Przedsiębiorca jest obowiązany przyjąć mandat skarbowy tylko w sytuacji, gdy popełniony przez niego czyn określony w ustawie jako wykroczenie skarbowe odznacza się znaczną szkodliwością społeczną i został popełniony umyślnie. Jeśli te przesłanki nie zostaną spełnione, przedsiębiorca może odmówić przyjęcia mandatu skarbowego.
Znikoma społeczna szkodliwość czynu a mandat skarbowy
Możliwość podważenia decyzji urzędu skarbowego wynika przede wszystkim z faktu, że popełnione względem urzędu skarbowego przewinienia są stopniowalne pod kątem społecznej szkodliwości czynu. Może okazać się, że jest ona znikoma i wówczas popełnione przewinienie nie będzie stanowiło wykroczenia skarbowego.
W ustawie nie znajdujemy definicji znikomej społecznej szkodliwości czynu. Podane natomiast zostały ogólne wytyczne pomocne przy określaniu stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego:
- rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra,
- wagę naruszonego obowiązku finansowego,
- wysokość uszczuplonej lub naruszonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej,
- sposób i okoliczności popełnionego czynu.
Biorąc pod uwagę powyższe kryteria, możemy zauważyć, że katalog czynów o znikomej szkodliwości społecznej może być obszerny.
Przykład 1.
Przedsiębiorca X otrzymał mandat skarbowy za 4-dniowe opóźnienie w złożeniu deklaracji, z której podatek został wpłacony w terminie. Ponieważ jest to przewinienie o znikomej szkodliwości społecznej, mandat skarbowy może nie zostać przyjęty przez przedsiębiorcę X.
Natomiast, biorąc pod uwagę wymienione wcześniej kryteria oceny szkodliwości społecznej, nie sposób mówić o niskiej szkodliwości społecznej, gdyby przedsiębiorca notorycznie składał deklaracje z opóźnieniem i nie opłacał zobowiązań podatkowych o znacznych wartościach. Niemniej zawsze warto złożyć do organu podatkowego wniosek z prośbą o uzasadnienie, gdzie organ dopatruje się szkodliwości społecznej większej niż znikoma.
| Ważne! Przedsiębiorca naruszający obowiązki nałożone ustawami podatkowymi, a dla których kodeks karny skarbowy przewidział sankcje, nie popełnia wykroczenia skarbowego, gdy naruszenie to jest czynem o niskim stopniu szkodliwości społecznej lub zostało popełnione nieumyślnie. |
Nieumyślne wykroczenie a mandat skarbowy
Stwierdzając nieumyślność popełnienia czynu stanowiącego wykroczenie skarbowe, należy odwołać się nie do zamiaru sprawcy, lecz do jego wiedzy. Nie oznacza to, że brak znajomości przepisu karnoskarbowego czy podatkowego wyłączy umyślność czynu - przedsiębiorca, jako profesjonalista, powinien znać przepisy. Nieumyślność na gruncie karnego prawa skarbowego odnosi się do niejasności przepisów podatkowych. Przedsiębiorca może więc powoływać się przed organami podatkowymi na niejasność czy niejednoznaczność przepisów podatkowych, także wtedy, gdy same organy finansowe nie są zgodne w interpretacjach tych przepisów. Oznacza to, że błąd przedsiębiorcy, który wyniknął z niejednoznaczności przepisów lub ich interpretacji, nie może stanowić podstawy do ukarania go przez mandat skarbowy.
Niemniej przedsiębiorca odmawiający przyjęcia mandatu skarbowego i powołujący się na niejasność przepisów podatkowych, czyli na nieumyślne popełnienie wykroczenia skarbowego, musi być przygotowany, że będzie musiał udowodnić tę okoliczność przed sądem. W praktyce może się to okazać trudnym zadaniem.
Mandat skarbowy - skutki odmowy jego przyjęcia
Przedstawiciel organu finansowego, zanim nałoży mandat skarbowy, jest obowiązany określić zarzucany podatnikowi czyn oraz pouczyć go o przysługującym mu prawie odmowy przyjęcia mandatu oraz o skutkach prawnych niewyrażenia zgody na jego przyjęcie. Jeżeli więc podatnik skorzysta z tego prawa, sprawa zostanie skierowana do sądu i rozpoznana na zasadach ogólnych. Oznacza to, że przeciwko przedsiębiorcy zostanie wszczęte dochodzenie, w wyniku którego zostanie wniesiony do sądu akt oskarżenia. W praktyce bardzo często organy finansowe załączają w akcie oskarżenia wniosek o ukaranie podatnika.
