odszkodowanie to, zgodnie z polsko-francuską umową, podlega opodatkowaniu tylko w RP. Jednakże zastosowanie znajdzie zwolnienie od podatku określone w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT. Takie odszkodowanie nie będzie zatem opodatkowane.

W tym miejscu należy podkreślić, że analogicznie zastosowanie znajdą wszelkie wyłączenia od zwolnienia.

Przykład 2.

Osoba fizyczna będąca polskim rezydentem podatkowym uległa wypadkowi komunikacyjnemu na terytorium Francji. Na podstawie umowy ze sprawcą wypadku otrzymała odszkodowanie. Odszkodowanie to, zgodnie z polsko-francuską umową, podlega opodatkowaniu tylko w RP. W tym wypadku nie znajdzie jednak zastosowania zwolnienie od podatku z uwagi na treść art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy PIT. Podatnik jest zobowiązany otrzymane odszkodowanie opodatkować polskim podatkiem dochodowym według skali podatkowej w zeznaniu rocznym jako przychód uzyskany z innych źródeł, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT.

Przechodząc zatem do podsumowania, możemy wskazać, że zagraniczne odszkodowania stanowią przychód podatkowy regulowany polskimi przepisami ustawy PIT. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku konieczne będzie odprowadzenie podatku, ponieważ możliwe jest zastosowanie zwolnienia podatkowego.