Przez inwestycje rozumie się aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści. W przypadku zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji przez inwestycje rozumie się lokaty (art. 3 ust. 1 pkt. 17 ustawy o rachunkowości). W artykule przedstawiamy, jak ewidencjonować inwestycje w księgach rachunkowych!
Aktywa inwestycyjne – charakterystyka
Aktywa inwestycyjne oznaczają zasoby majątkowe jednostki zaangażowane czasowo w działalność innych jednostek i przynoszące korzyści ekonomiczne w postaci odsetek, czynszów, tantiem, udziałów w zyskach lub innych pożytków oraz przyrostu ich wartości w przyszłych okresach. Głównym kryterium zakwalifikowania danego składnika aktywów do inwestycji jest aktualny sposób jego wykorzystania.
Aktywa inwestycyjne mogą być różnie klasyfikowane. Pierwszym kryterium podziału inwestycji jest czas zaangażowania zasobów majątkowych. Wyróżniamy:
- inwestycje długoterminowe (aktywa trwałe),
- inwestycje krótkoterminowe (aktywa obrotowe).
O tym, czy dany składnik majątku zostaje zaliczony do aktywów trwałych, czy obrotowych, decyduje kierownik jednostki, mając na względzie czas, na jaki planowane jest zaangażowanie majątku w danym przedsięwzięciu inwestycyjnym.
Kolejny podział inwestycji to podział według kryterium przedmiotowego na następujące grupy:
- inwestycje w aktywa finansowe,
- inwestycje w aktywa niefinansowe.
Inwestycje w aktywa finansowe
W odniesieniu do inwestycji w aktywa finansowe przedmiot inwestycji ma charakter niematerialny, a osiąganie korzyści wynika głównie z uzyskiwania okresowych dochodów z danego instrumentu np. w postaci odsetek, dywidend, a także ze wzrostu ich wartości. Są to tzw. instrumenty finansowe, czyli kontrakty, skutkujące powstaniem aktywów finansowych u jednej ze stron. U drugiej strony powstaje natomiast zobowiązanie finansowe albo instrument kapitałowy pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy. Do instrumentów finansowych nie zalicza się w szczególności: rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego, umów o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji w formie zapłacenia kwot odpowiadających stratom poniesionym przez beneficjenta na skutek niespłacenia wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie, umów o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie pomiędzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie czy umów połączenia spółek.
Przez aktywa finansowe rozumie się aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach. Wśród aktywów finansowych możemy wyróżnić np.:
- aktywa pieniężne;
- instrumenty kapitałowe (kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty);
- inne papiery wartościowe np. obligacje, weksle, udzielone pożyczki;
- inne długoterminowe aktywa finansowe, czyli prawa do wymiany instrumentów finansowych na korzystnych warunkach.
W bilansie określono podział aktywów finansowych na długoterminowe i krótkoterminowe, które następnie dzielimy na aktywa finansowe w powiązanych i pozostałych jednostkach.
Inwestycje w aktywa niefinansowe
Inwestycje w aktywa niefinansowe dotyczą głównie inwestycji w nieruchomości, wartości niematerialne i prawne oraz inne inwestycje niefinansowe. Inwestycje w nieruchomości dotyczą w szczególności gruntów, budynków, lokali, których jednostka nie wykorzystuje do działalności operacyjnej, są bowiem utrzymywane przez inwestora ze względu na spodziewany wzrost wartości lub zyski z ich najmu lub dzierżawy. Inwestycjami w aktywa niefinansowe są także wartości niematerialne i prawne, oddane odpłatnie innym jednostkom do używania. Do innych inwestycji niefinansowanych należą te składniki, które inwestor nabywa i utrzymuje w celu uzyskania korzyści związanych ze wzrostem ich wartości, w szczególności są to dzieła sztuki i kamienie szlachetne.
Jak ewidencjonować inwestycje w księgach rachunkowych?
Inwestycje podlegają podziałowi ze względu na czas zaangażowania zasobów majątkowych na:
- inwestycje długoterminowe,
- inwestycje krótkoterminowe.
Aktywa finansowe zaliczane do inwestycji krótkoterminowych (aktywów obrotowych) są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa pieniężne (art. 3 ust. 1 pkt 18b ustawy o rachunkowości). Jeżeli warunek ten nie jest spełniony, aktywa finansowe stanowią inwestycje długoterminowe (aktywa trwałe). Przez aktywa trwałe rozumie się bowiem na mocy art. 3 ust. 1 pkt 13 ustawy o rachunkowości aktywa jednostki, które nie są zaliczane do aktywów obrotowych.
Stosownie do art. 35 ust. 1 ustawy o rachunkowości, nabyte lub powstałe aktywa finansowe oraz inne inwestycje ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich nabycia albo powstania, według ceny nabycia albo ceny zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne. Oznacza to, że cena nabycia jest w tym przypadku podstawową metodą ustalania wartości aktywów finansowych oraz innych inwestycji. Wycena według ceny zakupu może być stosowana wyłącznie wówczas, gdy koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne.
Aktywa finansowe stanowiące inwestycje krótkoterminowe są ujmowane w księgach rachunkowych na koncie 140 „Krótkoterminowe aktywa finansowe”. Aktywa finansowe zaliczane do inwestycji długoterminowych ewidencjonuje się natomiast na koncie 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”. Inwestycje w aktywa niefinansowe, a więc inwestycje w nieruchomości, wartości niematerialne i prawne oraz inne inwestycje niefinansowe są kwalifikowane jako inwestycje długoterminowe, ewidencjonowane na koncie 040 „Długoterminowe inwestycje w aktywa niefinansowe”.
Przychody ze zbycia inwestycji zaliczonych do aktywów finansowych ewidencjonuje się w księgach rachunkowych na koncie 750 „Przychody finansowe” (po stronie Ma konta), a związane z tym koszty na koncie 751 „Koszty finansowe” (po stronie Wn konta). Przychody ze zbycia nieruchomości, wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji oraz innych inwestycji niefinansowych wykazuje się w księgach rachunkowych na koncie 760 „Pozostałe przychody operacyjne” (po stronie Ma konta), a związane z tym koszty na koncie 761 „Pozostałe koszty operacyjne” (po stronie Wn konta).
