Jednym z tytułów, na podstawie którego podatnik może uzyskać przysporzenie majątkowe, jest dyspozycja wkładem na wypadek śmierci. W związku z tak uzyskanym przysporzeniem warto przeanalizować przepisy podatkowe celem ustalenia, jakie ewentualne podatki nabywca będzie zobligowany zapłacić.
Z czym wiąże się dyspozycja wkładem na wypadek śmierci?
Śmierć osoby fizycznej nieodzownie wiąże się z czynnością dziedziczenia przez spadkobierców. Zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego przez spadkobranie należy rozumieć przejście praw i obowiązków zmarłego z chwilą jego śmierci na 1 lub kilka osób. Na spadek składa się ogół praw i obowiązków należących do zmarłego w chwili jego śmierci, które ze swej istoty mogą przejść na jego następców prawnych.
Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 ww. Kodeksu).
W konsekwencji mogą występować pewne aktywa należące do spadkodawcy, które nie będą objęte zakresem spadku.
Właśnie z takim przypadkiem będziemy mieli do czynienia w sytuacji nabycia prawa po śmierci wkładcy do wkładu oszczędnościowego posiadacza rachunku przez osobę, którą posiadacz wskazał w umowie na wypadek jego śmierci.
W przedmiotowym zakresie konieczne jest odniesienie się do treści ustawy Prawo bankowe.
Jak stanowi art. 56 tej ustawy, posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie.
Oznacza to, że osoba wskazana przez posiadacza w umowie rachunku bankowego ma możliwość zadysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bezpośrednio po śmierci, bez konieczności stwierdzenia praw do spadku przez sąd.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci a podatek od spadków i darowizn
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn czynnością podlegającą opodatkowaniu jest dziedziczenie.
Jak już ustaliliśmy, dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi w skład spadku, co jednak nie oznacza, że nie podlega w ogóle opodatkowaniu.
Otóż zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy SD podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Ustawodawca, określając przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn, objął zatem opodatkowaniem również nabycie praw, które do spadku nie wchodzą.
Warto zaznaczyć, że na gruncie prawa cywilnego nabycie rzeczy i praw majątkowych podlegających dziedziczeniu, jak również nabycie wkładu na podstawie dyspozycji następuje jednocześnie, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy.
Jednak w każdym z dwóch omawianych przypadków nabycie następuje na podstawie odrębnych unormowań ustawowych.
Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje w art. 6 dla każdego rodzaju nabycia odrębnie moment powstania obowiązku podatkowego. Przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych obowiązek podatkowy powstaje z chwilą śmierci wkładcy (art. 6 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy).
Natomiast w przypadku dziedziczenia obowiązek podatkowy powstaje w dacie uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub w dacie wydania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Różne momenty powstawania obowiązku podatkowego mają znaczenie przede wszystkim w zakresie całkowitego zwolnienia od podatku określonego w art. 4a ustawy SD. Przepis ten wskazuje, że nabycie przez członków najbliższej rodziny może korzystać ze zwolnienia od podatku, jeśli w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego, zgłoszono fakt nabycia do naczelnika US poprzez zgłoszenie SD-Z2.
Przykład 1.
W jakim terminie należy złożyć SD-Z2 w przypadku nabycia wkładu na podstawie dyspozycji zmarłego?
Kobieta zmarła 1 lutego. Spadek w postaci nieruchomości nabył syn, natomiast córka nabyła środki zgromadzone przez matkę w banku na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci. 15 kwietnia uprawomocniło się postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku przez syna.
W takich okolicznościach córka może skorzystać ze zwolnienia pod warunkiem, że zgłoszenie SD-Z2 złoży do 1 sierpnia. Syn natomiast ma czas do 15 października.
Pamiętajmy też, że zgodnie z treścią art. 4a ust. 3 ustawy SD w przypadku niespełnienia warunków nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
Dla kwestii zwolnienia w przypadku nabycia wkładu na podstawie dyspozycji kluczowa jest zatem data śmierci wkładcy. Natomiast omawiany termin nie może być obliczany od daty otrzymania środków. Okoliczność, kiedy upoważniony otrzymał środki pieniężne na własny rachunek, nie ma znaczenia.
Potwierdza to treść interpretacji Dyrektora IS w Bydgoszczy z 16 maja 2014 roku (nr ITPB2/436-46/14/DSZ).
W piśmie tym czytamy, że przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych określonych w art. 1 ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy powstaje z chwilą śmierci wkładcy (art. 6 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy).
„W konsekwencji powyższego nie można zgodzić się z twierdzeniem, że zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (SD-Z2) powinno zostać złożone w okresie 6 miesięcy od daty faktycznego przekazania środków matki przez bank na konto. Skoro bowiem art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn wyraźnie stanowi o 6-miesięcznym terminie od dnia powstania obowiązku podatkowego, a otrzymane środki pieniężne nabyte zostały na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, to tym samym terminu 6-miesięcznego przewidzianego do złożenia zgłoszenia SD-Z2 nie należy liczyć od dnia przekazania opisanych we wniosku środków na konto bankowe Wnioskodawcy, lecz od dnia śmierci wkładcy”.
Na koniec wskażmy, że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych nie podlegają przychody objęte uregulowaniem ustawy o podatku od spadków i darowizn.
To zatem oznacza, że nabywca wkładu nie jest zobligowany do odprowadzenia z tego tytułu podatku PIT, jak również nie ma obowiązku składania deklaracji rocznej PIT z uwagi na tak uzyskane przysporzenie.
Analizując kwestie podatkowe, w przypadku dyspozycji wkładem na wypadek śmierci należy pamiętać, że nie występuje w tym zakresie zobowiązanie w zakresie podatku PIT. Nabywca musi jednak pamiętać o właściwym rozliczeniu lub zgłoszeniu w ramach podatku od spadków i darowizn.
