Ustawodawca coraz poważniej podchodzi do przestępstw na tle majątkowym. Co jeszcze do niedawna wydawać by się mogło niemożliwe, obecnie rozwija się i działa coraz właściwej i pewniej. Prokuratura wraz z nowelizacją Kodeksu karnego otrzymała narzędzie rozszerzające prawo do pozbawiania przestępców nielegalnie zdobytych majątków. Taką instytucją jest między innymi konfiskata rozszerzona.
Konfiskata rozszerzona
Konfiskata rozszerzona pozwala organom ścigania, na poczet przyszłych kar, zajmować domy, grunty, samochody, dobra luksusowe a od kwietnia 2017 roku również przedsiębiorstwa czy udziały w spółkach. Konfiskatę rozszerzoną można określić inaczej jako przepadek mienia pochodzącego z przestępstwa. Zmiany przepisów karnych pozwoliły na poszerzenie katalogu rzeczy, które mogą zostać skonfiskowane o przedsiębiorstwo, o ile posłużyło ono do popełnienia przestępstwa. Co więcej, nowelizacja pozwoliła na zastosowanie konfiskaty rozszerzonej również wobec osób trzecich, którym sprawca przestępstwa przekazał mienie.
Zadaniem omawianej instytucji jest pozbawianie korzyści materialnych sprawców poważnych przestępstw, popełnianych zwłaszcza w zorganizowanych grupach przestępczych. Wskazane korzyści niejednokrotnie stanowią bazę ekonomiczną, a także sam cel działalności kryminalnej. Prawodawca, rozszerzając możliwości konfiskaty, stoi na stanowisku, iż przepadek mienia pochodzącego z przestępstw może stanowić dotkliwszą karę niż inne sankcje karne, w tym pozbawienia wolności.
Co dokładnie na temat konfiskaty rozszerzonej mówią przepisy kodeksu?
Konfiskata rozszerzona została uregulowana w art. 44a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (dalej jako k.k.). Przepis ten mówi, że w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy albo jego równowartości, jeżeli przedsiębiorstwo posłużyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Oznacza to, że w razie popełnienia przestępstwa, sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy albo jego równowartość. Przesłanką jest osiągnięcie z przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyści majątkowej znacznej wartości, a także popełnienie przestępstwa z posłużeniem się przedsiębiorstwem lub ukrycie korzyści osiągniętej z przestępstwa z posłużeniem się przedsiębiorstwem. Korzyść ta może być osiągnięta bezpośrednio lub pośrednio.
Czym jest przedsiębiorstwo?
Zgodnie z art. 551 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej jako k.c.) przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:
-
oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
-
własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
-
prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
-
wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
-
koncesje, licencje i zezwolenia;
-
patenty i inne prawa własności przemysłowej;
-
majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
-
tajemnice przedsiębiorstwa;
-
księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Biorąc pod uwagę powyższe, konfiskata przedsiębiorstwa lub jego składników nie będzie dotyczyła jedynie ruchomości (np. sprzętu biurowego, maszyn produkcyjnych), nieruchomości (np. budynek siedziby firmy) czy środków znajdujących się firmowych rachunkach bankowych. Jeżeli będzie to możliwe, konfiskacie lub zabezpieczeniu mogą podlegać – oprócz powyższych – również wierzytelności, papiery wartościowe, patenty czy prawa autorskie.
Czyje przedsiębiorstwo podlega konfiskacie?
Przepis § 1 art. 44a k.k. wskazuje, iż konfiskata możliwa jest wyłącznie w odniesieniu do przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy. Z kolei § 2 tego przepisu poszerza to grono i stanowi, że przepadek można zastosować również wobec przedsiębiorstwa niestanowiącego własności sprawcy. Warunkiem orzeczenia konfiskaty jest udowodnienie właścicielowi przedsiębiorstwa, że działając bezpośrednio lub pośrednio, pozwolił sprawcom na posłużenie się jego firmą. W związku z powyższym uznać należy, że przepadek przedsiębiorstwa jest możliwy wyłącznie w przypadku, gdy jego właścicielem jest osoba fizyczna.
Konfiskata a rozmiar szkody
Artykuł 44a k.k. stwierdza, że przepadek jest możliwy wyłącznie w przypadku popełnienia przestępstwa, z którego sprawca osiągnął korzyść majątkową znacznej wartości. Tak więc konfiskata przedsiębiorstwa nie będzie mogła zostać orzeczona, jeżeli rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem lub rozmiar ukrytej korzyści nie jest znaczny wobec rozmiarów samego przedsiębiorstwa. Po pierwsze, aby móc mówić o przepadku przedsiębiorstwa, musi dojść do osiągnięcia korzyści znacznej wartości – zgodnie z art. 115 § 5 k.k. korzyść majątkowa znacznej wartości to korzyść, której wartość przekracza 200 000 zł. Po drugie, jeżeli już dojdzie do osiągnięcia wyżej wskazanej korzyści, przepadek będzie mógł być zastosowany jedynie w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo zostało wykorzystane do znacznej części osiągnięcia rzeczonej korzyści. Oznacza to, że organy ścigania nie będą mogły skonfiskować czy nawet zabezpieczyć firmy, jeżeli jej wykorzystanie w trakcie przestępstwa było marginalne, np. doszło wyłącznie do wystawienia kilkunastu pustych faktur na niewielkie kwoty.
Co więcej, art. 44a §6 k.k., stanowi, że sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, o którym mowa w § 2 w szczególnie uzasadnionych przypadkach, jeżeli byłby on niewspółmiernie dolegliwy dla właściciela przedsiębiorstwa. Jednakże możliwość odstąpienia od orzeczenia przepadku na podstawie tego przepisu jest ograniczona do przepadku orzekanego wobec właściciela niebędącego sprawcą przestępstwa. Niewspółmierność nie oznacza jedynie sytuacji materialnej właściciela firmy, chodzi również o pobudki właściciela, jego zamiaru i okoliczności zachowania, a także wagi przestępstwa. Tak więc oceniając współmierność, należy przyjąć kryteria oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu.
Okres kontroli legalności pochodzenia źródeł przychodu przedsiębiorstwa
Przepis art. 45 § 2 k.k. reguluje, iż instytucję konfiskaty rozszerzonej stosuje się do majątku, który sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Okres 5 lat przed popełnieniem przestępstwa jest więc granicą kontroli legalności pochodzenia mienia sprawcy. Oznacza to, że w sytuacji skazania sprawcy za poważne przestępstwo na tle majątkowym organy ścigania będą miały prawo skontrolować legalność majątku nabytego przez niego w ciągu ostatnich 5 lat.
Przedsiębiorstwo pod zarządem państwa
Zabezpieczone w trakcie postępowania karnego przedsiębiorstwo wchodzi pod zarząd państwa. Ma to na celu ochronę interesów firmy w czasie kiedy tkwi ona w „zawieszeniu” (zabezpieczeniu). Państwo jako zarządca może uregulować zobowiązania przedsiębiorstwa, a w wyjątkowych sytuacjach nawet zaciągać nowe, o ile jest to dla niego korzystne. Zarządca wypłaca pensje pracownikom i dochodzi wierzytelności od dłużników. Takie rozwiązanie z jednej strony jest korzystne dla oskarżonego, w przypadku gdyby okazało się, że jest on niewierny lub jego firma nie posłużyła się do popełnienia przestępstwa, z drugiej natomiast jest korzystne dla skarbu państwa, który w razie przepadku mienia przejmie przedsiębiorstwo.
Podsumowanie
Rozszerzenie instytucji przepadku mienia o konfiskatę przedsiębiorstwa ma na celu zwiększenie odczuwalności sankcji przez osoby popełniające najcięższe przestępstwa gospodarcze lub skarbowe. Prócz głównej kary pozbawienia wolności, sprawca utraci jednocześnie korzyści zdobyte z przestępstwa. Doktryna stoi zgodnie na stanowisku, że omówiona instytucja jest najlepszym sposobem pozbawienia sprawców możliwości kontynuowania dalszej działalności przestępczej.
