Termin przedawnienia w Kodeksie karnym skarbowym

Osoba popełniająca czyn zabroniony nie może być pociągnięta do odpowiedzialności karnej po upływie określonego czasu. Mówimy w takim przypadku o przedawnieniu czynów zabronionych. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniu i określimy konkretny termin przedawnienia.

Termin przedawnienia przestępstwa skarbowego

W przypadku przestępstwa skarbowego termin przedawnienia uzależniony jest od stopnia zagrożenia karą.

Jak bowiem stanowi art. 44 § 1 Kodeksu karnego skarbowego (kks), karalność przestępstwa skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1. 5 – gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat;
2. 10 – gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata.

Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy, chyba że kodeks stanowi inaczej.

W konsekwencji w powyższych przypadkach termin przedawnienia – odpowiednio pięcio- lub dziesięcioletni – należy obliczać od daty zachowania się sprawcy.

W tym miejscu warto także wskazać, że w przypadku przestępstw skutkowych, gdzie wystąpienie czynu zabronionego uzależnione jest od powstania określonego skutku, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił (art. 44 § 4 kks).

Koniecznie trzeba również wskazać, że bieg przedawnienia przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin jej płatności. Natomiast karalność takiego przestępstwa ustaje także wówczas, gdy nastąpiło jej przedawnienie.

W powyższych przypadkach termin przedawnienia czynu zabronionego powiązano z terminem płatności podatku oraz terminem przedawnienia podatku.

Przykład 1.

Podatnik nie złożył deklaracji PIT-36 za 2020 rok z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się 30 kwietnia 2021 roku, lecz 31 grudnia 2021 roku i w przypadku gdy czyn jest przestępstwem skarbowym zagrożonym karą grzywny lub pozbawienia wolności do lat 3, skończy się 31 grudnia 2026 roku, a gdy karą pozbawienia wolności powyżej lat 3 – 31 grudnia 2031 roku.

Jak wskazał SN w wyroku z 11 kwietnia 2018 roku, nr II KK 403/17, zgodnie z art. 44 § 1 pkt 1 kks karalność przestępstwa skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 5, gdy czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat.

Przepis art. 44 § 3 kks modyfikuje jednak moment rozpoczęcia biegu przedawnienia, wskazując, iż bieg przedawnienia przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności.

Powyższe oznacza, że w przypadku przestępstw polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej (takim przestępstwem jest np. czyn z art. 56 § 2 kks) termin przedawnienia karalności liczy się nie od czasu popełnienia przestępstwa, ale od końca roku, w którym upłynął termin płatności tej należności.

Konsekwencją upływu przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego jest jej ustanie, które skutkuje zaniechaniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe, a w przypadku wszczęcia postępowania umorzeniem.

Jak bowiem stanowi art. 17 § 1 kpk, nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;
2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa;
3. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;
4. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;
5. oskarżony zmarł;
6. nastąpiło przedawnienie karalności;
7. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się;
8. sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych;
9. brak skargi uprawnionego oskarżyciela;
10. brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej;
11. zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

Termin przedawnienia wykroczenia skarbowego

Do zagadnienia przedawnienia wykroczeń skarbowych odnosi się natomiast art. 51 kks. W przepisie tym wskazano, że karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok.

Odpowiednio stosuje się również regulacje dotyczące przedawnienia wykroczenia polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej. W konsekwencji również w takim przypadku termin przedawnienia wykroczenia skarbowego został powiązany z terminem przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Przykładowo, zgodnie z art. 57 § 1 kks podatnik, który uporczywie nie wpłaca w terminie podatku, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. To zatem oznacza, że niewpłacenie w terminie ustawowo określonym należnego podatku już w dacie jego upływu skutkuje zaległością podatkową, stanowiąc tym samym uszczuplenie należności publicznoprawnej.

Skoro tak, to po pierwsze karalność wykroczenia skarbowego z art. 57 § 1 kks ustaje także wówczas, gdy nastąpiło przedawnienie tej należności (czyli po 5 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym miał miejsce termin płatności podatku), a po drugie termin przedawnienia takiego wykroczenia rozpoczyna bieg z końcem roku, w którym upłynął termin płatności należności stanowiącej przedmiot wykroczenia skarbowego. Tak też stanowił wyrok SN z 30 listopada 2021 roku, IV KK 558/21.

Okoliczności przedłużające termin przedawnienia karalności

Przepisy Kodeksu karnego skarbowego wskazują, że jeżeli w czasie roku od momentu popełnienia czynu wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność popełnionego przez niego wykroczenia skarbowego ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu.

Natomiast jeżeli wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność popełnionego przez niego przestępstwa skarbowego ustaje z upływem 5 lat lub z upływem 10 lat od zakończenia tego okresu.

Mając powyższe na uwadze, możemy zatem stwierdzić, że w przypadku określania terminu przedawniania czynów zabronionych z kks obowiązują zarówno zasady ogóle (różnicujące termin w zależności od tego, czy mamy do czynienia z przestępstwem, czy z wykroczeniem skarbowym), jak i reguły szczególne lex specialis odnoszące się do czynów polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej.