Jak wynika z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Jednak od tej generalnej zasady ustawodawca przewidział szereg wyjątków które określił w art. 88 ust. 3a niniejszej ustawy.
Faktura wystawiona przez podmiot nieistniejący
Ustawa o VAT wprost mówi o tym, że przedsiębiorca będący czynnym podatnikiem VAT nie ma prawa do odliczenia podatku VAT z faktury, która została wystawiona przez podmiot nieistniejący (art. 88 ust. 1a). Żadne przepisy nie określają wprost jaki podmiot można za taki uznać. W tym miejscu bardzo istotna jest definicja zastosowana przez NSA w jednym z wyroków “Podmiot nieistniejący, (..), to także podmiot stwarzający formalne pozory istnienia, który jednak rzeczywiście nie uczestniczy w obrocie prawnym.”
Faktura VAT wystawiona przez przedsiębiorcę nie będącego czynnym podatnikiem VAT
Jeżeli przedsiębiorca będący podatnikiem VAT otrzyma fakturę VAT od podmiotu będącego nievatowcem, może odliczyć od niej podatek VAT. Takie stanowisko wynika z wyroku WSA w Gdańsku, przy czym należy pamiętać że są to wyroki w indywidualnych sprawach podatników.
Faktury z różnymi wartościami podatku VAT na kopii i oryginale
Tego typu sytuację reguluje art. 88 ust. 3a pkt 1b ustawy o VAT, który mówi że czynny podatnik VAT nie ma możliwości pomniejszenia podatku należnego (sprzedaż) o podatek naliczony (zakup) w przypadku gdy kwoty podatku VAT na kopii faktury jest różna od tej, która widnieje na oryginale.
Faktury dokumentujące transakcje niepodlegające opodatkowaniu lub zwolnione z VAT
Do tej sytuacji odnosi się art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o VAT. Za użycie odpowiedniej stawki na fakturze odpowiada sam sprzedawca. W związku z tym gdy zastosuje on stawkę inną (23%, 8% lub 5%) w sytuacji gdy sprzedaż jest zwolniona lub nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, wówczas nabywca nie ma prawa do obniżenia podatku należnego o jego wartość, czyli gdy na fakturze widnieje faktura ze stawką 23% a powinno zostać zastosowana zwolnienie ( lub nie podl.) wówczas nabywca nie ma prawa od obniżenia kwoty podatku należnego o VAT naliczony.
Wyjątkiem jest sytuacja w której nabywca otrzymał fakturę z błędnie podaną stawką podatku VAT, np. zamiast 23% na fakturze znalazła się stawka 5% VAT. Wówczas nabywca ma prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony wynikający z takiej faktury. Ograniczenia w tej kwestii dotyczą sprzedaży zwolnionej lub nie podlegającej opodatkowaniu.
Kilka faktur dokumentujących tę samą transakcję
W sytuacji gdy nabywca otrzyma kilka faktur dokumentujących to samo zdarzenie gospodarcze, wówczas nie może odliczyć podatku VAT z każdej z nich. Taki stan rzeczy wynika z art. 88 ust. 3a pkt 3 ustawy. Przyczyny takich błędów bywają różne od awarii programu komputerowego po roztargnienie samego sprzedawcy. Jeżeli nabywca odliczył VAT z każdej z takich faktur wówczas musi skorygować niezwłocznie ten błąd sporządzając korektę deklaracji VAT za okres w którym tych odliczeń dokonano. W tej sytuacji nie jest wymagana faktura korygująca, wystarczy że sprzedawca oznaczy fakturę jako anulowaną.
Faktury niezgodne z rzeczywistością
Tego typu sytuację są regulowane przez art. 88 ust. 3a pkt 4 ustawy o VAT, który mówi, że nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne:
- stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane - w części dotyczącej tych czynności- w dużej części ma to związek z tzw. “pustymi fakturami”, które dotyczą czynności nie wykonanych, wówczas nabywca nie ma możliwości odliczenia podatku VAT. Natomiast gdy faktura zawiera kilka pozycji i tylko część z nich nie została zrealizowana, wówczas od tej części podatnik nie może odliczyć naliczonego podatku VAT.
- podają kwoty niezgodne z rzeczywistością - w części dotyczącej tych pozycji, dla których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością- ustawodawca miał tutaj na myśli faktury zawierające większą ilość produktów niż faktyczna, wówczas podatnik może odliczyć podatek VAT tylko w takiej wysokości w jakiej rzeczywiście nabył.
- potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego - w części dotyczącej tych czynności.
Faktury wystawione przez nabywcę
Podatnik nie może odliczyć podatku VAT od faktury lub faktury korygującej, którą wystawił samodzielnie, a która nie została zaakceptowana przez sprzedawcę (art. 88 ust. 3a pkt 5).
Wszelkie regulacje dotyczące wystawiania faktur przez nabywców znajdują się w § 6 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28.03.2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług.
Nieprawdziwe zaświadczenie ze stacji kontroli pojazdu
Tą kwestię reguluje art. 88 ust. 3a pkt 6 ustawy o VAT, który mówi o tym, że jeżeli zaświadczenie wydane przez stację kontroli pojazdów, niezbędne w określonych prawem podatkowym sytuacjach, jest niezgodne ze stanem faktycznym wówczas nabywca nie może odliczyć podatku VAT z faktury dokumentującej taki wydatek.
Ten przepis odnosi się głównie do samochodów ciężarowych, od których zakupu jak również od paliwa można odliczyć podatek VAT pod warunkiem że spełnia on wymogi określone w ustawie. Gdy zaświadczenie ze stacji kontroli będzie sfałszowane, nieprawdziwe, wówczas organy podatkowe mogą zakwestionować prawo do odliczenia VAT.
Wyżej opisane regulacje odnoszą się również do duplikatów faktur (art. 88 ust. 3b ustawy o VAT).