Zatem podejmując decyzję o niewyrażeniu zgody na wymierzenie kary grzywny w drodze mandatu skarbowego, trzeba liczyć się z tym, że spór z organem skarbowym będzie rozstrzygał sąd. Dlatego pierwszą rzeczą, która przychodzi przedsiębiorcy do głowy w chwili odmowy przyjęcia mandatu, jest upewnienie się, że posiada on wystarczające dowody na wykazanie znikomej szkodliwości społecznej czynu lub na udowodnienie okoliczności, że popełnił wykroczenie nieumyślnie. Ponadto trzeba być świadomym, że organy skarbowe w praktyce często wnioskują w akcie oskarżenia o wymierzenie wyższej kary niż ta, która miała być wymierzona mandatem skarbowym. Co więcej, w przypadku przegranej sprawy przedsiębiorca zostanie zobowiązany do poniesienia kosztów postępowania sądowego.
Kiedy opłaca się przyjąć mandat skarbowy?
Co, jeśli przedsiębiorca ma wątpliwości i obawy, że nie zdoła udowodnić okoliczności wyłączających jego odpowiedzialność? Wówczas warto jednak przyjąć mandat skarbowy. W terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu przedsiębiorca może złożyć do sądu wniosek o niezwłoczne uchylenie mandatu skarbowego - sąd uchyli mandat, jeśli został nałożony za czyn niebędący wykroczeniem skarbowym, czyli odznaczający się znikomym stopniem szkodliwości społecznej lub popełniony nieumyślnie. Sąd w takim wypadku rozstrzyga na posiedzeniu, podczas którego może zarządzić przeprowadzenie czynności wyjaśniających w celu zbadania podstaw do uchylenia mandatu skarbowego. Wybór takiego rozwiązania uchroni przedsiębiorę od ewentualnych kosztów postępowania sądowego i zapłaty orzeczonej przez sąd kary. Przedsiębiorca nie poniesienie także żadnych kosztów postępowania przeprowadzonego na posiedzeniu, a zyska dodatkową możliwość obrony przed niesłusznym ukaraniem mandatem.
Mówią o tym przepisy kodeksu karnego skarbowego:
| Art. 140 § 2 kodeksu karnego skarbowego: Uprawniony do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałożona kara grzywny. W przedmiocie uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nałożył karę grzywny w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony interwenient. Przed wydaniem postanowienia sąd może zarządzić stosowne czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego. |
Innym sposobem chroniącym przedsiębiorcę przed narażeniem na wysokie koszty postępowania sądowego i orzeczonej kary jest dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Może bowiem się zdarzyć, że przedsiębiorca bez odpowiedniego namysłu zdecyduje się nie przyjąć mandatu skarbowego, a po obiektywnej ocenie możliwości udowodnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność, uzna, że nie dysponuje wystarczającymi do tego dowodami. Do momentu wniesienia przeciwko przedsiębiorcy aktu oskarżenia ma prawo wystąpienia z wnioskiem o udzielenie mu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Postępowanie przebiega wówczas dwuetapowo. Przedsiębiorca składa najpierw do sądu za pośrednictwem organu finansowego prowadzącego dochodzenie wniosek (ustnie do protokołu lub pisemnie) o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a następnie, jeśli spełnione są przesłanki, sąd wydaje zezwolenie na dobrowolne poddanie się karze. Wspomniane przesłanki wymienia przepis art. 17 § 1 kks.
| Art. 17§ 1 kodeksu karnego skarbowego: Sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie 1) uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności; 2) sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony; 3) sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów - uiścił ich równowartość pieniężną; 4) uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. |
Decydując się na takie rozwiązanie, przedsiębiorca oszczędza na kosztach postępowania sądowego i unika ryzyka związanego z orzeczeniem przez sąd kary znacznie przewyższającej karę grzywny nałożoną jako mandat skarbowy. Ponadto instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności posiada tę zaletę, że wyrok sądu wydany w tym trybie nie podlega wpisowi do rejestru KRS - w przeciwieństwie do wyroku wydanego w postępowaniu na zasadach ogólnych.
