Korupcja jest zjawiskiem, które nie jest pożądane w żadnej sferze życia ludzkiego. Niestety pojawia się ona dosyć często przy działaniach gospodarczych. W zależności od rodzaju i wielkości korupcji odpowiedzialność sprawcy takiego czynu może kształtować się odmiennie.
Korupcja aktywna
Korupcja została uznana w polskim systemie prawnym za czyn zabroniony, który został uregulowany w art. 229 Kodeksu karnego. Zgodnie z treścią tego przepisu, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Jeżeli sprawca korupcji działa, aby skłonić osobę pełniącą funkcję publiczną do naruszenia przepisów prawa lub udziela albo obiecuje udzielić takiej osobie korzyści majątkowej lub osobistej za naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Powyższym karom podlega odpowiednio także ten, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, w związku z pełnieniem tej funkcji.
Od 1 października 2023 roku Kodeks karny wprowadza nowy rodzaj korupcji powiązany z tzw. wielką wartością finansową, a więc przekraczającą kwotę 1 mln zł. Zgodnie z nowymi przepisami każdy, kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej wielkiej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
Jakkolwiek udzielenie korzyści lub obietnicy nie musi być związane z konkretną czynnością osoby pełniącej funkcję publiczną, to musi być jednak związane z funkcją, którą ta osoba pełni. W sytuacji, kiedy sprawca udziela korzyści lub jej obietnicy osobie, w której kompetencjach nie pozostaje dokonanie czynności, na której obiecującemu lub udzielającemu korzyści zależy, to nie popełnia on czynu zabronionego opisanego w art. 229 § 1 kk, przynajmniej w postaci „dokonania”. Odmienną rzeczą jest, czy sprawca w takiej sytuacji nie mógłby odpowiadać za działanie zmierzające do skłonienia funkcjonariusza publicznego do naruszenia przepisów prawa.
Za korupcję nie podlega karze sprawca przestępstwa, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten się o nim dowiedział.
Korupcja bierna
Co ciekawe, korupcja może przybierać nie tylko aktywną formę, a więc pojawiać się wtedy, gdy do odpowiedzialności pociągamy sprawcę czynu, tj. osobę wręczającą łapówkę, lecz także i bierną. Ta druga postać korupcji jest związana z osobą przyjmującą niedozwoloną kwotę pieniężną. Regulację odnoszącą się do korupcji biernej znajdziemy w art. 228 kk, w prawie karnym jest ona określana mianem sprzedajności.
Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Takiej samej karze podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.
Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Od 1 października 2023 roku korupcja bierna może zostać popełniona także w inny sposób – związana jest z mieniem wielkiej wartości przekraczającym kwotę 1 mln zł – kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową wielkiej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
Powyższym karom podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania.
Treść dyspozycji art. 228 § 1 kk jednoznacznie wskazuje na to, że z realizacją znamion strony przedmiotowej tego przestępstwa mamy do czynienia w sytuacji, gdy przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy pozostaje w związku z pełnieniem przez sprawcę funkcji publicznej. Dla ustalenia w konkretnym przypadku czy korzyść pozostaje w związku z pełnieniem funkcji publicznej, trzeba rozważyć, czy korzyść zostałaby udzielona, gdyby sprawca takiej funkcji nie pełnił. Nie musi to być zatem związek z konkretną czynnością, ale z całokształtem urzędowania, z zespołem czynności należących do sprawowanej przez daną osobę funkcji publicznej, które może ona podejmować lub od nich się powstrzymywać.
Korupcja w sektorze prywatnym
Omówione dotychczas formy korupcji dotyczą sfery publicznoprawnej, a więc wiążą się z wykonywaniem funkcji publicznej przez osobę, która decyduje się przyjąć łapówkę. Czy w takim przypadku możemy mówić w ogóle o korupcji w sektorze prywatnym pojawiającym się w sferze gospodarczej? Tak, a co ciekawe – została ona uregulowana również w przepisach Kodeksu karnego.
Zgodnie z treścią art. 296a kk kto, pełniąc funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub pozostając z nią w stosunku pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku mogące wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega każdy, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej. Jeżeli sprawca wyrządza znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
W wypadku mniejszej wagi sprawca czynu podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Nie podlega jednak karze sprawca, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.
Przepis art. 296a kk chroni jednostkę organizacyjną wykonującą działalność gospodarczą przed działaniami na jej niekorzyść, takimi jak wyrządzenie jej szkody majątkowej lub popełnienie czynu nieuczciwej konkurencji bądź podjęcie niedopuszczalnej czynności preferencyjnej. Zachowanie się sprawcy tego przestępstwa polega na żądaniu lub przyjęciu korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy w zamian za nadużycie udzielonych uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na sprawcy obowiązku, mogących wyrządzić jednostce szkodę majątkową. Zachowanie sprawcy tego przestępstwa może również polegać na dopuszczeniu się czynu nieuczciwej konkurencji w zamian za opisane korzyści bądź na popełnieniu niedopuszczalnej czynności preferencyjnej na rzecz nabywcy albo odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia. Takie zachowania generalnie naruszają zasady prawidłowego postępowania w działalności gospodarczej. Podejmowane decyzje nie mogą bowiem być zakłócane w drodze oddziaływania na osoby uprawnione do ich podjęcia przez przyjęcie przez te osoby korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy.
Podsumowując, korupcja jako działanie niepożądane może występować zarówno w obrocie publicznoprawnym, jak i prywatnym. Dodatkowo dzielimy ją na formę aktywną, gdy sprawa dotyczy działań osoby wręczającej łapówkę, oraz bierną – gdy odpowiedzialność za przestępstwo możemy przypisać osobie uzyskującej korzyść majątkową. Każdy przejaw korupcji stanowi czyn zabroniony wiążący się z odpowiedzialnością karną sprawcy.
